«Η βλακεία», παρατήρησε ο Ζαν Κοκτώ, «είναι πάντοτε εκπληκτική, ανεξάρτητα από το πόσο τη συνηθίζει κανείς».
Ζούμε σε μια χρυσή εποχή βλακείας. Είναι παντού. Ο τρόπος που χειρίστηκε ο πρόεδρος Μπάιντεν την αποχώρηση από το Αφγανιστάν θα μείνει στη μνήμη όλων ως καθοριστική ηλιθιότητα της εποχής μας – μία από τις πολλές.
Tου Lance Morrow
The Wall Street Journal
Η άρνηση δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων να εμβολιαστούν κατά του νέου κορωνοϊού θα αναλυθεί ως μαζική περίπτωση βλακείας στα σχολικά βιβλία. Ηλίθιος είσαι αν ηλιθίως πράττεις ή, στην περίπτωση του εμβολιασμού, άμα δεν πράττεις. Διότι η βλακεία και η ανευθυνότητα συνιστούν ένα κακό δίδυμο.
Η επίθεση στο Καπιτώλιο, που εκτυλίχθηκε μπροστά στα μάτια μας σαν από ζόμπι σε αργή κίνηση στις 6 Ιανουαρίου, ήταν ένα ηλίθιο φινάλε που ταίριαζε στα χρόνια του Τραμπ. Χρόνια που μας προσέφεραν βλακείες που θα έλεγε κανείς ότι ανταγωνίζονταν η μια την άλλη: στις δύο, η μια δώρο. Τα πολιτικά κόμματα εγκλωβίστηκαν σε μια δραματική τετραετία υστερίας και αυτοεξευτελισμού. Κάθε κουταμάρα του προέδρου και των ανθρώπων του έβρισκε ως απάντηση μια ηλιθιότητα από την άλλη πλευρά, η οποία με το δικό της στυλ ήταν εξίσου απεχθής και εξίσου γελοία.
Τα δελτία ειδήσεων των τηλεοράσεων έπαιζαν τον ρόλο του χορού στην ελληνική αυτή τραγωδία. Η αμερικανική κυβέρνηση και η πολιτική έγιναν κινούμενα σχέδια. Οι Δημοκρατικοί, όλοι εν αγνοία τους, έπαιξαν τον ρόλο του Γουίλι του Κογιότ που έτρεχαν διαρκώς στο κατόπι του Road Runner, του πουλιού-δρομέα που με ένα «μπιμ-μπιπ» πάντα προλάβαινε να απομακρυνθεί (πρόκειται για τον γεωκόκκυγα, που τρέχοντας πιάνει τα 42 χλμ/ώρα). Έτσι τη γλίτωνε την τελευταία στιγμή ο Ντόναλντ Τραμπ. «Ο Τραμπ είναι τρελός»! «Ο Τραμπ είναι Χίτλερ»! «Ο Τραμπ είναι Ρώσος πράκτορας»! «Ο Μπομπ Μιούλερ έχει τις αποδείξεις»! Αυτά φώναζε το Κογιότ. Αλλά ο Road Runner-Τραμπ προτού γίνει η έκρηξη γινόταν ο ίδιος καπνός! Μπιπ-μπιπ!
Η βλακεία όμως πλανάται στον αέρα εδώ και αρκετό καιρό. Και δυστυχώς ο Τραμπ δεν θα φύγει σύντομα. Ούτε οι Δημοκρατικοί βουλευτές Τζέρολντ Νάντλερ και Άνταμ Σιφ ή επίσης η Δημοκρατική γερουσιαστής Μέιζι Χιρόνο θα εξαφανιστούν – όλοι τους αποτελούν παραδείγματα του φαινομένου. Η βλακεία είναι ένα από τα μεγάλα μυστήρια της ζωής, όπως το κακό, όπως η αγάπη, ένα άφατο πράγμα. Δεν μπορείτε να το ορίσετε ακριβώς αλλά το γνωρίζετε όταν το βλέπετε, όπως είπε ο ανώτατος δικαστικός Πότερ Στιούαρτ προσπαθώντας να περιγράψει την πορνογραφία. Παίρνει πολλές μορφές. Η βλακεία δεν δικαιούται καμία ηθική υπόσταση. Και όμως κατέχει μια θέση τιμής στα τραπέζια των ισχυρών. Τους ψιθυρίζει στα αυτιά. Και είναι γεμάτη υποσχέσεις.
Η βλακεία επανεμφανίζεται ως ένα διαχρονικό θέμα στη λογοτεχνία και στην ιστορία. Πάρτε ως παράδειγμα το βασιλιά Ληρ που διαλύει το βασίλειό του στην πρώτη πράξη. Πάρτε ως παράδειγμα και ολόκληρο τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, από το Σεράγεβο ως τις Βερσαλλίες. Στο βιβλίο της, «The March of Folly» (Η Πορεία της Τρέλας), η Μπάρμπαρα Τάτσμαν εξέτασε τέσσερις μεγάλες ηλιθιότητες: την απόφαση των Τρώων να δεχτούν το μεγάλο ξύλινο άλογο των Ελλήνων και να το φέρουν μέσα στα τείχη της πόλης τους (ένας παραστατικός μύθος), την αποτυχία των παπών της Αναγέννησης να διαχειριστούν τα παράπονα του Λούθηρου και άλλων που οδήγησαν στη Μεταρρύθμιση, τις πολιτικές της Αγγλίας υπό τον Γεώργιο Γ’ που είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια των αμερικανικών αποικιών και την αποτυχημένη επέμβαση των Αμερικανών στο Βιετνάμ.
Πάντα πίστευα ότι η δεκαετία του 1960, εκτός «γεμάτη» και θορυβώδης και πολύ διασκεδαστική, ήταν μια από τις πιο ανόητες δεκαετίες. Με τον ηλίθιο πόλεμο και τις ηλίθιες ιδέες της (κλασικό παράδειγμα οι ευήθεις που κάπνιζαν φλούδες μπανάνας). Οι ενήλικες είχαν δημιουργήσει ένα βλακώδες χάος στο Βιετνάμ. Οι νεαροί που πλημμύρισαν τη σκηνή, πολύ άπειροι στη διαχείριση της ζωής, υιοθέτησαν ασυμμάζευτες ηλιθιότητες. Η αντικουλτούρα μετατράπηκε σε πολιτισμό. Πολλές από τις μουσικές δημιουργίες ήταν υπέροχες. Σήμερα πολλοί baby boomers θωρούν τις μέρες της νιότης τους μέσα από εξιδανικευτικές παρωπίδες. Αλλά η δεκαετία του ’60 παρουσιάζει ένα παράδοξο: έδειξε ότι μια δεκαετία μπορεί να είναι γεμάτη τραγωδίες και ιδέες και ιδανικά, αλλά ταυτόχρονα να είναι ουσιαστικά ηλίθια.
Η σκέψη αυτή μας φέρνει κοντά στον πυρήνα του μυστηρίου. Οι περισσότερες τραγωδίες εκείνης της εποχής ήταν στην πραγματικότητα ηλίθιες: ο πόλεμος στο Βιετνάμ ή οι δολοφονίες του Τζον και του Ρόμπερτ Κένεντι, για να αναφέρουμε τρία ουσιαστικά ανούσια γεγονότα που με τον καιρό πέρασαν στο χώρο του μύθου, όπως θα έλεγε ο Θουκυδίδης. Είναι δυνατόν η ηλιθιότητα, πέρα από το να είναι μια ρηχή, κωμική κατάσταση, να βρίσκεται στο επίκεντρο της τραγωδίας της Ιστορίας;
Έχω εργαστεί πάνω σε μια Ενιαία Θεωρία Πεδίου της Βλακείας. Η υπόθεσή μου είναι η εξής: Η ηλιθιότητα κυριαρχεί στην εποχή μας εξαιτίας της σύγκλισης πολλών φαινομενικά άσχετων στοιχείων που, καθώς αναμειγνύονται μαζί σε μια κατάλληλη πολιτιστική χύτρα, έχουν προκαλέσει μια θανατηφόρα έκρηξη ανοησίας. Ποια είναι αυτά τα συστατικά που ανακατεύτηκαν στη χύτρα; Φυσικά, θα έχετε τη δική σας λίστα. Τα δικά μου βασικά υλικά ίσως φαίνονται εκ πρώτης όψεως περίεργα.
Είναι η ανατροπή των καλών τρόπων και η αποκαθήλωση κάθε εξουσίας (δύο μεγάλα θύματα της δεκαετίας του 1960). Αυτές προετοίμασαν το δρόμο για τον θάνατο της ιδιωτικής ζωής, ο οποίος ενδεχομένως θα διασφαλιστεί από τις εκπληκτικά παρεμβατικές δυνατότητες των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας (Big Tech) τον 21ο αιώνα. Η συμπεριφορά των ανθρώπων (και κατά κάποιο τρόπο η εξουσία) εξαρτάται από τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής των άλλων, καθώς και της δική μας. Εξαρτάται από την επιφυλακτικότητα των ανθρώπων, από τη συστολή, ακόμη και από το μυστήριο. Όταν αυτοί οι ριζωμένοι κανόνες συμπεριφοράς που προστατεύουν την ατομικότητα της σκέψης καταργηθούν, τότε μπορεί κανείς να ανοίξει τις πύλες της πορνογραφίας (μεταξύ πολλών άλλων), η οποία δεν συνιστά τίποτε άλλο από μια μαζική πλην προσοδοφόρα επίθεση κατά της ατομικής και της συλλογικής αξιοπρέπειας. Μια επίθεση κατά του τρόπου ζωής μιας κοινωνίας. Και, ας με συγχωρήσετε που το λέω, κατά της ιερότητας του ατόμου.
Πιστεύω ότι ο θάνατος των καλών τρόπων και η παραβίαση και η κατάργηση της ιδιωτικής ζωής αποτελούν γεγονότα βαθιά πολιτικά, που σε συνδυασμό με άλλα οδηγούν τελικά σε έναν ολόκληρο πολιτισμό ηλιθιότητας. Πρόκειται για μια σύντομη διαδρομή από τη βλακεία στην τρέλα. Σύντομα οι άνθρωποι δεν θα είναι πια πολύ άνθρωποι. Θα είναι φιγούρες κινουμένων σχεδίων και κατηγοριοποιημένες προσωπικότητες. Και «ταυτότητες». Τα ΜΜΕ γίνονται άγρια. Τα γεννητικά όργανα μετατράπηκαν περιέργως σε θέματα που απασχολούν την κοινή γνώμη. Τα φύλα υποδιαιρούνται σε 100 διαφορετικές φυλετικές ταυτότητες. Οι ιδεολόγοι βλέπουν ηλιαχτίδες από ακτινοβολούντα αγγούρια. Βρίσκονται μπλεγμένοι στη δίνη μιας οιδιπόδειας επανάστασης ενάντια στην ίδια την πραγματικότητα.
Στον Πύργο της Βαβέλ ο Κύριος – ανεξάρτητα από το τι είχε κατά νου να πετύχει – μπέρδεψε τις γλώσσες των λαών του κόσμου. Υποψιάζομαι ότι έχει διαπιστώσει ότι μπορεί να φτάσει στο ίδιο αποτέλεσμα αποβλακώνοντας τους πάντες.
*Ο Λανς Μόροου είναι επικεφαλής συνεργάτης στο εδρεύον στην Ουάσιγκτον Κέντρο Δεοντολογίας και Δημόσιας Πολιτικής (Ethics and Public Policy Center). Το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται «God and Mammon: Chronicles of American Money» («Θεός και Μαμμωνάς: Τα Χρονικά του Αμερικανικού Χρήματος»)
Μεταφράστηκε στα Ελληνικά από τον Οικονομικό Ταχυδρόμο
