Την 20η Ιανουαρίου 2015 συμπληρώνονται 25 χρόνια από τότε που γράφτηκε μια από τις χειρότερες τραγωδίες στην ιστορία του Αζερμπαϊτζάν.
Τη νύχτα μεταξύ της 19ης και 20ης Ιανουαρίου 1990 εισέβαλαν στην πρωτεύουσα του, το Μπακού, μάχιμες μονάδες του σοβιετικού στρατού, οι οποίες κατέστειλαν βίαια την επιθυμία του λαού του Αζερμπαϊτζάν για ανεξαρτησία και προκάλεσαν πάρα πολλά θύματα ανάμεσα στους πολίτες. Εκτοτε η 20η Ιανουαρίου είναι ημέρα εθνικού πένθους για το Αζερμπαιτζάν.
Ιστορικό
Τη νύχτα από 19 προς 20 Ιανουαρίου 1990, κατά διαταγή της ηγεσίας της τότε Σοβιετικής Ένωσης, περίπου 35000 στρατιώτες εισήλθαν στο Μπακού. Οι Σοβιετικοί ηγέτες προσπαθούσαν να διασώσουν το κομμουνιστικό καθεστώς στο Αζερμπαϊτζάν και να καταστείλουν το κίνημα εθνικής απελευθέρωσης. Πριν την είσοδο των στρατευμάτων στο Μπακού, είχαν γίνει διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της παθητικότητας της ηγεσίας της δημοκρατίας απέναντι στην καταπάτηση της εθνικής κυριαρχίας του Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ και την επίθεση των Αρμενικών στρατευμάτων, με τη σύμπραξη των Σοβιετικών στρατευμάτων, στον Αζερικό πληθυσμό της περιοχής Ναγκόρνο-Καραμπάχ και της γειτονικής επαρχίας Χανλάρ. Οι διαδηλωτές ζήτησαν την παραίτηση του πρώτου γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Αζερικού Κομουνιστικού Κόμματος, Abdulrahman Vezirov και την καταστολή της δραστηριότητας των αυτονομιστών στην Αυτόνομη περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Ως αποτέλεσμα αυτής της στρατιωτικής δράσης εναντίον του αμάχου πληθυσμού, 137 πολίτες σκοτώθηκαν, ανάμεσα τους εκπρόσωποι διαφόρων εθνικοτήτων – Αζέροι, Ρώσοι, Εβραίοι. 744 άτομα τραυματίστηκαν και 841 συνελήφθησαν παράνομα. Τα σοβιετικά στρατεύματα κατέστρεψαν 200 διαμερίσματα και σπίτια, 80 οχήματα, μεταξύ των οποίων και ασθενοφόρο, και μεγάλο αριθμό ιδιωτικών και δημόσιων ιδιοκτησιών.
Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στις 20 Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού θα μείνουν για πάντα στη μνήμη των κατοίκων της πόλης, αλλά και ολόκληρου του λαού του Αζερμπαϊτζάν, ως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της βίας που ασκήθηκε από την κρατική εξουσία πάνω στο δικό της λαό. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που οι στρατιωτικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του λαού.
Η βιαιότητα με την οποία τα Σοβιετικά στρατεύματα διέπραξαν εγκλήματα κατά των αμάχων τη νύχτα μεταξύ 19 και 20 Ιανουαρίου στο Μπακού, ήταν πρωτοφανής. Οι κάτοικοι του Μπακού, όσο και ολόκληρος ο πληθυσμός του Αζερμπαϊτζάν, σοκαρίστηκαν με τα γεγονότα. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς γίνεται ο στρατός να εκτελεί τους ίδιους τους αμάχους συμπολίτες του.
Με σκοπό την καταστολή του κινήματος για την ανεξαρτησία και τη διατήρηση της εξουσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος στο Αζερμπαϊτζάν, τα στρατεύματα εκτέλεσαν βάναυσα όχι μόνο τους ηγέτες του κινήματος για την ανεξαρτησία, αλλά και απλούς κατοίκους του Μπακού, ενώ δε λυπήθηκαν ούτε γυναίκες, ούτε παιδιά.
Ο Ρώσος επιστήμονας Ντμίτρι Φούρμαν γράφει για τα γεγονότα εκείνης της τραγικής ημέρας: “Η εισβολή των στρατευμάτων συνοδευόταν από ακραία σκληρότητα – πυροβολούσαν αδιακρίτως εναντίον οποιουδήποτε κινιόταν, έριχναν προληπτικά στα σκοτεινά σοκάκια και στα παράθυρα σπιτιών. Μέχρι την ανακοίνωση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης από το ραδιόφωνο, είχαν σκοτωθεί 82 άτομα, που στην πλειονότητα τους δεν είχαν καμιά ανάμιξη στις διαδηλώσεις. Στη συνέχεια, σκοτώθηκαν άλλοι 21 άνθρωποι. Από τα 82 πτώματα των νεκρών από πυροβολισμούς, στα 44 τα σημεία εισόδου σφαιρών βρέθηκαν στην πλάτη, άρα κάποιοι χτυπήθηκαν πισώπλατα με τις ξιφολόγχες”.
Ο Βρετανός δημοσιογράφος Thomas de Waal στον έκτο κεφάλαιο του βιβλίου του “Ο Μαύρος Κήπος” αναφέρει: “Τα άρματα μάχης περνούσαν πάνω από τα οδοφράγματα, συνθλίβοντας αυτοκίνητα, ακόμη και τα ασθενοφόρα, στο δρόμο τους.”
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, οι στρατιώτες πυροβολούσαν τους ανθρώπους που έτρεχαν να κρυφτούν και αποτελείωναν τους τραυματίες. Πυροβολήθηκε ένα λεωφορείο με αμάχους και οι περισσότεροι επιβάτες, ανάμεσά τους και ένα κοριτσάκι 14 χρονών, σκοτώθηκαν.
Ο γνωστός Ρώσος σκηνοθέτης Στανισλάβ Γκοβορούχιν αναφέρει για την εισβολή των στρατευμάτων στο Μπακού:
“Τη νύχτα μεταξύ της 19ης και 20ης Ιανουαρίου 1990 τα στρατεύματα μπήκαν στην πόλη. Όμως, ο Σοβιετικός Στρατός εισήλθε σ’αυτήν ως κατακτητής υπό την κάλυψη της νύχτας, με άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα, ανοίγοντας το πέρασμα με τη φωτιά και το σπαθί. Σύμφωνα με το στρατιωτικό διοικητή, εκείνη τη νύχτα χρησιμοποιήθηκαν 60 χιλιάδες σφαίρες. Στην άκρη της εθνικής οδού του Sumgait είχε σταματήσει ένα επιβατικό αυτοκίνητο για να αφήσει κάποια τάνκς σε παράταξη να περάσουν. Μέσα στο αυτοκίνητο βρίσκονταν τρεις επιστήμονες και καθηγητές της Ακαδημίας των Επιστημών, ανάμεσά τους μια γυναίκα. Ξαφνικά ένα τανκ εγκατέλειψε την παράταξη και αμέσως ακούστηκε ο ήχος από τις ερπύστριες που πατούσαν πάνω στο μέταλλο – το τανκ πέρασε πάνω από το αυτοκίνητο, συνθλίβοντας όλους τους επιβάτες.”
Παρόλα αυτά, την 22η Ιανουαρίου, παρά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, περίπου 1 εκατομμύριο άτομα βρέθηκαν στην κηδεία των θυμάτων. Τα θύματα αυτής της επιχείρησης ονομάστηκαν “μάρτυρες” – αθώοι που σκοτώθηκαν χωρίς πταίσμα. Τα φέρετρα οδηγήθηκαν στο Πάρκο πάνω από το Βουνό. Από την ημέρα εκείνη το πάρκο ονομάζεται Δρόμος Μαρτύρων.
Αυτά τα συμβάντα μπήκαν στην ιστορία του Αζερμπαϊτζάν με το όνομα ‘Μαύρος Γενάρης’.
Κάθε χρόνο, το πρωί της 20η Ιανουαρίου, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι μαζεύονται στο Δρόμο Μαρτύρων για να τιμήσουν την μνήμη των θυμάτων εκείνων των τραγικών ημερών. Στην τελετή είναι παρόντες αρχηγοί κρατών και διπλωμάτες.
Για πένθος, η οδική κυκλοφορία σταματά στο Μπακού, τα πλοία του λιμανιού του Μπακού χτυπούν τις σειρήνες. Στα τζαμιά της χώρας γίνονται τελετές για να τιμήσουν τα θύματα του “Μαύρου Γενάρη”.
Βρισκόμενος στη Μόσχα εκείνες τις μέρες ως πολιτικός ακτιβιστής, ο Heydar Aliyev, ο οποίος τον Οκτώβριο του 1993 εξελέγη Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, δήλωσε: ‘Όσον αφορά τα συμβάντα που γίνονται στο Αζερμπαϊτζάν, θεωρώ ότι είναι παράνομες δράσεις, αντίθετες στη δημοκρατία και το πνεύμα του ανθρωπισμού και της δημιουργίας στη χώρα μας ενός εύνομου κράτους».
Τα γεγονότα που σημειώθηκαν στις 20 Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού έδειξαν το τρομακτικό πρόσωπο της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο της κατάρρευσής της. Ο Μαύρος Γενάρης, όπως αποκαλείται μετά από αυτά τα φρικτά γεγονότα, διαίρεσε τη ζωή των κατοίκων του Αζερμπαϊτζάν σε δύο μέρη: το “πριν” – όταν είχαν ακόμα την ψευδαίσθηση ότι είναι πολίτες μιας πολιτισμένης χώρας, και το «μετά» – όταν αντίκρισαν το πραγματικό πρόσωπο του κράτους που ονομαζόταν Σοβιετική Ένωση. Αλλά ακόμη και ο στρατός απέτυχε να σώσει τη Σοβιετική Ένωση η οποία κατέρρευσε μισό χρόνο μετά το Μαύρο Γενάρη.
Μετά από 25 χρόνια, ο λαός του Αζερμπαϊτζάν θυμάται ακόμα εκείνη την τρομακτική νύχτα. Κάθε χρόνο η χώρα αποτίει φόρο τιμής στα θύματα της τραγωδίας της 20ης Ιανουαρίου. Η ημερομηνία αυτή απαθανατίστηκε στη μνήμη του λαού ως Ημέρα Εθνικού Πένθους.
