Γράφει η Άρτεμις Πυρίνη, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
* H διάσκεψη Ε.Ε.- Τουρκίας που έλαβε χώρα στις 14/12/2015 και κατά την οποία άνοιξε το 17ο κεφάλαιο της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στάθηκε η αφορμή για τη σύνταξη του παρών κειμένου.
Εξετάζοντας την σύντομη ιστορική αναδρομή των σχέσεων Ε.Ε – Τουρκίας παρατηρούμε ότι το 1995 υπογράφηκε μεταξύ των δυο πλευρών Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης και ότι το 1999 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι έδωσε στην Τουρκία καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας.
Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2005 και με βάση την εξέλιξή τους διαπιστώθηκε ότι η Τουρκία πληροί επαρκώς αλλά όχι πλήρως τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης και ότι υστερεί σε τομείς όπως η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας (διαρκείς προκλητικές ενέργειες σε βάρος ενός κράτους – μέλους, της Ελλάδας) και η υποστήριξη των προσπαθειών για την επίλυση του Κυπριακού. Η πορεία των διαπραγματεύσεων έχει ανοίξει τα 14 από τα 35 Κεφάλαια του κοινοτικού κεκτημένου ενώ μόλις ένα έχει προσωρινά καταφέρει να κλείσει. Η Τουρκία αρνείται να εκπληρώσει τις συμβατικές υποχρεώσεις έναντι της Ε.Ε. για την εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου και γι” αυτό της επιβλήθηκε η κύρωση να μην ανοιχθούν οκτώ διαπραγματευτικά κεφάλαια και να μη κλείσει κανένα. Το αποτέλεσμα ήταν η καθυστέρηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Όμως η τρέχουσα προσφυγική κρίση επανάφερε στο προσκήνιο τις εύθραυστες σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας. Οι Βρυξέλλες κρίνανε ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία της κυβέρνησης της Άγκυρας στον περιορισμό της μαζικής εισροής προσφύγων της Μέσης Ανατολής (ιδιαίτερα των Σύριων) προς την Ευρώπη. Αν και η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ είχε ταχθεί ανοιχτά από το 2005 κατά της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ενταξιακές συνομιλίες θα πρέπει να προχωρήσουν χωρίς όμως να έχουν προκαθορισμένο αποτέλεσμα. Όμως και η τουρκική πλευρά δεν έδειξε από την πλευρά της έντονο ενδιαφέρον καθώς τα τελευταία χρόνια έστρεψε την εξωτερική της πολιτικής προ Ανατολάς και επικεντρώθηκε σε μια «Ισλαμοποίηση» της διπλωματίας της. Παράλληλα οι ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν αρνητικά τις πολιτικές του ισλαμιστή Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν που θεωρούνται αυταρχικές και φιμώνουν όσους αντιδρούν στα σχεδία του.
Η στάση της ΕΕ προς την Τουρκία μεταβλήθηκε εξαιτίας της μεταναστευτικής κρίσης, γεγονός που έγινε εμφανές με την απόφαση χρηματοδότησής της (κεφάλαιο ύψους 3 δισεκατομμυρίων ευρώ ως βοήθεια στην Τουρκία προκειμένου να υποδεχθεί και να φιλοξενήσει σύριους πρόσφυγες) και ικανοποίησης ορισμένων της απαιτήσεων όπως η χαλάρωση των περιορισμών της βίζας για Τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην Ε.Ε.
Επιπλέον προτάθηκε και η διεξαγωγή κοινών περιπολιών στο Αιγαίο από ελληνικές και τουρκικές ναυτικές δυνάμεις παρότι η κυβέρνηση της Άγκυρας αμφισβητεί διαχρονικά τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο Πέλαγος. Μια λύση θα μπορούσε να ήταν και η συντεταγμένη ένταξη της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή δύναμη της Frontex (European Agency for the Management of Operational Cooperation and the External Borders of the Member States of the European Union) που θα την εισήγαγε στο σύστημα ασφαλείας της Ε.Ε. αν και λίγοι ηγέτες της ευρωπαϊκής ηπείρου θα εμφανίζονταν θετικοί σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Πάντως η πολιτική της κυβέρνησης της Άγκυρας προς το Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS) έχει ενισχύσει τα επιχειρήματα ότι η Τουρκία δεν ανήκει, στην Ευρώπη. Αναφορές του διεθνούς Τύπου εμφανίζουν την Τουρκία να κάνει λαθρεμπόριο με το ISIS, να στηρίζει τους σουνίτες ισλαμιστές εξτρεμιστές μαχητές αλλά και να ευνοείται γεωπολιτικά από τις δράσεις του ISIS στις συριακές κουρδικές περιοχές. Η ΕΕ θα μπορούσε κάλλιστα να εντάξει στους κόλπους της χώρες που βρίσκονται πιο κοντά πολιτισμικά στην Ευρώπη ( όπως το Ισραήλ) και όχι χώρες (όπως η ισλαμική Τουρκία) που έχουν έναν εντελώς διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.
Η Ε.Ε θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι συνεχίζει να πλησιάζει μια χώρα που δεν καταβάλλει τις πρέπουσες προσπάθειες για ένταξη και η οποία επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την μεταναστευτική κρίση για να πάρει ανταλλάγματα.
Νέο κεφάλαιο σχέσεων Ε.Ε. – Τουρκίας
Η Διακυβερνητική Διάσκεψη της 14ης Δεκεμβρίου 2015 άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις Ε.Ε και Τουρκίας και προβλέπει πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει ολοκληρώσει στο πρώτο τρίμηνο του 2016 τις προπαρασκευαστικές εργασίες για το άνοιγμα ενός αριθμού κεφαλαίων που προηγουμένως διατηρούνταν κλειστά.
Η Επιτροπή αναφορικά με το θέμα της απελευθέρωσης των θεωρήσεων για τους Τούρκους πολίτες καλείται να παρουσιάσει μια δεύτερη έκθεση προόδου για την απελευθέρωση της βίζας μέχρι τις αρχές του Μαρτίου 2016. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας για την κατάργηση της υποχρεωτικής θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες στη Ζώνη Σένγκεν θα έχει ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2016, εφόσον βέβαια πληρούνται οι απαιτήσεις του Oδικού Xάρτη.
Η Τουρκία με τη σειρά της συμφωνεί στην εφαρμογή ενός Κοινού Σχεδίου Δράσης για την ανάσχεση της παράνομης μετανάστευσης. Η ΕΕ και η Τουρκία θα έχουν και μια στενή συνεργασία σχετικά με τους μετανάστες οι οποίοι δεν έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας, αποτρέποντας τα ταξίδια προς την Τουρκία και την ΕΕ. Εκφράζεται ακόμη η πρόθεση της Τουρκίας για την υιοθέτηση μέτρων περαιτέρω βελτίωσης της κοινωνικό-οικονομικής κατάστασης των Σύριων προσφύγων που βρίσκονται υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας. Τέλος καθιερώθηκε και δυο φορές το χρόνο η σύγκληση Συνόδων Κορυφής μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.
Η Τουρκία αν και επιζητεί τη στενή συνεργασία των Βρυξελλών συνεχίζει να ακολουθεί πολιτικές που την εκθέτουν. Ειρωνικό γεγονός αποτελεί και η διακήρυξη της Τουρκίας περί σεβασμού της εδαφικής ακεραιότητας και των δικαιωμάτων κάθε κράτους, όπου στην ουσία αυτοαναιρείται με την εισβολή στο Βόρειο Ιράκ και με την ύπαρξη του Κυπριακού ζητήματος.
Η Ελλάδα από την πλευρά της δέχθηκε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων μετά από πιέσεις και κλήθηκε να κάνει υποχωρήσεις σε κρίσιμα εθνικά ζητήματα.
Η θέση της κυβέρνησης των Αθηνών όπως και εκφράζεται από το Υπουργείο Εξωτερικών έχει ως εξής: »Η Ελλάδα υποστηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. υπό την προϋπόθεση της εκπλήρωσης όλων ανεξαιρέτως των προϋποθέσεων και προαπαιτουμένων. Θεωρούμε ότι μια ενεργή και αξιόπιστη ενταξιακή διαδικασία, με ισχυρή αιρεσιμότητα, που οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία, συνιστά ισχυρό μοχλό πίεσης και το μοναδικό και καταλληλότερο πλαίσιο για τις μεταρρυθμίσεις, που απαιτούνται στην Τουρκία. Στηρίζουμε, συνεπώς, το όλο εγχείρημα, αναδεικνύοντας την ευρωπαϊκή διάσταση των θεμάτων ιδιαίτερου ενδιαφέροντος μας σε όλο το πλέγμα των σχέσεων Ε.Ε.-Τουρκίας (π.χ. Συμβούλια Σύνδεσης) και, κυρίως, στα επί μέρους κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδουμε εν προκειμένω: (α) στον σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών-μελών να εξερευνούν και να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές, (β) στην άρση της απειλής πολέμου κατά της χώρας μας, (γ) στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Τουρκίας έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας (Πρόσθετο Πρωτόκολλο, Εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία), (δ) στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της, εξ ανατολών, παράνομης μετανάστευσης, (ε) στην προσχώρηση της Τουρκίας στη Σύμβαση Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αποτελεί τμήμα του κοινοτικού κεκτημένου, (στ) στην παραβατική συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο ως πρόβλημα που, μεταξύ άλλων, άπτεται και της ασφάλειας πτήσεων στην περιοχή, (ζ) στην προάσπιση των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. »
Τα υπέρ και κατά της ένταξης
Τα υπέρ και τα κατά επιχειρήματα της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας αποτελούν αντικείμενο έρευνας ακαδημαϊκών και αναλυτών. Οι υποστηρικτές της τουρκικής ένταξης αναφέρονται στα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης ότι δηλαδή είναι μια γέφυρα Ασίας και Ευρώπης, ότι θα μπορούσε να ενισχύσει τις σχέσεις της Ε.Ε με περιοχές που αναπτύσσονται γρήγορα όπως είναι οι πλούσιες σε ενεργειακά κοιτάσματα Καύκασος και η Κεντρική Ασία καθώς και με τη Μέση Ανατολή όπως θα έχει διαμορφωθεί μετά από την Αραβική Άνοιξη. Η γεωστρατηγική της θέση σε συνάρτηση με το ότι αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ θεωρούνται δυο παράγοντες που θα μπορούσαν να ενδυναμώσουν σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ωστόσο οι επικριτές της τουρκικής ένταξης από την πλευρά τους επισημαίνουν ότι Τουρκία δεν είναι ευρωπαϊκή χώρα διότι το 97% των εδαφών της ανήκουν στην Ασία. Ένα σημαντικό ζήτημα αποτελεί και ο πληθυσμός της καθώς θα την ανάγαγε σε κυρίαρχο κράτος – μέλος της Ένωσης όσον αφορά τον αριθμό των ευρωβουλευτών και θα της έδινε τη δυνατότητα να επηρεάσει τις ισορροπίες εντός της ΕΕ.
Παράλληλα εκτιμάται ότι μια ενδεχόμενη ένταξη της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή οικογένεια μπορεί να την αναγκάσει να υιοθετήσει μεταρρυθμίσεις για πλουραλιστικές πολιτικές και για τη βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όμως η Τουρκία σε καμία περίπτωση δεν έχει πείσει ότι αποτελεί μια ευρωπαϊκού τύπου δημοκρατία. Η ισλαμική κυβέρνηση της Άγκυρας παρουσιάζει χαμηλές καταγραφές στο σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων καθώς υπάρχουν αναφορές για βασανιστήρια, φυλάκιση δημοσιογράφων, καταπάτηση της ελευθερίας της έκφρασης, άρνηση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, δίκες με σοβαρές νομικές παρατυπίες και αποτυχία προστασίας των γυναικών. Ταυτόχρονα το κουρδικό συνεχίζει να αποτελεί «καυτό» πρόβλημα, ιδιαίτερα με την κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας και τις επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού στις κουρδικές νοτιοανατολικές επαρχίες. Η ΕΕ άλλωστε θα έθετε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και το δυσεπίλυτο κουρδικό πρόβλημα.
Σε οικονομικό επίπεδο παρατηρούμε στην Τουρκία μια ανάπτυξη της τάξεως του 3.5% ενώ τα δημόσια οικονομικά και η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος την τοποθετούν σε καλύτερη θέση από ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Όμως θεωρείται ακόμα μια αναπτυσσόμενη οικονομία διότι το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι λιγότερο από το μισό του μέσου όρου της ΕΕ. Ο πλούτος της είναι άνισα κατανεμημένος και παρά το ότι αντιμετώπισε την οικονομική κρίση καλύτερα από άλλες χώρες, δεν έχει ακόμα υιοθετήσει τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα.
Το ενδεχόμενο να δεχτεί η ΕΕ ως κράτος- μέλος της μια μουσουλμανική δημοκρατία θα έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα αποδοχής μιας χώρας που έχει επηρέασε από το 14ο αιώνα την ευρωπαϊκή ιστορία. Όμως η Τουρκία δεν συμμετείχε στις εμπειρίες που ένωσαν την Ευρώπη όπως η πολιτισμική κληρονομιά της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος κ.α. Οι παραδόσεις της ισλαμικής Τουρκίας διαφέρουν σημαντικά από την χριστιανική Ευρώπη ενώ η ιστορική αλληλεπίδρασή της πάνω στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι διαδραμάτισε το ρόλο ενός εξωτερικού επιδρομέα.
Η πλήρης ένταξη της Τουρκίας στη Δύση με βάση τα τωρινά δεδομένα φαίνεται να αποτελεί «Κεμαλικό όνειρο». Ο στόχος των μουσουλμάνων είναι σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές να κυριαρχήσουν και να εξισλαμίσουν τον κόσμο και όχι να μιμηθούν τα δυτικού τύπου πρότυπα. Οι ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να ξεχνούν τα λόγια του Hassan al-Banna, ιδρυτή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ότι «η φύση του Ισλάμ είναι να κυριαρχήσει, όχι να το κυριαρχήσουν».
Συνοψίζοντας αναφέρουμε την εκτίμηση αναλυτών ότι το Ισλάμ που επικρατεί στη Μέση Ανατολή είναι στην ουσία ένα απολυταρχικό σύστημα που σκοπίμως παρουσιάζεται ως θρησκεία. Παρότι αποτελεί όντως θρησκεία εξαιτίας των πνευματικών και θεολογικών του πτυχών, το Ισλάμ επιδιώκει να ελέγξει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γνωρίζει ότι η ισλαμική κουλτούρα διαφέρει ριζικά από τη δυτική και γι” αυτό το λόγο δεν προβλέπεται η ένταξή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Αν και οι Βρυξέλλες τάζουν μια θέση στην Τουρκία για να την αναγκάσουν να επιβάλλει ορισμένες μεταρρυθμίσεις, γνωρίζουν εκ των υστέρων ότι δεν θα αφήσουν τις διαπραγματεύσεις να οδηγήσουν σε μια πραγματική ένταξή της.
ΠΗΓΕΣ:
Αγγελίδης Σ. (Δεκέμβριος 2015), Η Τουρκία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Σημερινή [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.sigmalive.com/simerini/analiseis/291191/i-tourkia-kai-ta-anthropina-dikaiomata
Δαλιάνης Β. (Οκτώβριος 2014), Η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Protothema [online]. Ανακτήθηκε από:http://www.protothema.gr/blogs/blogger/post/419331/i-tourkia-stin-europaiki-enosi/
DebatingEurope (nd), Arguments for and against Turkey’s EU membership. Debating Europe [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.debatingeurope.eu/focus/infobox-arguments-for-and-against-turkeys-eu-membership/#.Vm8MxDie3IU
Eleftheriaonline.gr (Νοέμβριος 2015), Τι συμφώνησαν Ευρωπαϊκή Ένωση και Τουρκία για την προσφυγική κρίση. Eleftheria [online]. Ανακτήθηκε από:http://www.eleftheriaonline.gr/ellada-kosmos/world/item/82917-ti-symfonisan-evropaiki-enosi-kai-tourkia-gia-tin-prosfygiki-krisi
EurActiv.gr (Οκτώβριος 2015), Μέρκελ: είμαι αρνητική στην ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. EurActiv [online] .Ανακτήθηκε από:http://www.euractiv.gr/i-eyropi-kai-o-kosmos/merkel-ime-arnitiki-stin-entaxi-tis-tourkias-stin-evropaiki-enosi/
Ιορδανίδης Κ. (Οκτώβριος 2015), Τουρκία και Ευρωπαϊκή Ένωση, Η Καθημερινή [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.kathimerini.gr/834935/opinion/epikairothta/politikh/toyrkia-kai-eyrwpaikh-enwsh
McCarthy A. (Σεπτέμβριος 2012), Why Turkey will never join the EU. National Review [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.nationalreview.com/article/328816/why-turkey-will-never-join-eu-andrew-c-mccarthy
Naftemporiki.gr (Δεκέμβριος 2015), Ν.Κοτζιάς: H Τουρκία να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει. Ναυτεμπορική [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.naftemporiki.gr/story/1042562/n-kotzias-i-tourkia-na-antapokrithei-stis-desmeuseis-pou-exei-analabei
Υπουργείο Εξωτερικών (nd) Τουρκία. Ανακτήθηκε από: http://www.mfa.gr/exoteriki-politiki/i-ellada-stin-ee/exoterikes-sheseis-dievrinsi.html?page=1
