Γράφει ο υποστράτηγος εα Ιπποκράτης Δασκαλάκης*
Τις μεταμεσονύκτιες ώρες της 24 Αυγούστου ξεκίνησε η περιορισμένης έκτασης αναμενόμενη τουρκική στρατιωτική επέμβαση στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας.
Τουρκικά στρατιωτικά μέσα και τμήματα των ειδικών δυνάμεων παρείχαν κάλυψη σε μαχητές των «μετριοπαθών» αντιπάλων του Assad για να εκδιώξουν τους τζιχαντιστές του ISIS από τη συνοριακή συριακή πόλη Jarablus. Ο στόχος είχε επιτευχθεί μέχρι το τέλος της ημέρας, υπό την κάλυψη και αμερικανικών αεροσκαφών και χωρίς να προβληθεί ισχυρή αντίσταση από τους τζιχαντιστές.
Πρωταρχικός στόχος της τουρκικής επέμβασης, όπως και απροκάλυπτα δηλώθηκε, είναι η αναχαίτιση της κουρδικής προέλασης δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Δευτερεύων στόχος, η εξουδετέρωση των μαχητών του ISIS που με ορμητήριο τα τουρκικοσυριακά σύνορα προβαίνουν σε σειρά τρομοκρατικών πράξεων στην Τουρκία. Η τουρκική ενέργεια έτυχε της αμερικανικής αποδοχής, της ρωσικής σιωπηράς συγκατάθεσης, της απόλυτης σιωπής της Τεχεράνης και μιας χλιαρής αντίδρασης της Δαμασκού. Αναπόφευκτα, νέες θεωρίες συνωμοσίας, νέες συμμαχίες και νέα σενάρια εμφανίστηκαν για να εξηγήσουν τις εξελίξεις.
Ειδικά στον ελληνικό τύπο, εμφανής είναι η αγωνία για τη μετά την κατάληψη της Jarablus, παρεμπόδιση της συνένωσης των κουρδικών καντονιών της Συρίας. Μια ανησυχία που βασίζεται στη γενικώς αποδεκτή ρήση «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» αλλά παραγνωρίζει σωρεία άλλων παραγόντων, προϋποθέσεων και εθνικών συμφερόντων. Ανάλογη αγωνία παρατηρούμε για την επιβίωση του καθεστώτος του Άσσαντ αντί να ανησυχούμε και να επικροτούμε την επικράτηση μιας μετριοπαθούς διάδοχης κατάστασης.
Αντίστοιχες προτιμήσεις, συχνά μερικώς δικαιολογημένες, εμφανίσαμε και στο παρελθόν για αποτυχημένα καθεστώτα που είχαν στοχοποιηθεί από την πλειονότητα του πολιτισμένου κόσμου. Εκτιμώ ότι ενίοτε, εμείς οι Έλληνες, αναζητούμε εναγωνίως «συμμάχους» οι οποίοι θα αναλάβουν μαζί μας να μοιραστούν το πραγματικά μεγάλο βάρος της αναχαίτισης της τουρκικής επεκτατικότητας. Αδυνατούμε να αντιληφθούμε ότι η προσέλκυση αξιόπιστων «συμμάχων» είναι απόρροια του δικού μας ειδικού βάρους, της δικής μας ισχύος και κυρίως της δικής μας αποφασιστικότητος να προστατεύσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.
Επανερχόμενοι όμως στην τουρκική επέμβαση, παρατηρούμε ότι η Άγκυρα, παρά τις επιμέρους τριβές με τους υπολοίπους εμπλεκόμενους, έχει επιτύχει τη λιγότερο ή περισσότερο, εμφανή έγκριση τους για να προχωρήσει στο σχέδιο της. Αντίστοιχη έγκριση, με συγκεκριμένο όριο (ίσως και συγκεκριμένη παρέκκλιση για το Manbij) δόθηκε από τους Αμερικάνους και στους Κούρδους (Syrian Democratic Forces-SDF) οι όποιοι φαίνεται και να συμμορφώνονται. Δίαυλοι επικοινωνίας έχουν κατά καιρούς αναπτυχθεί μεταξύ όλων σχεδόν των εμπλεκομένων στη συριακή κρίση και τελευταία φαίνεται ότι δρομολογείται και αποκατάσταση επαφής Άγκυρας-Δαμασκού. Το φαινόμενο αυτό είναι αναπόφευκτο σε μια ανελέητη πενταετή σύγκρουση στην οποία καμία πλευρά δεν φαίνεται ικανή να επικρατήσει ενώ τα αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα της έχουν διαχυθεί σε μεγάλη κλίμακα.
Υπό αυτό το πρίσμα, η τουρκική επέμβαση, ενδεχομένως να θέτει τέρμα σε επικίνδυνους μαξιμαλιστικούς στόχους Κούρδων για περαιτέρω προέλαση δυτικώς του Ευφράτη και σε εδάφη χωρίς κουρδική πλειονότητα. Αντίστοιχα, περιορίζει τυχόν όνειρα της Δαμασκού περί αποκατάστασης του ελέγχου σε όλη την επικράτεια με τη βοήθεια της ρωσικής αεροπορίας αλλά και των κουρασμένων ιρανών εθελοντών. Συγχρόνως περιορίζει το χώρο που ελέγχει ο ISIS και υπό προϋποθέσεις ίσως περιορίσει και τις ροές προσφύγων προς την Τουρκία και εν συνεχεία προς την Ευρώπη. Αναμφίβολα όλα τα παραπάνω αποτελούν δευτερεύοντες στόχους της Τουρκίας αλλά με μια συντονισμένη προσπάθεια, κυρίως ΗΠΑ-Ρωσίας, μπορεί να καταστούν αμοιβαία οφέλη για όλους τους εμπλεκομένους. Βέβαια, η τουρκική επέμβαση, εφόσον παραμείνει συγκρατημένη και εντός των ορίων που μάλλον έχει αποδεχθεί, θα επιφέρει ενίσχυση της πολιτικής της Άγκυρας, του κυρίαρχου «Σουλτάνου» αλλά και μερική αποκατάσταση του καταρρακωμένου γοήτρου των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Να μη διαφεύγει της προσοχής μας ότι πέραν ενός ορίου ενδυνάμωση των Κούρδων δεν είναι επιθυμητή για τους περισσοτέρους των εμπλεκομένων και ειδικά για τις γειτονικές χώρες με κουρδικές μειονότητες (Τουρκιά, Ιράκ, Ιράν, Συρία). Επιπλέον, ΗΠΑ και Ευρώπη, επιζητούν ως επί το πλείστον τη σταθερότητα της περιοχής και όχι τυχόν αποκατάσταση αδικιών των προηγουμένων αιώνων!
Ήδη οι ΗΠΑ επιζητούν τη σταδιακή τους απομάκρυνση και απεμπλοκή. Ούτε όμως η ίδια η Ρωσία φαίνεται ότι ονειρεύεται την επιστροφή στην εποχή των χιλιάδων σοβιετικών συμβούλων στη Μέση Ανατολή. Η σταθερότητα της περιοχής, η αντιμετώπιση της εξαγώγιμης τρομοκρατίας, η επικερδής συμμετοχή σε ενεργειακά προγράμματα, η εκμετάλλευση νέων αγορών αποτελούν τους στόχους των μεγάλων δυνάμεων με τη βασική υποσημείωση της μη ανάδειξης ενός, τοπικού ή μη, κυρίαρχου παίκτη. Δυστυχώς όμως αρκετοί από τους τοπικούς «παίκτες» αποδεικνύονται ακόμη «ανώριμοι» και με αποτυχημένες επιλογές τους δυναμιτίζουν τη σταθερότητα επιδιώκοντας τη μαξιμαλιστική προώθηση των στόχων τους.
Παρά τη διαφαινόμενη μερική τουρκική επιτυχία, η Άγκυρα έχει να διανύσει μεγάλο και δύσκολο δρόμο τα επόμενα χρόνια, ισορροπώντας μεταξύ της παραχώρησης περιορισμένης αυτονομίας στους Κούρδους και στη δυναμική αντιμετώπιση τους. Οι κουρδικές επαρχίες της Συρίας θα αποκτήσουν αναπόφευκτα, de facto ή de jure, μια εκτεταμένη αυτονομία, παραπλήσια του ιρακινού Κουρδιστάν χωρίς να φαίνεται πιθανή μια επαναχάραξη των συνόρων.
Η ικανότητα του Ερντογάν ως ηγέτη θα φανεί από το κατά πόσο θα είναι ικανός να εντάξει τους Κούρδους σε μια ενωμένη ευημερούσα τουρκική ομοσπονδιακή δημοκρατία, ενδυναμώνοντας σε τελευταία ανάλυση το τουρκικό κράτος ή θα το οδηγήσει σε μια συνεχόμενη αιμορραγία χωρίς τέλος. Το βράδυ της 15ης Ιουλίου, η Τουρκία διέφυγε –ίσως κατά σύμπτωση- τον κίνδυνο ενός εμφυλίου πολέμου. Στο κουρδικό όμως ζήτημα, η σύγκρουση είναι εδώ και δεκαετίες σε εξέλιξη και κάθε ώρα που περνάει καθιστά δυσκολότερη μια προσέγγιση καθώς ενισχύει την αντιπαλότητα με δεσμούς αίματος και από τις δύο πλευρές.
Αν βέβαια ρωτάτε ποια εξέλιξη συμφέρει την Ελλάδα, επιτρέψτε μου να επιλέξω την επικράτηση της σταθερότητος στην ευρύτερη περιοχή που εκτιμώ ότι υπό προϋποθέσεις ενδέχεται να οδηγήσει σε αποδυνάμωση του ρόλου, της ισχύος αλλά και σε μια σταδιακή αναδιαμόρφωση της ενιαίας μορφής του σημερινού επεκτατικού και αναθεωρητικού τουρκικού κράτους. Καίτοι όμως η βίαιη διάσπαση ή δημιουργία χαλαρής ομοσπονδίας-συνομοσπονδίας στην Τουρκία (Τούρκοι-Κούρδοι όπως στην περίπτωση του Ιράκ), προβάλλονται ως ελκυστικές εξελίξεις, εντούτοις ενέχουν τον κίνδυνο της προσπάθειας αντιστάθμισης των απωλειών με επεκτατική κίνηση προς δυσμάς αλλά ακόμη και τυχόν μετεξέλιξης της νέας Τουρκίας σε μια ακόμη περισσότερο ισχυρή αναθεωρητική σουνιτική δύναμη.
Συνοψίζοντας, κάθε άλλη λύση πέραν της σταθεροποίησης της ευρύτερης περιοχής, όσο δελεαστική και να προβάλλει, ενέχει κινδύνους μη διαχειρίσιμους από την Ελλάδα (ειδικά την παρούσα χρονική συγκυρία) αλλά και τη Δύση γενικότερα. Επειδή όμως η εξέλιξη των γεγονότων δεν καθορίζεται και ελάχιστα επηρεάζεται από τις ενέργειες και κυρίως τις επιθυμίες μας, προέχει η προετοιμασία μας για αντιμετώπιση κάθε ενδεχομένου, με βάση την αρχή της «αυτοβοήθειας» αλλά και την τοποθέτηση μας με την ορθή «συμμαχία».
*ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ- Υποστράτηγος (εα)
Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
