Πολλοί νόμισαν πως ο πνευματικός βίος συνίσταται σε ένα πλήθος ιδεών, σχετικά με κάθε είδους πράγματα, σε όμορφες σκέψεις, ή σε καλά δομημένες έννοιες και σε ποικίλους στοχασμούς. Άλλοι πάλι νόμισαν πως αυτός συνίσταται στην ενασχόληση της σκέψης με παραστάσεις των αισθήσεων, ή σε ορατές θεωρίες. Κάποιοι άλλοι σκέφτηκαν πως ο πνευματικός βίος είναι μία σύλληψη ενός βαθύ νου σχετική με τη σοφία.
Όμως όλοι αυτοί αγνοούν πως ο πνευματικός βίος δεν είναι τίποτε από αυτά. Δεν είναι στοχασμός ούτε ιδέα, δεν είναι νους ούτε μελέτη ή θεωρία.
Άλλοι πάλι φαντάστηκαν πως έχουν κατορθώσει τον πνευματικό βίο, επειδή μια παροδική χαρά γεννήθηκε μέσα τους από τη θέρμη της πίστης, ή από τη μελέτη των αγίων γραφών, ή από μια σύντομη νηνεμία των παθών. Οι άνθρωποι αυτοί δεν γνωρίζουν, πως σε σύγκριση με τον πνευματικό βίο όλες τούτες οι καταστάσεις και οι παρόμοιές τους, μοιάζουν με ένα νήπιο μπροστά σε έναν ενήλικο, παιδευμένο στη γνώση και την έρευνα της Γραφής.
Άλλοι πάλι νόμισαν πως με τις συνεχείς προσευχές και τους πολλούς κόπους τους, που τους οδήγησαν στη διόρθωση, κατόρθωσαν ήδη τον πνευματικό βίο. Και κάποιοι άλλοι πίστεψαν πως τον έχουν φτάσει, επειδή τέλεσαν με τα ίδια τους τα χέρια θαύματα και σημεία, ή επειδή προέβλεψαν τα μέλλοντα και έλαβαν το χάρισμα της προφητείας. Άλλοι πάλι, επειδή είδαν οράματα και συνάντησαν αγγέλους πρόσωπο με πρόσωπο.
Όλα τούτα είναι βεβαίως πράγματα μεγάλα και θαυμαστά. Όποιος έλαβε από τον Θεό έστω κι ένα μόνον από αυτά τα χαρίσματα, είναι άξιος μακαρισμού. Κι όμως, απ’ όλα τούτα είναι πολύ μεγαλύτερο το μεγαλείο του πνευματικού βίου. Κι είναι μεγάλη, άπειρη η απόσταση που ακόμη χωρίζει όσους έλαβαν τέτοια χαρίσματα από την πνευματικότητα. Γιατί δεν έχουν αισθανθεί, όλοι όσοι έλαβαν αυτά τα χαρίσματα, τον πνευματικό βίο. Όμως όποιος αξιώθηκε τον πνευματικό βίο, κατέχει αναμφίβολα κι εκείνα.
13. Ο πνευματικός βίος συνίσταται στην έκπληξη εμπρός στα θεία μυστήρια. Τούτη την έκπληξη δεν την διδασκόμαστε ούτε από ανθρώπους ούτε από αγγέλους. Αλλά αναδύεται μέσα στην ψυχή διά του Αγίου Πνεύματος, όταν μετά από την εκπλήρωση των εντολών η θεωρία των θείων μυστηρίων πάλλεται στο νου.
14. Όταν ο άνθρωπος αποστραφεί τα έργα της αμαρτίας, όταν πολεμήσει με ζήλο και νικήσει τους λογισμούς, και καθαρθεί κατόπιν κι από τις σκέψεις, σχετικά με τον αγώνα εναντίον τους, τότε ο νους αρχίζει να δονείται από νοήματα μυστικά. Και υπερβαίνει τις θεωρίες του υλικού κόσμου, υπερβαίνει ακόμα και τη μελέτη των πνευματικών όντων, που έχουν μ’ αυτόν την ίδια φύση. Και τότε εκπλήσσεται εν Θεώ. Εκπλήσσεται, όχι από τις θαυμαστές Του ενέργειες προς εμάς τους ανθρώπους, αλλά από τη φύση Του.
Η απόλυτη ησυχία τον σκεπάζει τότε. Αυτή είναι η τελειότητα που οι Άγιοι απέκτησαν στον κόσμο τούτο, η τελειότητα, που σύμφωνα με τους Πατέρες, δεν είναι παρά μια μικρή πρόγευση των μελλοντικών χαρισμάτων.
Αυτές είναι οι αποκαλύψεις των μυστηρίων και της δόξας του νέου κόσμου, των μυστηρίων εκείνων και της δόξας που η έλλογη φύση θα απολαύσει μετά την ανάσταση.
15. Στον πνευματικό βίο δεν θα υπάρχει πλέον αγώνας ούτε μόχθος, ούτε σωματικοί κόποι. Δεν θα υπάρχουν συγκρούσεις με τους λογισμούς, κι ούτε καν σκέψεις ή φροντίδες ή οποιαδήποτε ενασχόληση με αυτούς.
Γιατί ο βίος εκείνος δεν εξαρτάται από την ελεύθερη βούληση, ούτε από σκέψεις γεννημένες από τις κινήσεις της ψυχής. Κάθε βίος που εξαρτάται από την δύναμη της βουλήσεως, ενέχει αγώνες, και απαιτεί πολλούς σωματικούς και νοητικούς κόπους.
Έτσι, οι δύο μορφές άσκησης που τελούνται από τους περισσότερους μοναχούς, δηλαδή η εργασία της αρετής και η μυστική άσκηση του νου, ενέχουν πάντοτε το μόχθο και τον αγώνα, εφόσον εξαρτώνται κι οι δύο από τη δύναμη της βούλησης. Ενέχουν τις μέριμνες και τις ασχολίες της ψυχής, κι έτσι απαιτούν εκπαίδευση και συνεχή άσκηση. Όμως η πνευματική ενέργεια δεν εξαρτάται από την ελευθερία του ανθρώπου.
Η διακονία της δεν κατακτάται με τη μάθηση, ούτε με τη διδασκαλία. Πολλοί ασκητές εξαπατήθηκαν από εσφαλμένες απόψεις και νόμισαν πως οι εμμονή στους κατάλληλους λογισμούς και η ορθή βούληση αρκούν για να τους οδηγήσουν στον πνευματικό βίο. Νόμισαν πως ο πνευματικός βίος μπορεί να αποκτηθεί με τη διδασκαλία και τη μάθηση, με τον μόχθο και τη βούληση. Αν ήταν έτσι, όλοι οι μοναχοί της γης θα μπορούσαν με τις εργασίες αυτές να φθάσουν στην πνευματική κατάσταση.
Όμως αυτή η κατάσταση συνίσταται στην καθαρότητα της καρδιάς, η οποία αποκτάται μόνο με την πλήρη απομάκρυνση του σώματος αλλά και του νου από τον κόσμο. Σε έξι χιλιάδες μοναχούς, δύσκολα θα μπορούσε να βρεθεί έστω κι ένας που ν’ αξιώθηκε τον πνευματικό βίο ήδη σε αυτή τη ζωή.
16. Πολλοί άλλοι ασκητές, νόμισαν πως κατόρθωσαν στ’ αλήθεια να φθάσουν τον πνευματικό βίο χάρη στις διδαχές αποφθεγμάτων ερανισμένων απ’ τα βιβλία ανθρώπων αγίων, ανθρώπων με λόγο όμορφο και βαθιά σκέψη. Και δεν σκέφθηκαν πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει αυτή τη διακονία του Πνεύματος ούτε μέσω της τέχνης των λόγων, ούτε μέσω της παιδείας και της διδαχής. Γιατί τα μυστήρια του Θεού δεν διδάσκονται με την μελάνη και τις λέξεις.
Αυτός ο ίδιος τα ενσπείρει στις καρδιές μέσω της θαυμαστής θεωρίας του μεγαλείου Του, της θεωρίας εκείνης που γεννάται στα βάθη του καθαρού νου.
17. Όσοι διδάχθηκαν τις θείες επαγγελίες από συνομιλίες ή από βιβλία, όσοι απέκτησαν μια κάποια γνώση των μελλοντικών μυστηρίων μόνο μέσω των αισθήσεων, αδυνατούν να βιώσουν τον παλμό της θεωρίας του μέλλοντος κόσμου. Γιατί αντιλαμβάνονται μόνο τις θεωρίες που μεταδίδονται μέσω αισθητών πραγμάτων.
Όσοι δεν κοινώνησαν την αποκάλυψη του πνεύματος δεν δύναται να γνωρίσουν τον μέλλοντα κόσμο, έστω κι αν έχουν μεγάλη μόρφωση, έστω κι αν έχουν πνεύμα εκλεπτυσμένο και ζωηρό.
18. Ο μακαριστός Παύλος έγραψε πολλά για τις πνευματικές πραγματικότητες. Όμως κανείς δεν μπορεί να αισθανθεί μόνον από τις επιστολές του αυτά που εκείνος γεύτηκε, κανείς δεν μπορεί να τα συλλάβει αν ο ίδιος δεν κοινώνησε το Πνεύμα.
19. Να θεωρείς άξιο διάκονο του Θεού εκείνον που τελεί τα θεία με θλίψη. Όμως ακόμη πιο άξιο να θεωρείς αυτόν που επιτελεί τη θεία διακονία όχι με θλίψη. Αλά από χαρά, συνεχίζοντας μάλιστα να τηρεί την υπακοή, μ’ όλο που αξιώθηκε τούτη τη χαρά.
Αγίου Ισαάκ του Σύρου
Από το βιβλίο Ασκητικά, τόμος Β2, εκδ. Θεσβίτης
Από το μηνιαίο περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία» της Ιεράς
Μητροπόλεως Πειραιώς, Τεύχος 271, Ιούνιος
2015
Η/Υ επιμέλεια Νεκταρίας Κυριακούλη
