Αζερμπαϊτζάν: Η ταπητουργία είναι ένα από τα αρχαιότερα είδη των τεχνών και χειροτεχνιών του Αζερμπαϊτζάν.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα που συγκεντρώθηκαν στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, καθώς και τα λογοτεχνικά έργα μαρτυρούν ότι η τέχνη της ταπητουργίας του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε από τα αρχαία χρόνια.
Τα χαλιά και διάφορα άλλα προϊόντα που σχετίζονται με τα χαλιά που κατασκευάζονταν στο Αζερμπαϊτζάν έχουν επανειλημμένα αναφερθεί σε πολλά ιστορικά βιβλία, κλασική λογοτεχνία και λαογραφία.
Ένα χαλί του Αζερμπαϊτζάν ενσωματώνει όλα τα χρώματα της φύσης του Αζερμπαϊτζάν – το μπλε του ουρανού και το πράσινο των δασών, τις βαθιές σκιές στις πλαγιές των βουνών και τη λευκότητα των χιονισμένων κορφών. Τα μαγικά αστραφτερά χρώματα του χαλιού έχουν απορροφήσει τη ρουμπινιά φωτεινότητα των σπόρων του ροδιού και το χρυσό χρώμα του κυδωνιού, το χάλκινο χρώμα του σαφράν και τις λιλά αποχρώσεις των σταφυλιών. Μια ανεξάντλητη υφή των μοτίβων, η πτήση της δημιουργικής φαντασίας και μια μεγάλη επιδεξιότητα – αυτό είναι ένα σύντομο χαρακτηριστικό ενός χαλιού του Αζερμπαϊτζάν.
Σύμφωνα με το αρχαιολογικό υλικό και τα γραπτά έγγραφα η ταπητουργία στο Αζερμπαϊτζάν ήταν ήδη διαδεδομένη στην Εποχή του Χαλκού. Αυτό αναφέρεται σε έργα του Ηροδότου, του Κλαύδιου Ηλιανού, του Ξενοφώντα και άλλων αρχαίων ιστορικών. Κατά τη δυναστεία των Σασσανιδών (3ος – 7ος αι.) η τέχνη των χαλιών στο Αζερμπαϊτζάν πέρασε σε ένα άλλο στάδιο εξέλιξης – εμφανίστηκαν υπέροχα χαλιά από μετάξι, χρυσό και ασήμι. Η κατασκευή των χαλιών υφαντών με χρυσές και ασημένιες κλωστές και διακοσμημένων με πολύτιμες πέτρες απέκτησε παραδοσιακό χαρακτήρα τον 16ο – 17ο αιώνα. Τα μεταξωτά χαλιά του Αζερμπαϊτζάν αναφέρονται στο έπος «Kitabi Dede Korkud». Κατά τον 13ο -14ο αιώνα το Αζερμπαϊτζάν εξήγαγε μεγάλο αριθμό χαλιών και προϊόντων σχετικών με αυτά σε ξένες χώρες.
Η ταπητουργία είναι μια οικογενειακή παράδοση που μεταφέρεται προφορικά και μέσω της πρακτικής εξάσκησης και η κατασκευή χαλιών και μικρών χαλακιών είναι αποκλειστικά γυναικεία ενασχόληση. Στο παρελθόν κάθε νεαρή κοπέλα έπρεπε να μάθει την τέχνη της ύφανσης χαλιών και τα χαλιά που ύφαινε γίνονταν μέρος της προίκας της.
Παραδοσιακά οι άντρες κουρεύουν τα πρόβατα την άνοιξη και το φθινόπωρο, ενώ οι γυναίκες μαζεύουν χρωστικές ουσίες, κλώθουν και βάφουν το νήμα την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο.
Τα χαλιά του Αζερμπαϊτζάν μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους σε χαλιά με πέλος και χωρίς πέλος. Τα χαλιά χωρίς πέλος σχετίζονται με την πρώιμη περίοδο ανάπτυξης της υφαντικής τέχνης. Τα χαλιά χωρίς πέλος ταξινομούνται ανάλογα με τον τρόπο της ύφανσης, τη σύνθετη δομή, τον πλούτο της διακόσμησης και το χρωματισμό. Υπάρχουν 8 βασικά είδη: palas, dzhejim, lady, kilim, shedde, verni, zili, sumakh.
Στο Αζερμπαϊτζάν υπάρχουν 7 βασικές σχολές ταπητουργίας που διαφέρουν σε σχέδια, σύνθεση, χρωματική παλέτα και τεχνικές: σχολές Guba, Baku, Shirvan, Ganja, Gazakh, Karabakh και Tabriz. Ας εξετάσουμε κάθε σχολή ξεχωριστά:
1. Τα σχέδια των χαλιών της Guba περιέχουν στυλιζαρισμένα φυτικά, μερικές φορές ζωόμορφα μοτίβα, που αποτελούνται από γεωμετρικά σχέδια.
2. Τα χαλιά του Μπακού διαφέρουν ως προς τη μεγαλύτερη απαλότητα, την ένταση του χρώματος, την πρωτοτυπία των καλλιτεχνικών στοιχείων και τη λεπτότητα των σχεδίων.
Στα σχέδια επικρατούν οβάλ γεωμετρικές μορφές και φυτικά στοιχεία με καμπύλες. Η χρωματική παλέτα του φόντου των χαλιών του Μπακού αποτελείται κυρίως από βαθύ μπλε και σπανιότερα κόκκινο και κίτρινο χρώμα.
3. Τα πλούσια, σύνθετα σχέδια των χαλιών του Shirvan είναι γνωστά από τον Μεσαίωνα. Ήδη από τον 14ο – 15ο αιώνα τα χαλιά αυτά έχουν εκτιμηθεί πολύ από τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες.
4. Η Ganja ήταν διάσημη ως το κέντρο μεταξιού, μάλλινων υφασμάτων και μεταξωτών χαλιών. Ειδικά εργαστήρια χαλιού υφαντουργίας λειτουργούσαν στη Ganja, η οποία θεωρούνταν το κέντρο της υψηλής ποιότητας ταπητουργίας για πολλούς αιώνες.
5. Χρησιμοποιώντας μόνο λίγα χρώματα οι εκπρόσωποι αυτών των σχολών δημιουργούν αρμονική παλέτα. Τα σχέδια των χαλιών Ganja και Gazakh τράβηξαν την προσοχή των Ευρωπαίων ζωγράφων του Μεσαίωνα.
6. Πολύ δημοφιλή στο Καραμπάχ είναι τα 5 σετ των χαλιών – «gyabe» προσαρμοσμένα στους εσωτερικούς χώρους ενός σπιτιού. Τα χαλιά Karabakh έχουν την πιο πλούσια χρωματική παλέτα, που αντικατοπτρίζει τις πιο λεπτές χρωματικές αποχρώσεις της φύσης του Karabakh. Σύμφωνα με τις μακροχρόνιες παραδόσεις το φόντο στο χαλιά του Αζερμπαϊτζάν είναι κόκκινο. Η βαφή που χρησιμοποιείται για
τα χαλιά εξάγεται όχι μόνο από τα φυτά, αλλά και από τα έντομα, το πιο δημοφιλές από τα οποία είναι το κοχίνι.
7. Η σχολή της Ταμπρίζ είναι η πιο αρχαία και γνωστή στο Αζερμπαϊτζάν. Ήδη τον 11ο -12ο αιώνα γνώρισε την ακμή της. Τον 13ο – 14ο αιώνα απέκτησε τα χαρακτηριστικά της τέχνης της μινιατούρας της Ταμπρίζ και τον 16ο – 17ο αιώνα έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο της ανάπτυξής της. Τα χαλιά με πέλος και χωρίς πέλος, που χαρακτηρίζουν αυτή τη σχολή, διακρίνονται από την πλούσια διακόσμηση, αρμονία των χρωμάτων και την ποικιλία των σχεδίων.
