Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
του Scott Atran*
Η επίθεση της Νίκαιας σόκαρε όλη τη Γαλλία, ίσως περισσότερο κι από τις προηγούμενες επιθέσεις, και αιφνιδίασε όλο τον κόσμο λόγω της απλότητας των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν και της ευκολίας με την οποία κτύπησε ο δράστης.
Το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε για μια ακόμη φορά την ευθύνη, παρόλο που η σχέση του δράστη με την οργάνωση δεν είναι σαφής. Και αυτό εντείνει ακόμη περισσότερο τον φόβο ότι ριζοσπαστικοποιημένοι ή απομονωμένοι μουσουλμάνοι μπορούν να πραγματοποιήσουν βίαιες επιθέσεις οπουδήποτε.
Η σύγχυση γίνεται ακόμη μεγαλύτερη από την άποψη που κυκλοφορεί ότι οι επιθέσεις αυτές είναι μηδενιστικές πράξεις ανθρώπων που θέλουν να καταστρέψουν την κοινωνία επειδή θεωρούν ότι και εκείνη τους κατέστρεψε. Όμως οι επιθέσεις σαν αυτές που γνωρίζει η Γαλλία θεωρούνται σχεδόν πάντα από τους δράστες και τους θαυμαστές τους πράξεις προσωπικής εξιλέωσης και συλλογικής σωτηρίας.
Αλλοι πιστεύουν ότι η πρόσφατη κλιμάκωση των επιθέσεων που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος (πάνω από 500 νεκροί σε ένα μήνα) οφείλεται στο ότι η οργάνωση πραγματοποιεί απελπισμένες επιθέσεις επειδή χάνει εδάφη στο Ιράκ και τη Συρία. Αυτό δήλωσε στα τέλη Ιουνίου και ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι. Πράγματι, τους τελευταίους 18 μήνες η τζιχαντιστική οργάνωση έχει χάσει πάνω από το ένα τέταρτο των εδαφών που ήλεγχε, ενώ ο αριθμός των ξένων μαχητών της έχει μειωθεί κατά το ένα τρίτο και φτάνει σήμερα τους 20.000. Είναι λάθος όμως να πιστεύουμε ότι η πραγματοποίηση τέτοιων επιθέσεων απορρέει από την απελπισία ή συνιστά καινοτομία. Τον Σεπτέμβριο του 2014, ενώ το Ισλαμικό Κράτος κέρδιζε εδάφη, ο εκπρόσωπός του Αμπού Μοχάμεντ αλ-Αντνάνι καλούσε τους οπαδούς του σε όλο τον κόσμο να «σκοτώνουν με οποιονδήποτε τρόπο», και ιδιαίτερα «να συντρίβουν με τα αυτοκίνητά τους», οποιονδήποτε «αμερικανό ή ευρωπαίο άπιστο – κυρίως τους κακούς και βρόμικους Γάλλους, αλλά και κάθε πολίτη χώρας που λαμβάνει μέρος σε συμμαχία κατά του Ισλαμικού Κράτους».
Επιθέσεις όπως αυτές που πραγματοποιούνται στη Γαλλία αποτελούν μια ουσιώδη τακτική της παγκόσμιας αντεπίθεσης που έχει εξαπολύσει το Ισλαμικό Κράτος σε αντίποινα για την πίεση της συμμαχίας στο Ιράκ και τη Συρία. Σπέρνοντας το χάος στους πληθυσμούς των χωρών της συμμαχίας, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των κυβερνήσεών τους να τους προστατεύουν και φέρνοντας σε αντιπαράθεση τους μουσουλμάνους με τους μη μουσουλμάνους, το Ισλαμικό Κράτος αποδεικνύει ότι οι πράξεις ατόμων ή μικρών ομάδων που λαμβάνουν μεγάλη δημοσιότητα λόγω του βίαιου χαρακτήρα τους αποτελούν τον αποτελεσματικότερο τρόπο να διαδοθεί μια επαναστατική αλλαγή της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής τάξης. Πράγματι, οι δημοσκοπήσεις για τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης δείχνουν την ύπαρξη μιας σχέσης ανάμεσα στον φόβο για τους τζιχαντιστές και γεγονότα όπως το Brexit, η άνοδος του Τραμπ στις ΗΠΑ, το πραξικόπημα κατά του Ερντογάν στην Τουρκία και η άνοδος της Λεπέν στη Γαλλία.
Η επίθεση της Νίκαιας, κατά συνέπεια, δεν αποτελεί ένδειξη ενός κινήματος σε παρακμή. Υπακούει στην απόφαση του Ισλαμικού Κράτους να αναθεωρήσει τις τακτικές του, προκειμένου να υπηρετούν καλύτερα τον στόχο της παγκόσμιας επανάστασης. Ακόμη κι αν το ΙΚ χάσει όλα τα εδάφη του στη Συρία και το Ιράκ, το παγκόσμιο τζιχαντιστικό αρχιπέλαγος θα συνεχίσει να επεκτείνεται όσο παραμένει το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που οδήγησε στην εμφάνισή του.
Ενώ συνεχίζουμε τις μάχες κατά του ΙΚ στο Ιράκ και τη Συρία, ξεχνάμε ότι η οργάνωση στρατολογούσε και στο παρελθόν, όταν σημείωνε στρατιωτικές ήττες, και ότι ετοιμάζει τα στελέχη της για την υποχώρηση στις χώρες αυτές. Η θρησκευτική, πολιτική, στρατιωτική και οικονομική της δομή (χορηγούνται συντάξεις, για παράδειγμα, στις οικογένειες των «μαρτύρων») συνέχισε να λειτουργεί ακόμη και στην κορύφωση του πολέμου στο Ιράκ, το 2007-2008, όταν το ΙΚ έχασε σχεδόν το σύνολο των εδαφών που κατείχε. Υστερα, στα τέλη του 2011, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρθηκαν από το Ιράκ, αφήνοντας τους σουνίτες Αραβες στο έλεος μιας διεφθαρμένης και καταπιεστικής σιιτικής κυβέρνησης. Οι ΗΠΑ δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν το αλεβιτικό καθεστώς του Ασαντ, που είχε συμμαχήσει με τους Σιίτες, να σφάζει τους σουνίτες Αραβες στη Συρία. Ο σκληρός πυρήνας του ΙΚ, που αποτελείται από τοπικούς τζιχαντιστές και παλιά στελέχη του μπααθικού στρατού και της αντικατασκοπείας, αποδείχθηκε έτοιμος να επωφεληθεί από το χάος στη Συρία. Και όταν η οργάνωση επέστρεψε στο ιρακινό έδαφος, έγινε αρχικά δεκτή από τη συντριπτική πλειοψηφία των σουνιτών Αράβων ως «η Επανάσταση» (Al-Thawra).
Με δεδομένη την αρχική άνοδο της δύναμής του και τη σημερινή απάντησή του στην επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων, πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι το Ισλαμικό Κράτος έχει πετύχει μια διαρκή και εντυπωσιακή κινητοποίηση. Το διαπιστώσαμε σε μια πρόσφατη επίσκεψή μας στο μέτωπο του Ιράκ: 90 μαχητές του ΙΚ, χωρίς βαρύ οπλισμό, κατάφεραν να σταματήσουν κοντά στη Μοσούλη την προέλαση άνω των 500 στρατιωτών μιας συμμαχίας σουνιτών Αράβων, ιρακινών στρατιωτών και κούρδων πεσμεργκά που υποστηριζόταν από αεροπορικές επιδρομές και αμερικανούς και γερμανούς συμβούλους. Κι αυτό, παρόλο που στην ίδια μάχη το ΙΚ έχασε πάνω από 50 άνδρες, μεταξύ των οποίων και είκοσι inghamasi (καμικάζι δηλαδή, που εκπαιδεύονται για να επιτίθενται στις εχθρικές γραμμές και να καλύπτουν την υποχώρηση). Πολλοί στρατιώτες της συμμαχίας, ορισμένοι εκ των οποίων είχαν λάβει μέρος σε πολλούς πολέμους, μας είπαν ότι ήταν η πιο άγρια σύγκρουση που έχουν ζήσει.
Τόσο το πρακτορείο Amaq του ΙΚ όσο και ηγετικά στελέχη των συμμαχικών δυνάμεων μιλούν για εντυπωσιακή αύξηση αυτών των επιθέσεων αυτοκτονίας, τις οποίες ονειρεύονται να διαπράξουν όλο και περισσότεροι εθελοντές. Όχι από απελπισία, αλλά με την ελπίδα να συμβάλουν μέσα από τη θυσία τους στην τελική νίκη. Το σύνθημα των inghamasi είναι «το Ισλαμικό Κράτος αντιστέκεται και εξαπλώνεται!» Το παραδέχονται και οι ηγέτες των συμμαχικών δυνάμεων: οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους έχουν φτωχότερα μέσα, αλλά πολύ μεγαλύτερο ενθουσιασμό από τους σουνίτες ή τους δυτικούς στρατιώτες.
Το συμπέρασμα είναι ότι δεν θα μπορέσουμε να νικήσουμε το ΙΚ όσο δεν αποκαθιστούμε την επαφή με συνοικίες, κοινότητες και άλλους ευαίσθητους κοινωνικούς και πολιτικούς κύκλους όπου επιθέσεις όπως αυτή της Νίκαιας εξακολουθούν να έχουν απήχηση και να αποτελούν πηγή έμπνευσης.
(*) Ο Σκοτ Ατραν είναι γαλλοαμερικανός ανθρωπολόγος, συνιδρυτής του Κέντρου για την Επίλυση Επίμονων Συγκρούσεων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου «Το Ισλαμικό Κράτος είναι μια επανάσταση»
