Πριν από δύο δεκαετίες, ένα δολοφονημένο κοριτσάκι έμελλε να σώσει με τον αποτρόπαιο θάνατό του χιλιάδες παιδιά στα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, δίνοντας υπόσταση στο γνωστό σε όλους μας σύστημα έγκαιρης και έγκυρης ειδοποίησης πολιτών σε υποθέσεις εξαφάνισης ή απαγωγής ανηλίκων.
Η Amber Hagerman γέννησε το Amber Alert, το ειδικό ηχητικό και πληροφοριακό σήμα που εκπέμπεται σε τηλεοπτικά κανάλια και φορητά μέσα για να ενημερώσει το κοινό για την εξαφάνιση παιδιών. Η φωτογραφία ενός παιδιού που έχει εξαφανιστεί στο πολύ πρόσφατο παρελθόν προβάλλεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με απώτερο σκοπό την ενεργοποίηση επίσημων και ανεπίσημων φορέων για τον εντοπισμό του.
Κι ενώ το Amber Alert το ξέρουμε καλά στη χώρα μας, αγνοούμε συνήθως την ανατριχιαστική ιστορία που κρύβεται πίσω από τη σχεδόν παγκόσμια αυτή κραυγή για βοήθεια.
Το Amber Alert θεσμοθετήθηκε ως σύστημα προειδοποίησης το 1996 στην πολιτεία του Τέξας των ΗΠΑ, όταν άλλο ένα φρικιαστικό έγκλημα θα λάμβανε χώρα σε βάρος ενός ανηλίκου. Τώρα ήταν ένα 9χρονο κοριτσάκι που απήχθη, βιάστηκε και δολοφονήθηκε την ώρα που έκανε ποδήλατο.
Κι ενώ εκατοντάδες τέτοια εγκλήματα λαμβάνουν χώρα διεθνώς, υπάρχουν κάποια που έχουν τεράστιο συμβολικό αντίκτυπο και πυροδοτούν κοινωνικά γεγονότα και εξελίξεις που αλλάζουν τελικά το πρόσωπο του κόσμου.
Οι αστυνομικοί του τμήματος της πόλης Άρλινγκτον του Τέξας θυμούνται ακόμα με αποτροπιασμό το μοιραίο απόγευμα της 13ης Ιανουαρίου 1996, όταν ενημερώθηκαν για την αρπαγή της Amber Hagerman που έκοβε βόλτες με το ποδήλατό της στο πάρκινγκ του τοπικού μπακάλικου.
Το απογευματάκι μιας σχετικά ζεστής χειμωνιάτικης μέρας, η μικρή είχε βγει βόλτα με τον μικρότερο αδελφό της στη γειτονιά, φέρνοντας γύρες με τα ποδήλατά τους τη συνοικία που ήξεραν τόσο καλά. «Καβάλησαν τα ποδήλατά τους όπως έκαναν πάντα και θα έκαναν υποτίθεται τον γύρο του τετραγώνου», είπε η μητέρα τους, Donna Norris, στις Αρχές.
«Η Amber αποφάσισε να πάει λίγο παρακάτω από κει που όφειλε να σταματήσει, καθώς εκεί ήταν ένα μέρος που μαζεύονταν τα παιδιά της ηλικίας της. Οχτώ λεπτά αργότερα, είχε εξαφανιστεί», συνέχισε η μητέρα, η οποία ειδοποιήθηκε κάποια στιγμή από έναν ηλικιωμένο γείτονα ότι είχε ακούσει τις κραυγές του κοριτσιού την ώρα που ο δράστης το έσπρωχνε μέσα στο φορτηγάκι του.
Η μόνη περιγραφή των λιγοστών αυτοπτών μαρτύρων έκανε λόγο για ένα «σκουρόχρωμο φορτηγάκι» που σταμάτησε αιφνιδίως, άρπαξε το κορίτσι και έγινε καπνός. Η αστυνομία έστησε ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη του δράστη, αν και παρά την πανεθνική κάλυψη του γεγονότος στις ΗΠΑ, τη σκανδαλοθηρική εμπλοκή του Τύπου και τις στρατιές των ανήσυχων εθελοντών που την έψαχναν, τίποτα ουσιαστικό δεν ανέκυψε από τις έρευνες.
Τέσσερις σχεδόν μέρες αργότερα, ένας τύπος που έβγαζε βόλτα τον σκύλο του σκόνταψε πάνω στη σορό του τραγικού κοριτσιού σε ένα ρυάκι λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο της απαγωγής. Όπως είπε αηδιασμένος στο τηλεφώνημά του στις Αρχές, ο λαιμός της ήταν κομμένος…
Το στυγερό έγκλημα που επέφερε ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο που βρίσκονται τα εξαφανισμένα παιδιά
Όταν κατέφτασαν τόσο οι τοπικοί αστυνομικοί όσο και οι ειδικοί πράκτορες του FBI στον τόπο του εγκλήματος, βρήκαν την εννιάχρονη γυμνή να φορά μόνο τη μια της κάλτσα. Το νερό του ρυακιού είχε ξεπλύνει όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη σύλληψη του δράστη. «Είχε λάβει χώρα μια μεγάλη καταιγίδα και η Amber όχι μόνο ήταν καλυμμένη με νερό, αλλά κειτόταν στον πυθμένα ενός χαντακιού με τρεχούμενο ύδωρ. Μια τρομακτική ποσότητα υγρού είχε περάσει πάνω από τη σορό της, κάτι που δυσχέρανε πολύ τη συλλογή στοιχείων», είπε ο επικεφαλής αστυνομικός στην υπόθεση της Amber Hagerman.
Παρά τις επίπονες έρευνες τόσο των τοπικών όσο και των ομοσπονδιακών Αρχών, πρόοδος δεν φαινόταν να σημειώνεται. Το FBI φιλοτέχνησε το εγκληματικό προφίλ του δράστη και ειδική ομάδα ψυχολόγων κατέληξε πως μπορεί οι απαγωγές ανηλίκων από ξένους να είναι μεν σπάνιες, είναι ωστόσο δυσκολότερες στη διαλεύκανσή τους. Και είχαν προφανώς δίκιο, καθώς παρά την παρουσία αυτόπτη μάρτυρα, οι Αρχές δεν βοηθήθηκαν ιδιαίτερα και κατέληξαν κάποια στιγμή πως η απαγωγή της Amber ήταν ένα ευκαιριακό έγκλημα. Ο απαγωγέας πρέπει να την είδε μόνη και την άρπαξε σχεδόν παρορμητικά, όντας πάντως εξοικειωμένος με την ευρύτερη περιοχή.
Τοπικοί και ομοσπονδιακοί αστυνομικοί, ρεπόρτερ και ανήσυχοι πολίτες όργωσαν το Άρλινγκτον αναζητώντας μάταια ίχνη, αν και οι τίτλοι τέλους στο φρικιαστικό φονικό φαινόταν να έχουν πέσει. Λάδι στον λαϊκό αποτροπιασμό έριξε η ιατροδικαστική έκθεση, όταν ισχυρίστηκε ότι η Amber είχε κρατηθεί ζωντανή για δυο ημέρες πριν δολοφονηθεί, κατά τη διάρκεια των οποίων κακοποιήθηκε σεξουαλικά.
Σποραδικά ίχνη συλλέχθηκαν και κάποιες μαρτυρίες κρίθηκαν τελικά αξιόπιστες, αν και αυτή ήταν όλη κι όλη η πρόοδος που σημειώθηκε στη διαλεύκανση του περιστατικού. Η ομάδα της Υπόθεσης Amber Hagerman διαλύθηκε έπειτα από τρία χρόνια εξονυχιστικών ερευνών και η υπόθεση μπήκε στο αρχείο ως άλλο ένα στυγερό έγκλημα κατά ανηλίκου που θα έμενε ατιμώρητο.
Αν και η ιστορία της Amber δεν θα τελείωνε εδώ. Ο εν λόγω βιασμός και δολοφονία του κοριτσιού φανέρωσε τις τραγικές ανεπάρκειες του μοντέλου εντοπισμού των εξαφανισμένων παιδιών. Σύντομα έγινε σαφές απ’ όλους ότι δεν υπήρχε ένα σύστημα άμεσης διάχυσης της πληροφορίας, κάτι που επιβεβαιώθηκε τραγικά όταν η σορός της Amber ανασύρθηκε συμπτωματικά έπειτα από τέσσερις μέρες ενδελεχών ερευνών. Λίγο οι πιέσεις των γονέων για αποτελεσματικότερη προστασία των παιδιών, λίγο η κοινωνική κατακραυγή και λίγο τα ΜΜΕ που δημιούργησαν μια εικόνα πανικού και έντονου τρόμου στο κοινό και όλοι συνειδητοποιούσαν τώρα πως χρειάζονταν γενναίες αλλαγές στο πώς εντοπίζονταν τα χαμένα παιδιά. Το Amber Alert καραδοκούσε στη γωνιά!
Μέσα σε λίγες μέρες μετά την ανθρωποκτονία, ο πολιτικός κόσμος του Τέξας καλούσε ανοιχτά σε αυστηρότερη νομοθεσία κατά των δραστών σεξουαλικών εγκλημάτων και οι ίδιοι οι γονείς της Amber ίδρυσαν έναν όμιλο προβληματισμού με στόχο την πίεση στο νομοθετικό σώμα της πολιτείας για καλύτερη προστασία των παιδιών. Την ίδια στιγμή, οι έρευνες για τον εντοπισμό του φονιά της Amber συνεχίζονταν, τροφοδοτώντας συνεχώς το κοινό με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που δεν μπορούσαν να περάσουν στα «ψιλά» της ειδησεογραφίας.
Εταιρίες δώριζαν γραφεία και εξοπλισμό στην οργάνωση της οικογένειας Hagerman και η Εκκλησία ήταν βασικός υποστηρικτής της όλης προσπάθειας, η οποία απέδωσε τελικά καρπούς. Οι γονείς της εννιάχρονης ήταν παρόντες όταν ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον υπέγραψε την τροπολογία για τη νέα και αυστηρότερη νομοθεσία κατά παιδικών εγκλημάτων αλλά και την ίδρυση σχετικού μητρώου για τέτοιου είδους αδικήματα. Ακόμα και ο κυβερνήτης -τότε- του Τέξας, Τζορτζ Μπους, μπλέχτηκε στην πολύκροτη υπόθεση ακούγοντας με προσοχή τα αιτήματα των ανήσυχων γονέων της πολιτείας του.
Η μεγάλη στιγμή για τη γέννηση του Amber Alert θα ερχόταν τον Ιούλιο του 1996, όταν οι γονείς της Amber ήταν να μιλήσουν σε ένα συνέδριο στο Άρλινγκτον για τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε η αστυνομία να έχει ενεργήσει πιο γρήγορα αλλά και για το πώς θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν στην προσπάθειά της τόσο τα Μέσα όσο και ο απλός κόσμος.
Τότε ήταν που δημοσιογράφος τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού προσέγγισε τον αστυνομικό διευθυντή του Ντάλας και πατώντας πάνω στις ιδέες της χαροκαμένης οικογένειας, εξέδωσε το πρώτο ποτέ Amber Alert! Λίγο πρωτύτερα, ο ίδιος δημοσιογράφος είχε δεχτεί στη ραδιοφωνική εκπομπή του ένα τηλεφώνημα που θα τα άλλαζε όλα. Καθώς οι οικογένειες του Τέξας πενθούσαν τον χαμό του κοριτσιού, μια μητέρα (Diane Simone) τηλεφώνησε στον σταθμό τη μέρα που βρέθηκε το άψυχο σώμα της Amber για να ρωτήσει τον δημοσιογράφο αν θα μπορούσαν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί να συντονίσουν τη δράση τους με τις αστυνομικές Αρχές ώστε να διαχέεται γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα η ροή της πληροφορίας μετά την απαγωγή ενός παιδιού.
Ήταν το τηλεφώνημα που θα έσωζε χιλιάδες παιδικές ζωές στα χρόνια που θα έρχονταν, καθώς ο συγκεκριμένος ραδιοσταθμός άρχισε πράγματι να συνεργάζεται με το τοπικό αστυνομικό τμήμα του Ντάλας σε υποθέσεις εξαφάνισης ανηλίκων.
Για τα επόμενα δύο χρόνια, πολλά τέτοια ανεπίσημα Amber Alert εκφωνούνταν κατά καιρούς σε τοπικούς ραδιοσταθμούς των ΗΠΑ, μέχρι το 1998 τουλάχιστον, όταν ένα μη κυβερνητικό σωματείο αποφάσισε να αυτοματοποιήσει τη διαδικασία ώστε να ενημερώνονται άμεσα τόσο οι Αρχές όσο και οι κοινότητες για την εξαφάνιση ή την απαγωγή ανηλίκων.
Τα επείγοντα ανακοινωθέντα άρχισαν έτσι να φτάνουν σε τηλεοπτικά κανάλια, πολιτειακές και ομοσπονδιακές υπηρεσίες, διωκτικές Αρχές, εφημερίδες και ενώσεις πολιτών και κατέφταναν μάλιστα με όλων των λογιών τους τρόπους: από φαξ και emails μέχρι SMS αλλά και τηλεφωνήματα, την ίδια ώρα που σύντομα θα έμπαινε στο παιχνίδι και το ίντερνετ.
Ο νέος αυτός τρόπος άμεσης ενημέρωσης τόσο των κοινωνιών όσο και των κρατικών δομών για την εξαφάνιση κάποιου παιδιού φαινόταν να απαντά στην επιτακτική πια ερώτηση του κόσμου γιατί η αστυνομία δεν συνεργαζόταν με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το κοινό ώστε να γίνει άμεση και πιο ολοκληρωμένη η πληροφόρηση σε περιπτώσεις εξαφάνισης παιδιών. Το τοπικό σύστημα έγινε κάποια στιγμή πολιτειακό και αργότερα εθνικό, με το Amber να καθιερώνεται τελικά στον τίτλο, αν και σκαρώθηκε ένα ακρωνύμιο που να είναι κομματάκι πιο επίσημο: «America’s Missing Broadcast Emergency Response». Όλοι όμως ήξεραν ότι ονομάστηκε έτσι στη μνήμη της Amber…
Ο φόνος της οποίας δεν διαλευκάνθηκε εξάλλου ποτέ και παραμένει μια από τις ανοιχτές πληγές της τοπικής κοινωνίας του Άρλινγκτον, που έχει ωστόσο για παρηγοριά τα χιλιάδες παιδιά που έχουν εντοπιστεί μέσω του συντονιστικού προγράμματος έγκαιρης ειδοποίησης πολιτών και Αρχών.
Η σπουδαία και θεάρεστη κληρονομιά της τραγικής Amber Hagerman ξεπέρασε σύντομα τα όρια τόσο της κοινότητας όσο και της χώρας της. Ένα κοριτσάκι έζησε και πέθανε τραγικά και ο θάνατός της έσωσε χιλιάδες παιδιά έκτοτε. Μόνο στις ΗΠΑ, το Amber Alert βοήθησε να ανευρεθούν τουλάχιστον 794 εξαφανισμένα παιδιά μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2015, αν και για να γίνει επίσημος θεσμός θα χρειάζονταν μερικά ακόμα χρονάκια, καθώς υιοθετήθηκε επισήμως από το ομοσπονδιακό σύστημα των ΗΠΑ μόλις τον Φεβρουάριο του 2002. Αν και ανεπίσημα βρισκόταν σε λειτουργία λίγους μόλις μήνες μετά το ειδεχθές έγκλημα της Amber.
Μέχρι να λειτουργήσει σε 50 αμερικανικές πολιτείες ως το 2005, το Amber Alert υπήρχε ήδη σε Καναδά και Αυστραλία, την ίδια ώρα που σάρωνε την Ευρώπη. Σήμερα είναι ενεργό σε 17 χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Βέλγιο, Βουλγαρία, Κύπρο, Τσεχία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία, Αγγλία και Ελλάδα φυσικά. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδίδει μέσω του Amber Alert Europe διακρατικά ανακοινωθέντα και έχει επιβάλει την ίδρυση παραρτημάτων και στα 28 κράτη-μέλη της.
Παρά τις διαφοροποιήσεις στη λειτουργία των κατά τόπους Amber Alert και στα κριτήρια για την έκδοσή τους, το σύστημα θεωρείται λίγο πολύ ενιαίο…
Το ελληνικό παράδειγμα
Το Amber Alert Hellas είναι το εθνικό συντονιστικό πρόγραμμα έγκαιρης και έγκυρης ειδοποίησης των πολιτών σε περιστατικά εξαφάνισης/απαγωγής ανηλίκων το οποίο ενεργοποιείται από το «Χαμόγελο του Παιδιού» με την έγκριση της ελληνικής αστυνομίας. Θεσμοθετήθηκε και εφαρμόζεται ήδη από το 2003 και εκδίδεται κατόπιν αποφάσεως της εντεταλμένης διωκτικής αρχής.
Επισήμως παρουσιάστηκε στη χώρα μας στις 25 Μαΐου 2007 και συνίσταται στην άμεση και αμέριστη συνεργασία τόσο του «Χαμόγελου του Παιδιού» όσο και αρμόδιων κρατικών φορέων, όπως η ΕΛ.ΑΣ., το Πυροσβεστικό και το Λιμενικό Σώμα, αλλά και πιστοποιημένοι εθελοντικοί φορείς, όπως η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης και ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.
Στην Ελλάδα, το Amber Alert ενεργοποιείται όταν εξαφανιστεί ένα παιδί μικρής ηλικίας και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις που να υποδηλώνουν ότι μπορεί να βρίσκεται σε κίνδυνο η ζωή ή η υγεία του, όπως πιθανές υποψίες που να δηλώνουν πιθανή αρπαγή ή απαγωγή του. Τελικός κριτής είναι η Ελληνική Αστυνομία, καθώς αυτή αποφασίζει αν η ενεργοποίηση του συστήματος θα θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του παιδιού.
Οι ειδοποιήσεις του Amber Alert μεταδίδονται πλέον (κι εδώ υπάρχουν κατά τόπους διαφοροποιήσεις) μέσω ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, διαδικτύου, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, πινακίδων ενημέρωσης κυκλοφορίας, μέσων κοινωνικής δικτύωσης (όπως το Facebook), ακόμα και συσκευασίες τροφίμων σε κάποιες χώρες.
Σε κάθε περίπτωση, αν δεν ήταν η τραγική Amber, δεν θα είχαμε το Amber Alert να κινητοποιεί τον κόσμο σε περιπτώσεις εξαφάνισης παιδιών. Κι αν το Amber Alert δεν θα φέρει ποτέ πίσω στη ζωή το κακόμοιρο κοριτσάκι, θα διασφαλίσει τουλάχιστον ότι το όνομά της δεν θα ξεχαστεί μέσα από τα τόσα παιδιά που βρέθηκαν και της χρωστούν τις ζωές τους.
Όσο για το πώς πορεύονται οι Αρχές και οι συνεργαζόμενοι φορείς μετά την έκδοση ενός Amber Alert, οι κινήσεις τους ακολουθούν τη συμβουλή που έδωσε η μητέρα της Amber στην οικογένεια εξαφανισμένου παιδιού: «Έχε πίστη και έχε ελπίδα»
