ΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ: Η σημαντικότερη γιορτή του Σεπτεμβρίου, γι’ αυτό και ο μήνας λέγεται σε πολλούς τόπους Σταυριάτης, Σταυριώτης ή Σταυρός και η πρώτη αυτού του μήνα λέγεται Πρωτοσταυριά.
«… στις 14 του μήνα, η Εκκλησία γιορτάζει την Ύψωση του Σταυρού. Τ’αληθινού Σταυρού, όπου πάνω σ’αυτόν μαρτύρησε ο Θεάνθρωπος και που τον έδειξε στην Αγία Ελένη, όπως λένε, ο συμπαθητικός και μυρωδάτος βασιλικός. Ο λαός μας λέει πως αυτό το μύρο φυτό φύτρωσε εκεί ακριβώς που ήταν ο Τίμιος Σταυρός απ’τις σταλαματιές του Άγιου Αίματος του Χριστού.
[…].. την ημέρα αυτή στις εκκλησιές μοιράζεται ο αγιασμένος βασιλικός (το σταυρολούλουδο), που ο λαός μας πιστεύει πως έχει αρκετές θεραπευτικές και θαυματουργικές ικανότητες, γι’αυτό και το φυλάει στο εικονοστάσι για σταυρώματα και ξορκίσματα.»
Με το βασιλικό της Υψώσεως του Σταυρού (το σταυρολούλουδο) και με τον αγιασμό της μέρας αυτής φτιάχνουν το νέο προζύμι κάνουν ζυμάρι και απάνω το κλωνί το βασιλικό που παίρνουν του Σταυρού από την εκκλησιά ‘ ως την άλλη μέρα φουσκώνει και γίνεται προζύμι από μόνο του.
Το προζύμι αυτό 40 μέρες δεν το δανείζουν, και το πρώτο ψωμί που θα ζυμώσουν μ’αυτό θα το κάνουν λειτουργιά και θα το μοιράσουν.»Η ιερότητα της μέρας συντελεί, ώστε να γίνονται τότε οι προετοιμασίες για τη σπορά που πλησιάζει, και κυρίως η ευλόγηση του προορισμένου γι’αυτήν εκλεκτού σπόρου. Για τον σκοπό αυτό στέλνουν στην εκκλησία πολυσπόρι, μείγμα απ’όλα τα είδη των σπόρων, για να λειτουργηθούν και να ευλογηθούν.
«Του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) παλαιότερα, κοπανίζανε ελιές στο γουδί και κάνανε λάδι κι ανάβανε το καντήλι. Αν δεν πέφτανε, μαδούσαν.
Τέλος:
«Από τη μέρα αυτή και οι ναυτικοί σταματούν τα μακρινά ταξίδια
