Αζερμπαϊτζάν
«Αυτό που διέπραξε ο σοβιετικός στρατός τη νύχτα της 19ης προς 20η Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού ήταν ξεκάθαρος φασισμός»
Στην ιστορία του κάθε έθνους υπάρχουν ζοφερές ημερομηνίες, οι οποίες ωστόσο καθορίζουν τη μοίρα του. Για τον λαό του Αζερμπαϊτζάν μία από αυτές τις ημέρες είναι η 20η Ιανουαρίου, η οποία προκαλεί βαθύ πόνο. Αυτή η μέρα έχει κηρυχθεί ημέρα εθνικού πένθους μετά τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν το βράδυ 19 με 20 Ιανουαρίου 1990, όταν τα μάχιμα στρατεύματα του σοβιετικού στρατού μπήκαν στο Μπακού.
Ακριβώς πριν από 27 χρόνια, εκείνη τη νύχτα, τα σοβιετικά στρατεύματα που αριθμούσαν περισσότερα από 20 χιλιάδες άτομα, εισέβαλαν στην πόλη του Μπακού, προκειμένου να κατασταλεί η επιθυμία των Αζέρων για ανεξαρτησία. Κάτι τέτοιο έμοιαζε με στρατιωτική επιχείρηση εναντίον εχθρικού κράτους, και όμως το Αζερμπαϊτζάν ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Το πρώτα πράγμα που έκανε ο σοβιετικός στρατός ήταν να καταστρέψει εσκεμμένα τα κέντρα ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, για να εμποδίσει την ενημέρωση μιας πόλης 2 εκατομμυρίων κατοίκων.
Τα σοβιετικά στρατεύματα που μπήκαν στο Μπακού κατέστρεψαν τα πάντα στο πέρασμά τους – τους τυχαίους περαστικούς, τα διερχόμενα στους δρόμους αυτοκίνητα, πυροβολούσαν τα διαμερίσματα και τα σπίτια, τα ασθενοφόρα. Μια πόλη δύο εκατομμυρίων έμοιαζε με πολεμικό μέτωπο.
Αυτός είναι ο τραγικός απολογισμός της επίθεσης: 137 νεκροί, 744 τραυματίες, συμπεριλαμβανομένων των νέων, των ηλικιωμένων, των γυναικών, των παιδιών, 841 παράνομα συλληφθέντες. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας τραγωδίας που στοίχισε τη ζωή όχι μόνο των Αζέρων, αλλά και των Ρώσων, των Λεζγκίν, των Τατάρων, των Εβραίων που ζούσαν στο Μπακού.
«Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς των Ιλχάμ, αντίο, ας μη κλαίει κανείς. Χωρίς αυτόν, η ζωή μου δεν έχει νόημα…» Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια της Φαρίζα Αλλαχβερδίεβα στο αποχαιρετιστήριο σημείωμα της. Αυτοκτόνησε όταν έμαθε για το θάνατο του συζύγου της – του Ιλχάμ Αλλαχβερδίεφ, ένα από τα πρώτα θύματα της μαύρης νύχτας. Είχαν παντρευτεί μόλις πριν από έξι μήνες.
Ο Ρώσος επιστήμονας Ντμίτριϊ Φούρμαν περιγράφει τα γεγονότα εκείνης της τραγικής νύχτας: “Η εισβολή των στρατευμάτων συνοδευόταν από ακραία σκληρότητα – πυροβολούσαν αδιακρίτως εναντίον οποιουδήποτε κινιόταν, έριχναν προληπτικά στα σκοτεινά σοκάκια και στα παράθυρα σπιτιών. Μέχρι την ανακοίνωση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης από το ραδιόφωνο, είχαν σκοτωθεί 82 άτομα, που στην πλειονότητα τους δεν είχαν καμιά ανάμιξη στις διαδηλώσεις. Στη συνέχεια, σκοτώθηκαν άλλοι 21 άνθρωποι. Από τα 82 πτώματα των νεκρών από πυροβολισμούς, στα 44 τα σημεία εισόδου σφαιρών βρέθηκαν στην πλάτη, άρα κάποιοι χτυπήθηκαν πισώπλατα με τις ξιφολόγχες”.
Ο Βρετανός δημοσιογράφος Thomas de Waal στο βιβλίο του “Ο Μαύρος Κήπος” αναφέρει: “Τα άρματα μάχης περνούσαν πάνω από τα οδοφράγματα, συνθλίβοντας αυτοκίνητα, ακόμη και τα ασθενοφόρα, στο δρόμο τους.”
Ο γνωστός Ρώσος σκηνοθέτης Στανισλάβ Γκοβορούχιν αναφέρει για την εισβολή των στρατευμάτων στο Μπακού: “Τη νύχτα μεταξύ της 19ης και 20ης Ιανουαρίου 1990 τα στρατεύματα μπήκαν στην πόλη. Όμως, ο Σοβιετικός Στρατός εισήλθε σε μια σοβιετική πόλη ως κατακτητής υπό την κάλυψη της νύχτας, με άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα, ανοίγοντας το πέρασμα με τη φωτιά και το σπαθί”.
“Τα τανκς προχωρούσαν στους δρόμους του Μπακού, συνθλίβοντας τα πάντα στο πέρασμά τους, πατώντας εσκεμμένα σταθμευμένα στην άκρη του πεζοδρομίου αυτοκίνητα… Να κυκλοφορείς στους δρόμους ήταν ένας εφιάλτης. Παντού έβλεπες σκορπισμένα πτώματα. Ήταν φανερό ότι ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον άοπλων, που δεν αντιστέκονταν ούτε μπορούσαν να αντισταθούν… Αυτό που διέπραξε ο στρατός τη νύχτα από 19 προς 20 Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού ήταν ξεκάθαρος φασισμός – δεν μπορώ να το περιγράψω αλλιώς” – έτσι περιγράφει εκείνες τις ημέρες ο πρώην κάτοικος του Μπακού και μάρτυρας των γεγονότων εκείνου του Ιανουαρίου και σήμερα πολίτης του Ισραήλ, φωτογράφος Μπορίς Ντόμπιν.
Η αιματηρή τραγωδία που έλαβε χώρα στο Μπακού τον Ιανουάριο του 1990 έδειξε τον αντιλαϊκό χαρακτήρα του ολοκληρωτικού σοβιετικού καθεστώτος, όταν οι ένοπλες δυνάμεις της Σοβιετικής Ένωσης δε χρησιμοποιήθηκαν για την προστασία από εξωτερικές επιθέσεις, αλλά εναντίον του ίδιου του λαού τους. Ο πληθυσμός του Μπακού, που ξύπνησε από τα τραγικά γεγονότα, δεν μπορούσε να κατανοήσει πώς ο στρατός μπορούσε να πυροβολήσει τους άμαχους πολίτες του κράτους για την προστασία του οποίου δημιουργήθηκε. Αυτό έγινε για πρώτη φορά στα 70 χρόνια της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης.
Μετά την άγρια επίθεση που δέχτηκαν από την ηγεσία του δικού τους κράτους, οι Αζέροι έχασαν την πίστη τους στη Σοβιετική Ένωση. Αυτό εξηγεί γιατί ήταν από τους πρώτους που βγήκαν εκτός της Ένωσης. Έξι μήνες αργότερα, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε και τον Οκτώβριο του 1991 η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε την ανεξαρτησία της, η οποία για πρώτη φορά διακηρύχθηκε στις 28 Μαΐου του 1918.
Τα θύματα της τραγωδίας του Μαύρου Ιανουάριου θάφτηκαν στο πιο ψηλό σημείο του Μπακού, στο Ορεινό Πάρκο, στο Δρόμο των Μαρτύρων. Κάθε χρόνο στις 20 Ιανουαρίου οι Αζέροι και οι επισκέπτες της πρωτεύουσας επισκέπτονται αυτό το μέρος για να δώσουν φόρο τιμής στους ήρωες τους, τοποθετώντας κόκκινα γαρίφαλα στους τάφους των θυμάτων. Ο Δρόμος των Μαρτύρων είναι ένα σταθερό σημείο, στο οποίο μεταβαίνουν οι ξένες αντιπροσωπείες που φθάνουν στο Αζερμπαϊτζάν κατά την επίσημη επίσκεψη τους.
Φωτογραφίες από το αρχείο της Ένωσης Φωτογράφων του Αζερμπαϊτζάν
Φωτογράφοι: Farid Mammedov, Mirnaib Hasanoglu, Oleg Litvin, Tahir Cefereov, μάρτυρες των τραγικών γεγονότων στο Μπακού τον Ιανουάριο του 1990.
O Oleg Litvin από το 1973 έως το 1990 εργάστηκε ως φωτορεπόρτερ στο Ειδησεογραφικό Πρακτορείο της Σοβιετικής Ένωσης.
