ΙΣΡΑΗΛ: Η λέξη «επιστροφή» δεν έχει πια την ίδια έννοια για τους στρατιώτες που γύρισαν από τη Γάζα. Οι περισσότεροι άφησαν εκεί όχι μόνο συντρόφους τους αλλά και κομμάτια του εαυτού τους. Ο πόλεμος που ξεκίνησε μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, έχει μετατραπεί για πολλούς Ισραηλινούς στρατιώτες σε εσωτερικό εφιάλτη.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Θεοχάρης
Σύμφωνα με έκθεση του ισραηλινού στρατού που δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο, περισσότερες από 9.000 αιτήσεις για αναγνώριση ψυχικών διαταραχών έχουν υποβληθεί από στρατιώτες και εφέδρους μετά την έναρξη του πολέμου. Παράλληλα, σύμφωνα με το Reuters, τουλάχιστον 60 στρατιώτες αυτοκτόνησαν τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς δεν άντεξαν την πίεση και τα μετατραυματικά συμπτώματα από τα πεδία των μαχών.
«Ακούω ακόμα τις κραυγές τους…»
«Την κραυγή του συναδέλφου μου που ζητούσε βοήθεια, όπου και να είμαι, θα την ακούω πάντα». Με αυτά τα λόγια ο λοχαγός Ισραέλ Μπεν Σιτρίτ περιγράφει, μιλώντας στο AFP, την ψυχική κόλαση που ζει από τότε που γύρισε από τη Χαν Γιουνές, μια από τις πιο σκληρές εστίες μαχών στη νότια Γάζα.
«Όταν ακούω ελικόπτερο, επιστρέφω πίσω εκεί. Είναι σαν να μην έφυγα ποτέ», είπε ενώπιον κοινοβουλευτικής επιτροπής που εξέταζε το πρόσφατο κύμα αυτοκτονιών. Ένας πόλεμος χωρίς τέλος, που έχει αφήσει πίσω του δεκάδες χιλιάδες κατεστραμμένες ζωές —και αόρατα τραύματα.
Ο πόλεμος του 2014, που διήρκεσε δύο μήνες, είχε οδηγήσει σε αναγνώριση μόλις 159 περιπτώσεων ψυχικών τραυμάτων. Τώρα, ο αριθμός είναι άνω των 9.000. Η κλίμακα του μετατραυματικού στρες είναι τέτοια, ώστε το υπουργείο Άμυνας αναγκάστηκε να επανασχεδιάσει ολόκληρο το πλαίσιο στήριξης, ενισχύοντας τα στρατιωτικά νοσοκομεία και τις ειδικές ψυχολογικές υπηρεσίες.
Ο αόρατος εχθρός
Ο ψυχολόγος Τάλι Φλιντ, πρώην έφεδρος και ακτιβιστής υπέρ της ειρήνης, εργάζεται σήμερα με βετεράνους που πάσχουν από PTSD. Όπως εξηγεί στο AFP, «οι αυτοκτονίες είναι η κορυφή του παγόβουνου. Κάτω απ’ αυτό κρύβονται περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αλκοολισμού, κατάρρευσης σχέσεων. Ο πόλεμος μπαίνει στα σπίτια τους».
Η εμπειρία του Φλιντ δείχνει πόσο ευάλωτο είναι το ψυχολογικό σύστημα στήριξης. Πολλοί στρατιώτες δεν ζητούν ποτέ βοήθεια. Άλλοι, όπως ο 24χρονος Ρόι Βάσερστάιν, δεν αντέχουν τη σιωπή και αυτοκτονούν. Ο αδελφός του, Τομ Βάσερστάιν, δημιούργησε ένα δίκτυο «σπιτιών υποδοχής» για όσους επιστρέφουν με ψυχικά τραύματα.
«Αν κάποιος πεθάνει από σφαίρα και κάποιος άλλος επειδή δεν άντεξε τις αναμνήσεις του, και οι δύο είναι θύματα του ίδιου πολέμου», λέει. «Το τραύμα στο κεφάλι είναι εξίσου βαθύ με το τραύμα στο σώμα».
Μια κοινωνία που δεν θέλει να δει
Στο ισραηλινό κοινοβούλιο (Κνεσέτ), δεκάδες στρατιώτες που πάσχουν από μετατραυματικό στρες έχουν στήσει κατασκήνωση έξω από το κτίριο. Ζητούν επίσημη αναγνώριση των ψυχικών τραυμάτων τους ως πολεμικών τραυμάτων.
Ο βετεράνος Μίσα Κατς, που ηγείται της ομάδας, δήλωσε ότι «τουλάχιστον 60 στρατιώτες έχουν αυτοκτονήσει» τους τελευταίους δύο μήνες. Το Ισραηλινό Υπουργείο Άμυνας δεν έχει επιβεβαιώσει ή διαψεύσει τον αριθμό, περιοριζόμενο να πει ότι «οι σχετικές υποθέσεις εξετάζονται από ειδική επιτροπή».
«Δεν είναι ότι θέλεις να πεθάνεις», λέει ο Γιόαν Ντομπένσκι, γαλλοϊσραηλινός βετεράνος, «είναι ότι κουράζεσαι να ζεις έχοντας δει τόση φρίκη».
Η διαμαρτυρία έξω από την Κνεσέτ θυμίζει σε πολλούς το παλιό κίνημα των βετεράνων του Λιβάνου τη δεκαετία του 1980. Μόνο που αυτή τη φορά, οι αριθμοί είναι πολλαπλάσιοι και οι φωνές περισσότερες.
Η κοινωνική κρίση πίσω από τα νούμερα
Η ισραηλινή κοινωνία, ήδη διχασμένη από πολιτικές και θρησκευτικές εντάσεις, αντιμετωπίζει τώρα ένα κύμα ψυχολογικής κατάρρευσης. Όπως αναφέρει το Associated Press, οι μονάδες ψυχικής υγείας των Ενόπλων Δυνάμεων αδυνατούν να ανταποκριθούν στην πίεση. Πολλοί βετεράνοι καταφεύγουν σε ιδιωτικούς θεραπευτές, συχνά με το βάρος του κόστους στις οικογένειές τους.
Η ψυχολόγος Νόα Μπεν Αριέ, που εργάζεται εθελοντικά σε κέντρο βετεράνων του Τελ Αβίβ, περιγράφει τη νέα πραγματικότητα: «Έρχονται νέοι 20 και 22 ετών, με βλέμμα ανθρώπων που έχουν δει τον θάνατο από κοντά. Δεν κοιμούνται, δεν τρώνε, δεν εμπιστεύονται κανέναν. Είναι μια ολόκληρη γενιά τραυματισμένων».
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του BBC, η ισραηλινή κοινωνία δείχνει αμηχανία να αντιμετωπίσει αυτά τα «αόρατα τραύματα», καθώς ο στρατός παραμένει ο πυρήνας της εθνικής ταυτότητας. Η αποδοχή του ψυχικού πόνου θεωρείται ακόμα «αδυναμία», κάτι που εμποδίζει πολλούς στρατιώτες να ζητήσουν βοήθεια.
Οι αριθμοί της τραγωδίας
Ο ισραηλινός στρατός έχει ανακοινώσει 478 νεκρούς στρατιώτες από την έναρξη των επιχειρήσεων στη Γάζα. Πίσω από αυτό τον αριθμό, όμως, κρύβονται εκατοντάδες ακόμη ζωές που έχουν χαθεί σιωπηλά —όχι στο πεδίο, αλλά στο σπίτι.
Η εκτίμηση του ψυχολόγου Φλιντ είναι ότι για κάθε αυτοκτονία αντιστοιχούν τουλάχιστον 30 με 40 περιπτώσεις σοβαρής ψυχικής αποδιοργάνωσης. Αυτό σημαίνει πως δεκάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι ζουν καθημερινά σε καθεστώς κρίσης, με επιπτώσεις στις οικογένειες και στην κοινωνική συνοχή.
Η κυβέρνηση, υπό το βάρος της πίεσης, ανακοίνωσε τη δημιουργία Εθνικού Κέντρου Μετατραυματικού Στρες, με τη συνεργασία του Υπουργείου Υγείας και της Κοινότητας Βετεράνων. Ωστόσο, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι τα μέτρα αυτά ήρθαν καθυστερημένα.
«Ο πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ μέσα μας»
Ο Μπεν Σιτρίτ, πάνω από έναν χρόνο μετά τον τραυματισμό του, παραδέχεται ότι τα ψυχικά τραύματα είναι πιο επώδυνα από τα σωματικά. «Οι ουλές μου έκλεισαν. Το μυαλό μου, όχι», λέει.
Σήμερα συμμετέχει εθελοντικά σε πρόγραμμα συμβουλευτικής νέων στρατιωτών, προσπαθώντας να προλάβει νέες τραγωδίες.
Η οργάνωση «Brothers in Arms», που δημιουργήθηκε από βετεράνους της Γάζας, διοργανώνει ομάδες υποστήριξης, ομαδικές συνεδρίες και μαθήματα διαχείρισης στρες. Παρά ταύτα, η κρατική χρηματοδότηση είναι περιορισμένη και οι περισσότεροι ψυχολόγοι στηρίζονται σε ιδιωτικές δωρεές.
Το μήνυμα των διεθνών οργανισμών
Τα Ηνωμένα Έθνη εξέφρασαν την ανησυχία τους για το αυξανόμενο ποσοστό αυτοκτονιών, υπογραμμίζοντας ότι «οι ψυχολογικές επιπτώσεις ενός παρατεταμένου πολέμου επηρεάζουν και τις επόμενες γενιές». Ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για την ψυχική υγεία, Δρ. Ρίτσαρντ Λόουελ, ανέφερε πως «η τραγωδία των στρατιωτών στη Γάζα αποδεικνύει ότι τα πεδία μάχης δεν τελειώνουν ποτέ».
Σύμφωνα με το Reuters, η ισραηλινή κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο νομοθετικής ρύθμισης που θα αναγνωρίζει το PTSD ως τραύμα μάχης, κάτι που θα επιτρέπει στους πάσχοντες να λαμβάνουν σύνταξη και ψυχολογική στήριξη.
Ένας αόρατος πόλεμος που συνεχίζεται
Η τραγωδία των στρατιωτών που επέστρεψαν από τη Γάζα ξεπερνά τα όρια ενός εθνικού ζητήματος. Είναι μια υπενθύμιση ότι οι πόλεμοι δεν τελειώνουν όταν σταματούν τα πυρά. Συνεχίζονται στα μυαλά εκείνων που τους έζησαν.
Όπως είπε ο Γιόαν Ντομπένσκι, καθισμένος απέναντι από το κτίριο της Κνεσέτ:
«Ο καθένας μας κουβαλά μέσα του μια μικρή Γάζα. Δεν μπορείς να τη σβήσεις. Μπορείς μόνο να μάθεις να ζεις μαζί της.»
