Ουκρανία–Ρωσία: Η διαρροή του νέου πλαισίου των 19 σημείων για τον πόλεμο στην Ουκρανία έφερε ξανά στο προσκήνιο τις μεγάλες αντιφάσεις της Δύσης και της Μόσχας.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Θεοχάρης
Την ώρα που η Ευρωπαϊκή Ένωσηαναζητεί έναν «έντιμο συμβιβασμό», το αρχηγείο του ΝΑΤΟ εκπέμπει μήνυμα συνέχισης της στρατιωτικής στήριξης, ενώ ο ΟΗΕ περιορίζεται σε εκκλήσεις για σεβασμό του διεθνούς δικαίου.
Από την πλευρά του, το υπουργείο Εξωτερικών της Ουκρανίας προσπαθεί να παρουσιάσει το νέο κείμενο ως ευκαιρία για «πλαίσιο ειρήνης χωρίς ταπείνωση», την ώρα που το Κρεμλίνο το αντιμετωπίζει ως αφετηρία για κατοχύρωση των κεκτημένων στο πεδίο.
Πίσω από τους τίτλους και τις «διαρροές» κρύβεται ένα σκληρό παζάρι: πόσο έδαφος, πόση ασφάλεια και πόσες κυρώσεις θα μπουν στη ζυγαριά για να παρουσιαστεί μια συμφωνία ως «νίκη» σε Μόσχα, Ουάσιγκτον και Κίεβο. Το κείμενο των 19 σημείων δεν λύνει τίποτα· ορίζει όμως το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κριθούν τα τρία βασικά σενάρια για την επόμενη μέρα του πολέμου.
Το Κίεβο ανάμεσα σε επιβίωση και ταπείνωση
Η ουκρανική ηγεσία ξεκίνησε τον πόλεμο με απόλυτο λόγο: «καμία παραχώρηση, καμία αναγνώριση ρωσικού ελέγχου σε ουκρανικό έδαφος». Τρία σχεδόν χρόνια μετά, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η οικονομία ζει από μεταγγίσεις δυτικών κεφαλαίων, το ανθρώπινο δυναμικό έχει εξαντληθεί και η κοινωνία κουβαλά συλλογικό τραύμα.
Γι’ αυτό και η σταδιακή μετακίνηση από την κατηγορηματική άρνηση στο «συζητάμε τα ευαίσθητα» δεν είναι ιδεολογική μεταστροφή, αλλά κίνηση επιβίωσης. Το Κίεβο γνωρίζει ότι χωρίς μια έστω προσωρινή συμφωνία παγώματος του μετώπου, ο κίνδυνος εσωτερικής αποσταθεροποίησης μεγαλώνει. Την ίδια στιγμή, όμως, οποιαδήποτε συμφωνία που θα παγιώσει τη διχοτόμηση της χώρας μοιάζει πολιτικά τοξική: κανένας Ουκρανός ηγέτης δεν θέλει να μείνει στην Ιστορία ως αυτός που «υπέγραψε την απώλεια» της Κριμαίας και ενός μεγάλου τμήματος του Ντονμπάς.
Γι’ αυτό και η ουκρανική διπλωματία επιμένει στον τριμερή χαρακτήρα της διαδικασίας: ΗΠΑ–Ρωσία–Ευρώπη, με την Ουκρανία παρούσα στο τραπέζι. Όχι γιατί πιστεύει ότι οι Ευρωπαίοι μπορούν να επιβληθούν, αλλά γιατί η πολλαπλότητα υπογραφών μοιράζει και το πολιτικό κόστος της τελικής συμφωνίας, τονίζει έλληνα διπλωμάτης στο tilegrafimanews.gr
Η Μόσχα «παίζει» με τον χρόνο και την κόπωση της Δύσης
Το παράδοξο με τη ρωσική στάση είναι ότι επιμένει στη ρητορική της «ολικής νίκης», ενώ το νέο πλαίσιο της προσφέρει ήδη περισσότερα από όσα θα διεκδικούσε πριν έναν χρόνο:
• παγίωση ελέγχου σε κατεχόμενα εδάφη
• ουσιαστικό πάγωμα της πορείας της Ουκρανίας προς το ΝΑΤΟ
• προοπτική σταδιακής χαλάρωσης κυρώσεων
• επαναφορά της Μόσχας ως συνομιλητή σε διεθνή φόρα
Κι όμως, το Κρεμλίνο δεν σπεύδει να «κλείσει» τη συμφωνία. Η ρωσική ελίτ εμφανίζεται πεπεισμένη ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της: η Ουκρανία ματώνει, η Δύση κουράζεται, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες βλέπουν τον πόλεμο όλο και περισσότερο ως ακριβή «πολυτέλεια» και λιγότερο ως ζήτημα αρχής.
Η σκληρή γραμμή δεν αποσκοπεί μόνο στην εσωτερική κατανάλωση. Είναι και μήνυμα προς Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες: «Αν δεν δεχτείτε τώρα την παγίωση των κεκτημένων, θα έχετε να διαχειριστείτε αργότερα έναν χάρτη ακόμη πιο επώδυνο». Με άλλα λόγια, η Μόσχα επιχειρεί να μετατρέψει την πολεμική φθορά σε διαπραγματευτική υπεροχή.
⸻
Το πεδίο στο Ντονμπάς και η «γεωγραφία» της απειλής
Στρατιωτικά, η ανατολική κοιλάδα του Ντονμπάς παραμένει η πιο κρίσιμη ζώνη. Η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα για θεαματικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας, επιλέγει όμως τη στρατηγική της αργής, σταδιακής προώθησης: πόλη–πόλη, χωριό–χωριό, τετράγωνο–τετράγωνο.
Η Ουκρανία, από την πλευρά της, κρατά τις γραμμές άμυνας με βαριές απώλειες, στηριζόμενη σε δυτική τεχνολογία και πληροφορίες, αλλά με ολοένα και πιο πιεσμένη εφεδρεία. Ούτε η μία ούτε η άλλη πλευρά δείχνει ικανή για «καθαρή νίκη» στο πεδίο. Αυτό ακριβώς κάνει τα σενάρια του τραπεζιού καθοριστικά για την επόμενη μέρα.
Σενάριο 1 – «Ψυχρή ειρήνη» με παγωμένα σύνορα
Το πρώτο σενάριο, που πολλοί διπλωμάτες θεωρούν και το πιο ρεαλιστικό, είναι μια συμφωνία πλαισίου που παγώνει το μέτωπο στη σημερινή περίπου γραμμή.
Η Ουκρανία θα λάβει ένα πακέτο ασφαλείας τύπου «ΝΑΤΟ χωρίς πλήρη ένταξη» – μια σειρά εγγυήσεων, στρατιωτικής βοήθειας και μακροπρόθεσμης οικονομικής στήριξης. Η Ρωσία θα κερδίσει τη de facto αναγνώριση των κεκτημένων, με τη συζήτηση για Κριμαία και Ντονμπάς να μεταφέρεται σε βάθος χρόνου.
Πρόκειται για μια «ψυχρή ειρήνη» που δεν θα ενθουσιάσει κανέναν, αλλά θα περιορίσει τον κίνδυνο ευρύτερης κλιμάκωσης. Το πολιτικό κόστος θα το επωμιστεί κυρίως ο Ζελένσκι, ο οποίος θα κληθεί να εξηγήσει στον ουκρανικό λαό γιατί μετά από χρόνια θυσιών η χώρα παραμένει διχοτομημένη – έστω με καλύτερες εγγυήσεις ασφάλειας και ανοικοδόμησης.
Σενάριο 2 – «Πόλεμος μέχρι τέλους» σε αργή καύση
Το δεύτερο σενάριο είναι η συνέχιση της σημερινής κατάστασης: διαρκείς διαπραγματεύσεις χωρίς συμφωνία, κατά διαστήματα κλιμάκωση της έντασης, νέα πακέτα βοήθειας, αλλά χωρίς σαφή στρατηγικό ορίζοντα.
Ο πόλεμος μετατρέπεται σε «πόλεμο χαμηλής–μεσαίας έντασης» που μπορεί να κρατήσει χρόνια. Η Ουκρανία συνεχίζει να αμύνεται, η Ρωσία προσπαθεί να βελτιώνει τον χάρτη με μικρά κέρδη, η Ευρώπη παίζει τον ρόλο του ρυθμιστή, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην ηθική υποχρέωση στήριξης και στην κοινωνική κόπωση.
Είναι το σενάριο που μπορεί να μη συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες στα διπλωματικά χαρτιά, αλλά αποτελεί την «εύκολη» λύση αναβολής δύσκολων αποφάσεων. Κανείς δεν υπογράφει, όλοι δηλώνουν ότι «εργάζονται για την ειρήνη», ενώ στην πράξη η σύγκρουση παγιώνεται.
Σενάριο 3 – «Κατάρρευση» του πλαισίου και κενό ισχύος
Το τρίτο, πιο σκοτεινό σενάριο αφορά πλήρη αποτυχία του πλαισίου των 19 σημείων. Η Μόσχα απορρίπτει το κείμενο ως «ανεπαρκές», η Ουάσιγκτον μεταθέτει την ευθύνη στο Κίεβο, η δυτική βοήθεια μειώνεται ή γίνεται πιο αποσπασματική και η Ουκρανία βρίσκεται μπροστά σε έναν πόλεμο που θα πρέπει να συνεχίσει με λιγότερα μέσα και μεγαλύτερη ανασφάλεια.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ρωσία θα προσπαθούσε να εκμεταλλευθεί το κενό ισχύος, αυξάνοντας την πίεση σε πολλά μέτωπα ταυτόχρονα – όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και υβριδικά, με κυβερνοεπιθέσεις, ενεργειακές πιέσεις και αποσταθεροποίηση σε άλλα σημεία της Ευρώπης. Είναι το λιγότερο πιθανό σενάριο με βάση τα σημερινά δεδομένα, αλλά και το πιο επικίνδυνο, ακριβώς επειδή μπορεί να ξεφύγει γρήγορα από κάθε έλεγχο.
⸻
Ειρήνη ως διαδικασία, όχι ως φωτογραφία
Το μόνο βέβαιο σήμερα είναι ότι η «ειρήνη», αν έρθει, δεν θα μοιάζει με ιστορική φωτογραφία τύπου Ψυχρού Πολέμου, με υπογραφές και χαμόγελα σε μια αίθουσα διαπραγματεύσεων. Θα είναι μια διαδικασία σε κίνηση, ένα πλέγμα ρυθμίσεων, πιέσεων, παγώματος και αποπαγώματος του μετώπου, με συνεχείς αναπροσαρμογές.
Η Ουκρανία προσπαθεί να σώσει ό,τι μπορεί από τη στρατηγική της αυτονομία. Η Ρωσία θέλει να μετατρέψει την πολεμική φθορά σε πολιτικό κεφάλαιο. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να δείξουν ότι μπορούν να κλείσουν έναν πόλεμο χωρίς να ανοίξουν έναν νέο σε άλλη γωνιά του πλανήτη. Και η Ευρώπη αγωνίζεται να μη μείνει κομπάρσος σε μια σύγκρουση που διαμορφώνει το μέλλον της δικής της ασφάλειας.
Τα 19 σημεία, λοιπόν, δεν είναι το τέλος. Είναι η αρχή του επόμενου γύρου σε έναν πόλεμο όπου το χαρτί και ο χάρτης θα συνεχίσουν για πολύ να γράφονται ταυτόχρονα.
