Σημαντικές ανακοινώσεις επεφύλασσε στην ομιλία του στη ΔΕΘ ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε δέσμη μέτρων για την οικονομία, την Υγεία, τη στέγη, με το πιο σημαντικό να θεωρείται το ξεπάγωμα των τριετιών από την 1η Ιανουαρίου του 2024.
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στην 87η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης:
Αγαπητέ Nikolai Denkov, σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια, είναι τιμή και προνόμιο να έχουμε τη Βουλγαρία ως τιμώμενη χώρα στη φετινή Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι στην κυβέρνηση και στη Βουλή, κ. Περιφερειάρχη, κ. Δήμαρχε, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί προσκεκλημένοι,
Για μια ακόμα χρονιά, η Θεσσαλονίκη γίνεται σημείο απολογισμού της εθνικής πορείας και γίνεται ταυτόχρονα και αφετηρία μιας νέας διαδρομής.
Μόνο που φέτος αυτή η Διεθνής Έκθεση, κ. Πρόεδρε, όπως είπατε και εσείς, διεξάγεται σε μία ιδιαίτερα δύσκολη συγκυρία για την πατρίδα μας. Θα ήθελα ειλικρινά αυτή η εισαγωγή να επικεντρωνόταν στην τεράστια επιτυχία, στην κατάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας ύστερα από 14 χρόνια. Θα ήθελα να αναφέρεται περισσότερο στη δεύτερη θέση στην ανάπτυξη που πέτυχε η Ελλάδα το τελευταίο τρίμηνο σε όλη την Ευρώπη.
Στο ρεκόρ των εξαγωγών, στη μεγαλύτερη μείωση δημοσίου χρέους παγκοσμίως, αλλά και στη χαμηλότερη ανεργία των τελευταίων 15 ετών. Στα καλά μας νέα από τον τουρισμό, με περισσότερα έσοδα και περισσότερους επισκέπτες ακόμα και από το 2019. Και βέβαια, στις επιτυχίες της διεθνούς οικονομικής μας διπλωματίας, στις εξαιρετικές οικονομικές σχέσεις που έχουμε αναπτύξει με τη Βουλγαρία.
Τα δεδομένα, ωστόσο, με καλούν να ξεκινήσω εντελώς διαφορετικά: από την πρωτοφανή δοκιμασία του τόπου, ο οποίος μέσα σε δύο εβδομάδες γνώρισε τη μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά και αμέσως μετά τη μεγαλύτερη πλημμύρα της ιστορίας του. Είναι γεγονότα τα οποία σκιάζουν το σήμερα, που οδηγούν όμως και σε έναν ριζικό επανασχεδιασμό μας για το αύριο.
Βρέθηκα στον Έβρο και στη Θεσσαλία. Είδα τις καταστροφές, είδα και την απόγνωση των κατοίκων μπροστά στην επίθεση της φύσης και δύο είναι οι δεσμεύσεις μου:
Ό,τι χάσαμε, πολιτεία και πολίτες, θα το ξαναχτίσουμε μαζί
Πρώτον, πως ό,τι χάσαμε, πολιτεία και πολίτες, θα το ξαναχτίσουμε μαζί. Αλλά θα το ξαναχτίσουμε καλύτερα και χωρίς τα λάθη του παρελθόντος. Με ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, που θα φέρουν και πάλι στις περιοχές που επλήγησαν το ρυθμό στη ζωή, την κοινωνία, την οικονομία.
Δεύτερη δέσμευσή μου: θα κάνουμε τα πάντα ώστε αυτή η άνιση μάχη μας με την κλιματική κρίση να μην γίνει μια μάχη χαμένη. Γιατί μπορεί η επέλαση της κλιματικής κρίσης -κλιματική κατάρρευση, θυμίζω, την αποκάλεσε ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών- να ξεπερνά συχνά τις δυνατότητες των κρατικών δομών, ενίοτε να ξεπερνά και τις δυνατότητες της ανθρώπινης, της επιστημονικής πρόβλεψης, αλλά με τη συστράτευση όλων η πατρίδα μας διαθέτει τις δυνάμεις να μείνει όρθια και, κυρίως, ανθεκτική απέναντι και σε τούτο τον καινούργιο εχθρό.
Στη Θεσσαλία και στον Έβρο άκουσα την οργή των πολιτών που θέλουν, δικαίως, το κράτος σε όλες του τις εκφάνσεις να επιτελεί τη βασική του αποστολή: να προστατεύει, δηλαδή, ζωές και περιουσίες. Και διαπίστωσα πόσο δύσκολα εξηγείται σε κάποιον που έχασε το σπίτι του στα πλημμυρισμένα χωριά του Παλαμά ότι στη Θεσσαλία έπεσαν οκτώ δισεκατομμύρια τόνοι νερού. Οκτώ δισεκατομμύρια τόνοι νερού, ποσότητα την οποία για να εκβάλλει ένας ποταμός σαν τον Δούναβη, θα ήθελε 15 μέρες συνεχούς ροής.
Ενώ, βέβαια, είδα ξανά και τις δύο όψεις του κράτους μας. Από τη μία πλευρά τη σύγχυση αρμοδιοτήτων και τη συχνή μετάθεση ευθυνών. Είδα, όμως, και συντονισμό, οργάνωση και κυρίως ηρωισμό. Ηρωισμό στο πεδίο, που έσωσε χιλιάδες ανθρώπους. Στους ανθρώπους αυτούς δώσαμε περίθαλψη, φροντίζοντας τη δημόσια υγεία. Αποκαταστήσαμε πολύ γρήγορα, σε χρόνο- ρεκόρ, το ρεύμα. Αποκαταστήσαμε την πρόσβαση στα ορεινά χωριά της περιοχής στο Πήλιο και στα ορεινά Τρίκαλα, με οδικά δίκτυα παντελώς διαλυμένα.
Ευχαριστώ, από καρδιάς, όλα τα στελέχη του κρατικού μηχανισμού, όλους όσους πάλεψαν μερόνυχτα μέσα στις λάσπες. Ειδικά, όμως, θέλω να ευχαριστήσω τους εθελοντές, που έδειξαν πόσο ισχυρά «αντισώματα» αλληλεγγύης έχει ο λαός μας. Αποδεικνύοντας ότι ο καθρέφτης της σημερινής Ελλάδας δεν είναι η άθλια δολοφονία του Αντώνη στον Πειραιά. Μια πράξη που, δυστυχώς, συνέβη ταυτόχρονα με τις δοκιμασίες της Μαγνησίας και όλης της Θεσσαλίας.
Αντίθετα, μπορώ να φέρω στο μυαλό μου πάρα πολλές, δεκάδες, εκατοντάδες ιστορίες ανθρωπισμού, θάρρους, αλληλεγγύης που ξεδιπλώθηκαν πάνω σε αυτή την κρίση. Κρατώ, όμως, μία εικόνα: τρία νέα παιδιά πάνω σε ένα τρακτέρ, δύο μέρες αφότου είχε πλημμυρίσει ο Παλαμάς, με ένα μέτρο νερό, να μοιράζουν νερό στους ηλικιωμένους. Όταν ρωτήθηκε ένας νεαρός «γιατί το κάνεις», ήταν τόσο απλή και τόσο καταλυτική η ερμηνεία του. Είπε: «είμαστε σε καλύτερη κατάσταση εμείς και οφείλουμε να βάλουμε πλάτη. Αν και εμείς είχαμε ανάγκη, κάποιος άλλος θα έπρεπε να βρεθεί να μας βοηθήσει».
Ένα μεγάλο ευχαριστώ και πάλι, γιατί αυτό το μεγαλείο, αυτό το μεγαλείο του καθημερινού πολίτη αλλά και η αυτοθυσία όλων των στελεχών του κρατικού μηχανισμού, όχι μόνο της Πολιτικής Προστασίας, αλλά και των Περιφερειών, των Δήμων, των Ενόπλων μας Δυνάμεων που βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή στη μάχη, αυτή είναι ίσως και η πιο αποστομωτική απάντηση στους μικρόψυχους που θέλησαν να μετατρέψουν μία θεομηνία σε αντιπολιτευτική κραυγή. Σε όσους άθλιους προέβλεπαν χαιρέκακα δήθεν εκατόμβη νεκρών ή χτύπησαν πισώπλατα τις Ένοπλες Δυνάμεις με παραπλανητικές φωτογραφίες. Και, βέβαια, στο ατελείωτο, χυδαίο δηλητήριο του διαδικτύου. Όλοι αυτοί, δεν έχω καμία αμφιβολία, δεν θα ανασυρθούν ποτέ από τη δική τους λάσπη. Ο δικός μας εχθρός ήταν και είναι η λάσπη της πλημμύρας. Γι’ αυτό και το συντονιστικό κυβερνητικό επιτελείο θα παραμείνει για όσο χρόνο χρειάζεται στη Λάρισα, οργανώνοντας την προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα: από τις οικοσκευές και τις επισκευές, μέχρι τη φροντίδα για τα νεκρά ζώα και την πλήρη λειτουργία των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης.
Οι προτεραιότητες
Φίλες και φίλοι από τη Μακεδονία, το κόστος της αποκατάστασης θα είναι σημαντικό. Η οικονομία μας, ωστόσο, είναι σήμερα αρκετά ισχυρή για να το αντέξει και η πατρίδα μας διαθέτει το ειδικό διπλωματικό βάρος ώστε να διεκδικήσει και να πετύχει σημαντική ευρωπαϊκή βοήθεια.
Το διαμήνυσα ήδη, την Τρίτη, στην επίσκεψη που κάναμε μαζί με συναρμόδιους Υπουργούς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα το υποστηρίζω σταθερά προς όλους τους ομολόγους μου. Δεν αρκεί, δηλαδή, ως Ένωση να δαπανούμε τρισεκατομμύρια ευρώ με στόχο να μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων στο μέλλον -το κάνουμε, και εμείς ως Ελλάδα θα έλεγα το κάνουμε και με το παραπάνω, πρωταγωνιστές στην πράσινη μετάβαση. Οφείλουμε την ίδια στιγμή να συμπαραστεκόμαστε στους πολίτες των κρατών-μελών όταν η κλιματική κρίση διαλύει τις ζωές τους στο παρόν, στο σήμερα. Και αυτό σκοπεύω να το επαναλαμβάνω από κάθε διεθνές βήμα.
Πρώτη μας προτεραιότητα είναι να βοηθήσουμε τους πολίτες στις πλημμυρισμένες περιοχές, κατ’ αρχάς να ξαναφτιάξουν τα σπίτια τους. Να στηρίξουμε τις επιχειρήσεις. Να δώσουμε στους αγρότες και τους κτηνοτρόφους τα εφόδια για να μπορέσουν να ξαναπατήσουν στα πόδια τους, να μην εγκαταλείψουν τη γη τους. Οι πρώτες πληρωμές από το σύστημα κρατικής αρωγής ξεκίνησαν χθες. Σε χρόνο ρεκόρ εκταμιεύθηκαν 25 εκατομμύρια ευρώ σε σχεδόν 5.000 αγρότες, 6.600 ευρώ ώστε να μπορέσουν οι άνθρωποι αυτοί να ξαναμπούν στα σπίτια τους, να αποκτήσουν μια νέα οικοσκευή, να ξαναρχίσουν να παίρνουν τον έλεγχο της ζωής τους.
Όμως, εξίσου επείγουσα -το ξέρουμε καλά, το έχουμε συζητήσει εκτενώς με τα συναρμόδια Υπουργεία- είναι η ανασυγκρότηση των βαρέων υποδομών, κυρίως της μεταφοράς. Δρόμοι, γέφυρες, τρένα, γραμμές, σιδηροδρομικές γραμμές που παραδόθηκαν στο έλεος του νερού, πρέπει να ξαναφτιαχτούν και θα ξαναφτιαχτούν, με πολύ γρήγορες διαδικασίες. Αλλά και με νέες, πιο ανθεκτικές προδιαγραφές. Σχετική διάταξη παρέχει αυτή τη δυνατότητα στο Υπουργείο Υποδομών, ψηφίστηκε ήδη, την περασμένη εβδομάδα, από την Βουλή.
Όμως αυτό δεν αρκεί. Έχει γίνει πλέον σαφές ότι η Θεσσαλία σηκώνει στις πλάτες της παθογένειες πολλών δεκαετιών στα ζητήματα διαχείρισης των υδάτων της. Δεν είναι η ώρα τώρα να μιλήσω για επιλογές προηγούμενων γενιών, έγιναν σε άλλες συγκυρίες και με άλλες, τότε, εθνικές προτεραιότητες. Από την αποξήρανση της Κάρλας μέχρι την ίδρυση οικισμών στο πιο χαμηλό σημείο του κάμπου, εκεί δηλαδή όπου συνενώνονται τα έξι ποτάμια της περιοχής.
Συγκροτείται άμεσα Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας
Τα τελευταία χρόνια η Περιφέρεια Θεσσαλίας έκανε σίγουρα σημαντικές αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις. Αν έγιναν όλες σωστά θα φανεί στον απολογισμό και από την έρευνα της Δικαιοσύνης. Όμως ένα είναι σίγουρο: ότι λείπει ο συνολικός σχεδιασμός, η σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση. Και, κυρίως, αυτό το οποίο λείπει είναι η γρήγορη ωρίμανση και κατασκευή των έργων που θα προκρίνονται.
Γι’ αυτό και με απόφαση μου συγκροτείται άμεσα ο Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας, υπαγόμενος στα Υπουργεία Υποδομών και Περιβάλλοντος.
Είναι ένα στοίχημα αυτό, το οποίο βάζουμε όλοι με τους εαυτούς μας, γιατί ο σκοπός αυτού του Οργανισμού θα είναι ο κεντρικός σχεδιασμός, πια, αλλά και η υλοποίηση σημαντικών αντιπλημμυρικών έργων. Αυτά τα καθήκοντα είναι σήμερα -το ξέρετε καλά- κατακερματισμένα σε διάφορους φορείς, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να εισηγηθούμε και να υλοποιήσουμε και μόνιμες λύσεις στον τομέα της άρδευσης. Δεν είναι καινούργιο αυτό το θέμα. Συζητούμε για τα θέματα των νερών της Θεσσαλίας εδώ και τουλάχιστον 40 χρόνια. Δεν γίνεται, όμως, έναν μήνα να έχουμε πρόβλημα λειψυδρίας και τον επόμενο μήνα να πλημμυρίζουμε. Κάτι πρέπει να αλλάξει και θα αλλάξει στη διαχείριση των υδάτων της Θεσσαλίας. Και έχω ήδη ζητήσει τεχνική βοήθεια από το εξωτερικό, ώστε να μας συνδράμει σε αυτήν την προσπάθεια.
Θα το ξαναπώ, όμως: ο όγκος νερού που πολιόρκησε τη Θεσσαλία, ο όγκος νερού του «Daniel», βρίσκεται έξω από τις προδιαγραφές οποιουδήποτε αντιπλημμυρικού σχεδιασμού.
Αποτελεί, ωστόσο, μια προειδοποίηση. Δεν είναι άλλοθι, είναι προειδοποίηση ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι για άλλα πλημμυρικά φαινόμενα με μικρότερη ένταση, επίσης καταστροφικά, τα οποία μάλιστα με βεβαιότητα θα χτυπήσουν και με μεγαλύτερη συχνότητα. Γι’ αυτό και πέρα από τις πρωτοβουλίες της Πολιτείας, οφείλει και η κοινωνία στο σύνολό της να λάβει μεσοπρόθεσμα μέτρα για την άμυνά της.
Η κλιματική κρίση είναι εδώ και μας υποχρεώνει να τα δούμε όλα διαφορετικά, και το ζήτημα των αποζημιώσεων από φυσικές καταστροφές. Έχουμε ήδη ανακοινώσει ότι όσοι ασφαλίζουν τα ακίνητά τους για φυσικές καταστροφές θα έχουν σε πρώτη φάση μία έκπτωση της τάξης του 10%, στα πλαίσια ενός συστήματος κινήτρων και αντικινήτρων που θα ενθαρρύνουν την ασφάλιση.
Δεν πρέπει, όμως, να σταματήσουμε μόνο εδώ. Η ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών για μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις πρέπει να καταστεί άμεσα υποχρεωτική, ενώ θα προχωρήσει γρήγορα και η αναδιάρθρωση της ασφάλισης στην αγροτική παραγωγή. Και ναι, είναι καιρός να ξεκινήσει και στην Ελλάδα ένας δημόσιος διάλογος για την υποχρεωτική ασφάλιση όλων των περιουσιών, όλων των σπιτιών, όλων των παραγωγικών μονάδων από φυσικές καταστροφές. Σε έναν τόπο που αντιμετωπίζει φωτιές, πλημμύρες αλλά και σεισμούς, η επιδίωξη αυτή γίνεται μονόδρομος. Είναι ταυτόχρονα και μία μορφή συλλογικής προστασίας στην οποία έχουμε χρέος να μετέχουμε όλοι.
Το κράτος θα σταθεί στο πλευρό των πληγέντων
Το κράτος και πάλι -θέλω να το τονίσω αυτό- θα σταθεί στο πλευρό των πληγέντων. Έχουμε ήδη δημιουργήσει, όπως κάποιοι από εσάς γνωρίζετε, ένα ειδικό αποθεματικό για φυσικές καταστροφές, ύψους 300 εκατομμυρίων, που από το 2024 θα ενισχυθεί στα 600 εκατομμύρια. Αυτή η διαφορά, αυτά τα πρόσθετα 300 εκατομμύρια, θα προέλθουν από την αύξηση του φόρου ημερήσιας διαμονής από ένα έως έξι ευρώ, ιδίως στα πολυτελή ξενοδοχεία.
Και βέβαια, η Πολιτεία θα απαιτήσει και από τον ιδιωτικό τομέα τη δική του θέση σε αυτό το μέτωπο της ανασυγκρότησης. Όχι μόνο με τεχνογνωσία, αλλά και με κεφάλαια. Μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες να γίνουν ανάδοχοι έργων υποδομής, σημαντικών έργων αναδάσωσης, οδικού δικτύου. Εταιρείες οικιακού εξοπλισμού να βοηθήσουν μέσα από εκπτώσεις που ήδη κάποιες έχουν εξαγγείλει για τους πληγέντες συμπολίτες μας, έτσι ώστε να ανακαινίσουν τα νοικοκυριά τους.
Και βέβαια, ακμαίοι οργανισμοί, όπως η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, η οποία ήδη συνεισέφερε 50 εκατομμύρια ευρώ στο κοινό ταμείο της ανασυγκρότησης, αλλά και η Ένωση των Εφοπλιστών, ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών, οι απόδημοί μας να χρηματοδοτήσουν εθελοντικά αυτή τη νέα μεγάλη εθνική προσπάθεια.
Και επειδή μίλησα πολύ για τη Θεσσαλία, θέλω να γνωρίζουν οι συμπολίτες μας στον πληγωμένο Έβρο ότι η ίδια ακριβώς κινητοποίηση θα γίνει και γι’ αυτούς. Δεν θα επαναλάβω το σχέδιο που ήδη ανακοίνωσα εκεί. Θα προσθέσω μόνο ότι θα το πλαισιώσει η αναδιάταξη της άμυνάς μας απέναντι στις μεταναστευτικές ροές. Με λίγα λόγια, η επέκταση του φράχτη συνεχίζεται και θα ολοκληρωθεί, μαζί με μια σειρά από άλλες παρεμβάσεις για την καλύτερη φύλαξη των συνόρων μας στη στεριά αλλά και στη θάλασσα.
Λίγα λόγια, τέλος, για την Πολιτική Προστασία -θα έχω την ευκαιρία αύριο να μιλήσω πολύ πιο αναλυτικά για τα ζητήματα αυτά. Υπάρχει ένα πρόγραμμα πολύ σημαντικό, το Πρόγραμμα «ΑΙΓΙΣ», και αναμένω γρήγορους ρυθμούς στην εκτέλεσή του. Όταν ολοκληρωθεί -χρειάστηκε χρόνο και πολύ κόπο για να μπορέσει να ωριμάσει- θα μιλάμε πια για τελείως διαφορετικές υποδομές στα θέματα της Πολιτικής Προστασίας.
Αλλά θα ήθελα να πω και κάτι ακόμα: η συνεργασία μας, η συστηματική συνεργασία της Πολιτικής Προστασίας με τις Ένοπλες Δυνάμεις είναι μονόδρομος, με συγκεκριμένα πρωτόκολλα τα οποία πια θα πρέπει να ενεργοποιούνται προληπτικά σε βαθμό, θα έλεγα, εξονυχιστικής λεπτομέρειας.
Μη γελιόμαστε, είμαστε σε έναν άτυπο πόλεμο, ο οποίος διεξάγεται μέσα σε συνθήκες ειρήνης. Και μια χώρα η οποία δαπανά το 3% του ΑΕΠ της για τις Ένοπλες Δυνάμεις, ναι, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αξιοποιεί τις Ένοπλες Δυνάμεις όταν αντιμετωπίζει σημαντικές φυσικές καταστροφές και αυτό θα γίνεται από εδώ και στο εξής.
Κλείνω αυτή την εισαγωγή με μια επισήμανση λίγο πιο προσωπική. Είναι η πέμπτη φορά που έρχομαι στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης ως Πρωθυπουργός και στους 50 μήνες που έχω την τιμή να είμαι ο Πρωθυπουργός της πατρίδας μας χρειάστηκε να αναμετρηθώ με πολλές κρίσεις. Πολλές περισσότερες από όσες φανταζόμουν όταν ξεκίνησα αυτή την όμορφη διαδρομή. Ποτέ δεν κρύφτηκα, ποτέ δεν διεκδίκησα το αλάθητο, αλλά και ποτέ δεν υποχώρησα στα εμπόδια, όσο ανυπέρβλητα και αν φαίνονταν. Το ίδιο θα κάνω και τώρα.
Απέναντι ακόμα και στη φύση, που μας θυμίζει ότι συχνά ξεπερνά τα ανθρώπινα, η θέση μου είναι ίδια. Δεν είμαστε, κ. Πρόεδρε, «οι δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι» των στίχων του Βάρναλη. Σίγουρα, «δεν προσμένουμε σε κάποιο θάμα». Αντίστοιχα εμείς, όλοι μαζί, πρέπει να χτίσουμε το θαύμα της χώρας μας και κάθε φορά που πέφτουμε, εμείς να σηκωνόμαστε ακόμα πιο δυνατοί. Το έχουμε αποδείξει. Θα το αποδείξουμε ξανά.
Κυρίες και κύριοι, θα ξαναπώ πως αισθάνομαι βαρύ το χρέος που βρίσκομαι ξανά ενώπιον σας ως Πρωθυπουργός για μια δεύτερη θητεία. Ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη σας. Μια εμπιστοσύνη που γίνεται ευθύνη, καθώς αυτό το 41% της κάλπης -θα το ξαναπώ- δεν είναι διαβατήριο εφησυχασμού, ούτε άλλοθι αλαζονείας για εμάς. Για εμένα προσωπικά αποτελεί εντολή για δουλειά και για αποτέλεσμα. Είναι, με άλλα λόγια, μια εντολή σεμνότητας και συνέπειας.
Ο τόπος μας κλείνει λογαριασμούς με το παρελθόν
Σε όσους, λοιπόν, ανυπομονούν για όλα αυτά, τους βεβαιώνω ότι πρώτος εγώ θέλω να τρέξουμε πιο γρήγορα ώστε να γίνουν πράξη. Και σε όσους καλόπιστα σχολιάζουν ότι τάχα «δεν ξεκινήσαμε καλά», τους απαντώ πάντα «σας ακούω». Υπόσχομαι, ωστόσο, ότι όσο και αν χάνουμε κάποιες μάχες, στο τέλος θα κερδίσουμε τον πόλεμο. Όπως ακριβώς τον κερδίσαμε και την προηγούμενη τετραετία. Να το θυμάστε αυτό.
Γιατί, ύστερα από χρόνια περιπέτειας, ο τόπος μας κλείνει λογαριασμούς με το παρελθόν. Και ναι, ξέρω ότι το σύννεφο της θλίψης σκιάζει σήμερα τη σκέψη μας, αλλά πυξίδα δεν θα είναι μόνο οι αντιξοότητες του φετινού καλοκαιριού αλλά οι ελπίδες που γεννούν μία Ελλάδα πιο ισχυρή οικονομικά, κοινωνικά και γεωπολιτικά. Μια Ελλάδα έτοιμη να αναμετρηθεί με τις παθογένειες του χθες, αλλά και με τα στοιχήματα του αύριο. Μια χώρα πιο οπλισμένη, πια, με μία βαθιά εθνική αυτογνωσία. Αυτή που ανέτειλε το 2019 για να δικαιωθεί και να επιβεβαιωθεί το 2023, όταν οι πολίτες ζήτησαν μία χώρα που θα γεννά προκοπή αντί για προβλήματα, στηρίζοντας τους πιο ευάλωτους και κυρίως δημιουργώντας νέο πλούτο με μερίδιο για όλους.
Ακριβώς γι’ αυτό, η σημερινή ομιλία μου δεν θα περιλαμβάνει πομπώδεις νέες παροχές. Θα εστιάζει, όμως, στις μεγάλες πολιτικές επιλογές. Θα είναι, δηλαδή, μία ασυνήθιστη ΔΕΘ με αρκετά «δεν», με πρώτο και σημαντικότερο ότι δεν θα θέσω ποτέ σε κίνδυνο τη δημοσιονομική σταθερότητα που αποτελεί το θεμέλιο της προόδου μας. Δεν θα επιτρέψω ποτέ να ζήσουμε ξανά το τραύμα μιας εθνικής χρεοκοπίας, όπως και δεν θα αφήσω τους Έλληνες να διχαστούν ξανά πάνω στο ψέμα.
Θα περιγράψω και σήμερα αυτόν τον πολυδιάστατο εκσυγχρονισμό για τον οποίο μίλησα ήδη στις Προγραμματικές Δηλώσεις στη Βουλή, εστιάζοντας όμως σε τρία πεδία, ειδικά σε τρία πεδία: στην οικονομία, τη νομιμότητα και τη Δικαιοσύνη, και σε ένα κράτος που θα υπηρετεί μία καλύτερη καθημερινότητα. Έτσι ερμηνεύω, άλλωστε, την ισχυρή λαϊκή εντολή του Ιουνίου να κάνουμε πραγματικότητα το σχέδιό μας.
Ξέρω ότι η επικαιρότητα κατακλύζεται από ειδήσεις δυσάρεστες, όμως πρέπει να θυμίσουμε ότι πιάσαμε δουλειά αμέσως. Καταργήσαμε τα εμπόδια στην ψήφο των αποδήμων, όπως είχαμε δεσμευτεί ότι θα κάναμε. Αυξήσαμε τους μισθούς στο Δημόσιο ύστερα από τόσα χρόνια. Και τώρα, σειρά έχει ο μεσοπρόθεσμος σχεδιασμός.
«Μεγάλες αλλαγές» είναι το σύνθημα της φετινής ΔΕΘ. Μεγάλες αλλαγές τώρα, θα έλεγα. Και θα μετατρέψουμε σε δράση την ορμή των προωθητικών μοχλών που πλέον έχουμε, τη θετική εμπειρία μιας τετραετούς συνετής οικονομικής πολιτικής, το Ταμείο Ανάκαμψης και τους άλλους ευρωπαϊκούς πόρους που εμείς, αυτή η κυβέρνηση εξασφάλισε για την χώρα. Όπως και την επενδυτική βαθμίδα που αυτή η κυβέρνηση, όπως είχε δεσμευτεί, κατέκτησε. Ένα κλειδί για τον ευνοϊκότερο δανεισμό κράτους, επιχειρήσεων και νοικοκυριών, μια σφραγίδα εμπιστοσύνης στις προοπτικές της οικονομίας, αλλά και μια πηγή ανάπτυξης, με νέα κεφάλαια για θέσεις εργασίας, που η χώρα είχε στερηθεί επί χρόνια.
Αυτό το δυναμικό τρίγωνο σηματοδοτεί το νέο μας ξεκίνημα. Θα το συνοδεύσω, ωστόσο, από μερικές σαφείς διευκρινίσεις: η επόμενη τετραετία θα είναι μια περίοδος επένδυσης στο αύριο αυτής της χώρας. Ένας χρόνος αφιερωμένος στη δημιουργία πλούτου. Όμως για να διανέμεται ο πλούτος, πρέπει πρώτα να παράγεται.
Δεύτερη επισήμανση: πολιτικοί συσχετισμοί και η κομματική γεωγραφία καθιστούν πλέον τη δική μας παράταξη αποκλειστικό αντίπαλο όλων των συσσωρευμένων προβλημάτων. Άρα, να γνωρίζουμε ότι για καιρό ακόμα η κυβέρνηση θα στοχοποιείται, για όποια αστοχία προκύψει στον τόπο. Αυτόματα θα γίνεται αυτό. Είτε ευθύνεται, είτε όχι. Καλοδεχούμενη για εμένα, πάντα, η κριτική. Αρκεί να γίνεται καλοπροαίρετα, να είναι τεκμηριωμένη.
Και όσοι ασκούν κριτική, ας αφιερώσουν και λίγη από την σκέψη τους «σε όσους είναι στην αρένα και ιδρώνουν και ματώνουν», που θα έλεγε και ο Πρόεδρος Θεόδωρος Ρούζβελτ. Πριν από εκατόν τόσα χρόνια έγραψε αυτό το κείμενο, εξαιρετικά ενδιαφέρον για εμάς τους πολιτικούς που είμαστε στην αρένα και ξέρουμε τι σημαίνει να είμαστε στην πρώτη γραμμή της δράσης. Ας το έχουν στο μυαλό τους αυτό, πάντα, οι διάφοροι αυτόκλητοι «πυροσβέστες του καναπέ», «οι πατριώτες του πληκτρολογίου» και «οι μεταρρυθμιστές της φακής».
Τολμηρές τομές στην διάρθρωση της οικονομίας και του κράτους
Φτάνω έτσι στο τελευταίο μου σχόλιο: οι φετινοί μας στόχοι δεν θα βγουν από κάποιο «καλάθι» εξαγγελιών. Θα στηρίζονται σε τολμηρές τομές στην διάρθρωση της οικονομίας και του κράτους.
Από εδώ, από αυτό το βήμα, από την Θεσσαλονίκη πρωτομίλησα για την «Συμφωνία Αλήθειας» με τους πολίτες. Θέλω να καταστήσω για ακόμα μια φορά σαφές ότι δεν με απασχολεί το περίφημο πολιτικό κόστος. Όσα θα πω σε λίγο θα αποτυπώνουν την αλήθεια. Τις δυνατότητες και τις επιτυχίες μας, όσο και τις υστερήσεις μας. Κυρίως, όμως, τις μεγάλες αλλαγές που θέλει η Ελλάδα.
Είναι αλλαγές που σίγουρα θα «ξεβολέψουν» μερικούς, όμως θα ευνοήσουν τους πολλούς. Δεν αναμετριέμαι μόνο με τις προσδοκίες των πολιτών, αναμετριέμαι με την ίδια τη συνείδησή μου. Έχω εντολή μεγάλων μεταρρυθμίσεων και αυτές κάνω.
Κυρίες και κύριοι, οι σκιές των ημερών δεν κρύβουν την αλήθεια των καιρών. Η κοινωνία θα υποδεχθεί το 2024 με την υλοποίηση περίπου του 50% των προεκλογικών οικονομικών μας δεσμεύσεων, ύψους 4,4 δισ. ευρώ. Με πυρήνα εδώ την αύξηση των αμοιβών στο Δημόσιο κατά 10,5%, μετά από παραπάνω από δέκα χρόνια. Σχεδόν 660.000 υπάλληλοι θα δουν τις καθαρές τους αποδοχές ενισχυμένες κατά 1.500 ευρώ. Με λίγα λόγια, αποκτούν έναν πρόσθετο μισθό το χρόνο. Σε 1.340.000 δηλώσεις το αφορολόγητο αυξάνεται κατά 1.000 ευρώ για κάθε παιδί, γιατί η πολιτική αυτής της κυβέρνησης είναι να στηρίξει την οικογένεια. Σε 200.000 πρώην δικαιούχους του ΕΚΑΣ μηδενίζεται, μόνιμα πια, η συμμετοχή στα φάρμακά τους, ενώ τις επόμενες μέρες ο αρμόδιος Υπουργός Ανάπτυξης θα ανακοινώσει μία σειρά από νέα μέτρα με στόχο οι τιμές σε βασικά προϊόντα να διατηρούνται σταθερές και όπου μπορούμε μειωμένες. Είναι ένα πρόσθετο ανάχωμα στις διεθνείς αυξήσεις. Ειδικά στα τρόφιμα ξέρουμε πολύ καλά ότι ο πόλεμος κατά της ακρίβειας, ειδικά τους επόμενους μήνες, θα είναι διαρκής και έντονος. Όσον αφορά το «Market Pass», θα συνεχιστεί ως το τέλος του χρόνου, όμως μόνο στη Θεσσαλία και στον Έβρο. Είναι μία αναπροσαρμογή που επιβάλλουν οι συνθήκες και η αλληλεγγύη που πρέπει να δείξουμε σε αυτές τις δύο περιοχές. Αλλά είναι και κάτι που επιβάλλεται από τον εθνικό μας στόχο: η οικονομία μας να έχει στο τέλος του έτους πρωτογενές πλεόνασμα 0,7%. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί, είναι αδιαπραγμάτευτος για την κυβέρνηση και για το οικονομικό επιτελείο.
Όμως, μέσα σε αυτούς τους στόχους έχουμε τη δυνατότητα να υλοποιήσουμε μια σειρά από σημαντικές κινήσεις τις οποίες έχουμε εξαγγείλει: 150 ευρώ «Youth Pass» σε 200.000 18άρηδες και 19άρηδες. Διπλασιάζουμε τον προϋπολογισμό του προγράμματος «Σπίτι Μου» για νέους συμπολίτες μας από 25 έως 39 ετών, έχουν ήδη εγκριθεί σχεδόν 5.000 χαμηλότοκα δάνεια. Στόχος μας είναι να αποκτήσουν σπίτι συνολικά 10.000 νέοι. Και με μια σειρά από παράλληλες δράσεις θα ευνοηθούν με τον έναν ή άλλο τρόπο περίπου 150.000 συμπολίτες μας, για να μπορέσουν να αποκτήσουν πιο προσιτή στέγη.
Σταθερή και αδιαπραγμάτευτη παραμένει η βοήθεια στους πιο ευάλωτους. Από τον Δεκέμβριο, αυξάνεται κατά 8% το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα. Θα καταβληθεί, πριν το τέλος του χρόνου, και πάλι έκτακτη βοήθεια σε όσους αδικεί η προσωπική διαφορά Κατρούγκαλου, με έμφαση στους χαμηλοσυνταξιούχους. Ενώ τον Ιανουάριο ακολουθεί νέα ετήσια αύξηση για όλους τους συνταξιούχους.
Στο επόμενο διάστημα θα επιστραφεί ο Ειδικός Φόρος στο αγροτικό πετρέλαιο, θα συνεχίσουμε να εκταμιεύουμε το επίδομα θέρμανσης με περισσότερους δικαιούχους, ειδικά με έμφαση στις οικογένειες με παιδιά. Συμπληρωματική πρόνοια θα υπάρξει και για το ρεύμα για τους πιο ευάλωτους καταναλωτές, ενώ τον Απρίλιο έρχεται και νέα αύξηση του κατώτατου μισθού.
Θυμίζω, τέλος, ότι υλοποιείται ήδη μία ακόμα προεκλογική μας δέσμευση: σε λίγο οι συνταξιούχοι που εργάζονται δεν θα επιβαρύνονται με τη μηνιαία μείωση των αποδοχών τους κατά 30%. Αντίθετα, θα καταβάλλουν μόνο μία εισφορά 10% επί των πρόσθετων αμοιβών τους, και αυτό μάλιστα με πλαφόν το οποίο θα καθοριστεί από το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Εργασίας. Είναι μία σημαντική ευκαιρία όχι μόνο να αυξήσουν τα εισοδήματά τους, αλλά και να νομιμοποιηθεί -ας μην κοροϊδευόμαστε- μία απασχόληση η οποία συχνά έμενε αδήλωτη.
Προσέξτε, όλες αυτές οι παρεμβάσεις δεν αφορούν επιδοματικές πολιτικές, όπως εύκολα λένε ορισμένοι. Είναι συγκεκριμένες απαντήσεις στην επίκαιρη επίθεση του πληθωρισμού, όμως τον κύριο κορμό τους συγκροτούν μέτρα τα οποία θα ισχύσουν και μετά το σημερινό κύμα ακρίβειας.
Οι ετήσιες αυξήσεις στο Δημόσιο, στις συντάξεις, στον πρώτο μισθό είναι μόνιμες. Ήρθαν για να μείνουν. Αργά ή γρήγορα οι τιμές θα υποχωρήσουν. Για να το πω διαφορετικά: η πολιτική μας διαπνεόταν πάντα από τη διαρθρωτική αρχή ότι οι αυξήσεις στις τιμές πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνιμα.
Από την 1η Ιανουαρίου 2024 ξεπαγώνουν οι τριετίες
Τα επιδόματα ήταν και είναι χρήσιμα, είναι βοηθητικά όμως. Η ακρίβεια αντιμετωπίζεται με αυστηρότατο έλεγχο στην αγορά, αλλά κυρίως με την ενίσχυση του διαθέσιμου εισοδήματος, όπως κάναμε συστηματικά όλα αυτά τα χρόνια.
Αυτήν ακριβώς την πολιτική υπηρετεί μία ακόμα απόφασή μου την οποία ανακοινώνω σήμερα: από την 1η Ιανουαρίου 2024 ξεπαγώνουν οι «τριετίες» και κάθε επίδομα προϋπηρεσίας που βρισκόταν σε αναστολή από το 2012. Πρακτικά, αυτό που κάνουμε, επειδή έχουμε εμπιστοσύνη στη δυναμική της ελληνικής οικονομίας, φέρνουμε νωρίτερα κατά ένα με δύο χρόνια κάτι που θα ίσχυε, με βάση νόμο του 2012, μόνο όταν η ανεργία έπεφτε κάτω από το 10%.
Τώρα όμως, όλοι οι νέοι μισθωτοί θα έχουν υψηλότερες αποδοχές που θα αυξάνονται πια με το χρόνο. Από αύριο το Υπουργείο Εργασίας θα εξειδικεύσει και με συγκεκριμένα παραδείγματα τι ακριβώς σημαίνει το ξεπάγωμα των τριετιών για το εισόδημα των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα.
Μία δεύτερη σημαντική διαρθρωτική παρέμβαση είναι η εξυγίανση και η ενίσχυση του ανταγωνισμού των πιστωτικών ιδρυμάτων. Θέλουμε να στηρίξουμε τον πέμπτο τραπεζικό πυλώνα. Θέλουμε να δώσουμε τη δυνατότητα για παροχή δανείων σε μη τραπεζικούς φορείς -είναι σημαντικό να έχουμε περισσότερο ανταγωνισμό στη χρηματοδότηση νοικοκυριών και επιχειρήσεων, πάντα υπό την εποπτεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Θα συνεχίσουμε το σχέδιο «Ηρακλής», αλλά με πολύ πιο συγκεκριμένους, ακριβείς όρους προστασίας των δανειοληπτών και σωστής ενημέρωσής τους από τους servicers, με ξεκάθαρο κανόνα δεοντολογίας τον οποίο πρέπει όλοι να υπακούουν.
Ακολουθεί η κατάργηση της αυτοτελούς φορολόγησης των κρατικών ομολόγων, θέλουμε να ενθαρρύνουμε τα ομόλογα ως μια εναλλακτική επιλογή αποταμίευσης, η μείωση στο μισό του φόρου των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, αλλά και κάτι πολύ σημαντικό το οποίο είμαι σίγουρος ότι πολλοί από εσάς δεν το γνωρίζετε καν: η ανάδειξη και η στήριξη της υπηρεσίας IRIS. Η υπηρεσία IRIS είναι μία υπηρεσία η οποία υπάρχει, λειτουργεί σήμερα. Σας δίνει τη δυνατότητα να διακινείτε ποσά έως 500 ευρώ ημερησίως χωρίς καμία τραπεζική προμήθεια.
Και η τρίτη παρέμβαση, δομική, απαντά σε ένα ζήτημα το οποίο έχουμε συζητήσει πολλές φορές και αυτό δεν είναι άλλο από την ασύδοτη βραχυχρόνια μίσθωση. Ναι, θέλουμε τη βραχυχρόνια μίσθωση, είναι ένα ανταγωνιστικό προϊόν το οποίο στηρίζει την ελληνική οικονομία και το εισόδημα των ιδιοκτητών ακινήτων, όμως είναι μια δραστηριότητα που σε διάφορες περιοχές της χώρας έχει εκτοξεύσει τα ενοίκια και έχει στρεβλώσει και τον ανταγωνισμό, ειδικά στον τουρισμό.
Από τον Ιανουάριο, λοιπόν, τα εισοδήματα από τέτοιες μισθώσεις, από τρία ή περισσότερα ακίνητα, θα υπόκεινται σε ΦΠΑ και στα τέλη που ισχύουν για ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Πιστεύω ότι αυτές είναι σημαντικές τομές στην οικονομική ζωή που την εξορθολογίζουν, καθιστώντας την συνολικά πιο δίκαιη. Γιατί αν μέχρι τώρα η πολιτεία φρόντιζε για την ελάφρυνση των πολιτών από φόρους -θυμάστε ότι ήταν η κεντρική μας δέσμευση την πρώτη τετραετία, «λιγότεροι φόροι», την κάναμε πράξη-, τώρα η δεύτερη τετραετία πρέπει να στραφεί στη δικαιότερη κατανομή τους και, επιτέλους, στην ανάγκη να κερδίσουμε τον πόλεμο κατά της φοροδιαφυγής.
Θυμάστε, ίσως, ότι στη Βουλή, στις Προγραμματικές Δηλώσεις, είχα πει ότι η κυβέρνηση αυτή διαθέτει και τη νομιμοποίηση και τη βούληση και την τεχνογνωσία να το κάνει.
Σήμερα επαναλαμβάνω το αυτονόητο: οι φοροφυγάδες θα υποχρεωθούν στο αυτονόητο. Να κάνουν τι; Να πληρώσουν, επιτέλους, τους φόρους που αναλογούν στο πραγματικό τους εισόδημα.
Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται δέκα συγκεκριμένα μέτρα τα οποία θα ξεδιπλωθούν τους επόμενους μήνες. Είναι μέτρα που υπηρετούν τον ορθολογισμό στην αγορά, αλλά κυρίως τη δικαιοσύνη στην κοινωνία.
Ως την άνοιξη του 2024, λοιπόν, θα έχουμε επιτέλους συνδέσει 450.000 ταμειακές μηχανές με τα POS. Οι ηλεκτρονικές πληρωμές θα επεκταθούν σε όλη την λιανική αγορά, υποχρεωτικά όμως -προσέξτε- και στις αγοραπωλησίες ακινήτων, όπου καταργούνται πια οριστικά τα μετρητά.
Παράλληλα, δρομολογούνται τα ψηφιακά τιμολόγια και τα ηλεκτρονικά βιβλία, τα δηλωμένα έσοδα του φορολογούμενου δεν θα μπορεί, πια, να υπολείπονται εκείνων που προκύπτουν από την ηλεκτρονική ενημέρωση. Ενώ, πολύ σημαντικό, ως έξοδα, ειδικά για τους ελεύθερους επαγγελματίες, θα υπολογίζονται μόνο όσα έχουν δηλωθεί στην πλατφόρμα του «myDATA».
Από τον Ιανουάριο, επίσης, ενεργοποιείται το ψηφιακό δελτίο αποστολής και όλα τα στοιχεία του ηλεκτρονικού εμπορίου θα πρέπει να διαβιβάζονται στην ΑΑΔΕ. Τα περισσότερα προνοιακά επιδόματα θα πληρώνονται μόνο μέσω πιστωτικών καρτών και οι συναλλαγές άνω των 500 ευρώ με μετρητά, οι οποίες απαγορεύονται, στο εξής θα έχουν πρόστιμο διπλάσιο του ύψους τους.
Είναι μία συντονισμένη προσπάθεια, ώστε αυτή η «καραμέλα» -την ακούμε πολλές δεκαετίες- του πολέμου κατά της φοροδιαφυγής, να λιώσει κάποτε στα στόματα όσων επιτήδειων γελούν σε βάρος των άλλων.
Δεν γίνεται σήμερα επτά στους δέκα ελεύθερους επαγγελματίες να δηλώνουν ετήσια έσοδα ακόμα και κάτω από τον κατώτατο μισθό. Ούτε βεβαίως να υπάρχουν επιχειρηματίες με αυξημένα κέρδη χωρίς αυξημένες υποχρεώσεις. Γι’ αυτό και, πέραν των όσων παρουσίασα, πολύ σύντομα το Υπουργείο Οικονομικών θα εισηγηθεί ένα σύνολο δίκαιων θεσμικών μεταρρυθμίσεων για τα ζητήματα καταπολέμησης της φοροδιαφυγής.
Οι φόροι στηρίζουν το εθνικό ταμείο και επιστρέφουν με έργα στην κοινωνία. Είναι ο λόγος για τον οποίο το φορολογικό σύστημα αποτελεί τον κεντρικό βηματοδότη κάθε ανοικτής κοινωνίας. Η φοροδιαφυγή είναι μια κατάρα διπλή: είναι αντικοινωνική, είναι αντιεπιχειρηματική. Οι λέξεις «φιλελευθερισμός» και «φοροδιαφυγή» είναι πάντα λέξεις αντίθετες.
Η νομιμότητα, άλλωστε, σε όλες τις εκφάνσεις, γίνεται ένα στοίχημα της εποχής. Και γίνεται το πεδίο της μεγάλης σύγκρουσης με όποια συντεχνία εμποδίζει τον εκσυγχρονισμό. Όχι μόνο με τους φοροφυγάδες. Με κάθε εστία παρασιτισμού.
Με άλλα λόγια, ανοίγουμε μέτωπο με τον κρατικό θύλακα ο οποίος αδιαφορεί. Ανοίγουμε μέτωπο, όμως, και με τον πολίτη, ο οποίος ανάβει ανεύθυνα φωτιά στο ακαθάριστο οικόπεδο του. Με τα κυκλώματα των διακινητών μεταναστών από το εξωτερικό, αλλά και με τους χούλιγκανς. Τους καταπατητές του δημόσιου χώρου στο εσωτερικό, είτε αυτό λέγεται πανεπιστήμιο είτε λέγεται παραλία είτε λέγεται δρόμος. Όπως ανοίγουμε μέτωπο, ναι, και με τους λίγους δικηγόρους και δικαστές που καθυστερούν την απονομή της Δικαιοσύνης. Γιατί και αυτή αποτελεί φρένο που καθυστερεί τον εκσυγχρονισμό.
Θέλουμε, όπως βλέπετε, ένα διαφορετικό πολιτικό υπόδειγμα, όχι μόνο για να το αναδείξω ως κεντρική πολιτική επιλογή, αλλά κυρίως ως καταλύτη μιας καθημερινής στάσης.
Η μεν πολιτεία, δεν είναι η δουλειά της να είναι αρεστή. Είναι καλό να είναι και αρεστή, αλλά πρωτίστως πρέπει να είναι λειτουργική. Οι δε πολίτες, από ιδιώτες να γίνουν μέτοχοι της δημόσιας ευθύνης. Παντού. Παντού. Από τα εισοδήματα που δηλώνουν μέχρι τα σκουπίδια που ανακυκλώνουν. Διότι αυτή η αμοιβαία αδράνεια και αυτή η σκυταλοδρομία, τελικά, της συνενοχής, αποτελούν βασικές αιτίες της κακοδαιμονίας: το κράτος να αφήνει τρύπες στα δίχτυα ελέγχου, αυτές τις τρύπες συνήθως τις προσπερνούν τα μεγάλα ψάρια, τα μικρά ψάρια αισθάνονται οτι αδικούνται, ωστόσο αργότερα καταλήγουν και αυτά να το μιμούνται.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Απλώνεται μια αίσθηση αυθαιρεσίας. Μια αίσθηση γενικευμένης ανομίας. Είναι ένα σαράκι το οποίο κατατρώει την ουσία της συλλογικής συνοχής που είναι η εμπιστοσύνη. Δεν με ενδιαφέρει, λοιπόν, αν κάποιοι το υπερασπιστούν. Ακόμη και αν πρόκειται για μεγάλες ακτοπλοϊκές εταιρείες, για κολοσσούς των τροφίμων, για ισχυρούς της ενέργειας ή του ποδοσφαίρου, για κομματικούς φίλους που ζητούν κάποιο ρουσφέτι. Δεν συγκυβερνούμε μαζί τους. Στην αδικία αντιτάσσουμε την ισονομία.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πολιτεία ξεκίνησε το κυνήγι της παρανομίας από τη Μύκονο
Δεν σας μιλάω για πράγματα τα οποία θα γίνουν. Σας μιλάω για πράγματα τα οποία γίνονται ήδη. Και δεν είναι τυχαίο ότι η πολιτεία ξεκίνησε το κυνήγι της παρανομίας από τη Μύκονο και όχι από ένα ψαρονήσι. Ότι τα πρώτα πρόστιμα μπήκαν σε μεγάλες επιχειρήσεις, που θεωρούσαν ότι επειδή είναι τόσο μεγάλοι κι επειδή πίστευαν ότι μπορούσαν να σηκώσουν πέντε τηλέφωνα να μιλήσουν σε πέντε γνωστούς, ότι θα γλίτωναν την εφαρμογή του νόμου. Εκεί μπήκαν τα πρώτα πρόστιμα, όχι στα μικρά μαγαζάκια της γειτονιάς.
Το καλοκαίρι απελευθερώθηκαν 10.000 τετραγωνικά μέτρα καταπατημένων ακτών σε διάσημους προορισμούς, όχι στις οικογενειακές παραλίες. Αυτό είναι ένα νέο κίνημα, το κίνημα της καθημερινότητας με κανόνες.
Θα κλιμακωθεί και πρέπει να γενικευτεί, με τους ίδιους όρους απέναντι στη φοροδιαφυγή του «μεγαλοκαρχαρία» όπως όμως και στην ατιμία του εμπόρου που μέσα στην πλημμύρα πήγε να πουλήσει ακριβότερα το νερό, τα λαχανικά και το κρέας. Το μέγεθος ίσως να διαφέρει, το ηθικό φορτίο όμως είναι εξίσου βαρύ.
Η πρόθεσή μας έχει ήδη καταγραφεί. Εκατομμύρια πρόστιμα μέσα σε τρεις μήνες, παραπάνω από 35.000 φορολογικές παραβάσεις, σχεδόν 50 επιχειρήσεις στις οποίες μπήκε λουκέτο, 2.500 εξορμήσεις που εντόπισαν 400 καταπατήσεις. Στο ίδιο διάστημα αποκαταστάθηκαν καταλήψεις σε έξι δημόσια κτίρια, σε πανεπιστήμια, που αποτελούσαν στέκια παρανομίας.
Ξέρω πολύ καλά ότι όσο αγγίζουμε τα προβλήματα αυτά θα μας δείχνουν τα δόντια τους. Ξέρουμε ότι υπάρχουν πολύ δύσκολα προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε.
Οι φετινές πυρκαγιές μάς πλήγωσαν πολύ -θα μιλήσω και αύριο αναλυτικά γι’ αυτά τα οποία θα κάνουμε, τον τρόπο με τον οποίον θα παρεμβαίνουμε πιο έγκαιρα στον γρήγορο εντοπισμό της φωτιάς, με drones, με αισθητήρες θερμότητας, πώς θα προσλάβουμε παραπάνω πυροσβέστες και δασικούς.
Αλλά ας μην κρυβόμαστε. Αυτή η μάχη είναι μια μάχη άνιση και δύσκολη. Υπάρχουν, όμως, και πιο εύκολες μάχες οι οποίες είναι στο χέρι μας να κερδηθούν. Να μην ταλαιπωρούνται, για παράδειγμα, οι οδηγοί, επειδή λείπει η Τροχαία από τον δρόμο. Ούτε να μην ελέγχονται χώροι με γνωστή παραβατικότητα, όπως δρόμοι όπου γίνονται κόντρες. Με άλλα λόγια, το μεγάλο πρόβλημα δεν μπορεί να γίνεται άλλοθι για ανοχή στο μικρό.
Και μιας και μιλάμε για αστυνόμευση, με εντολή μου στον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη αποδεσμεύονται μέσα στον επόμενο μήνα 2.500 στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. από τη φύλαξη των δημοσίων προσώπων. Πρώτη η δική μου ασφάλεια μειώνεται στο μισό. Αυτό θα ισχύσει για Υπουργούς, βουλευτές, αξιωματούχους. Αυτοί οι αστυνομικοί πρέπει να είναι στο δρόμο, στα Αστυνομικά Τμήματα. Όσο για επιχειρηματίες και άλλους παράγοντες, λυπάμαι, στο εξής ας χρηματοδοτούν οι ίδιοι την προστασία τους.
Να γιατί το σύνθημα «νομιμότητα παντού» γίνεται τίτλος και του επόμενου κύματος των μεταρρυθμίσεων. Με τη Δικαιοσύνη στο επίκεντρο, να πολεμά πριν από όλα την ατιμωρησία.
Και εξηγούμαι: σήμερα πρακτικά κάθε φυλάκιση ως πέντε χρόνια αναστέλλεται ή μετατρέπεται. Όσοι παρανομούν δεν έχουν τελικά το φόβο της ποινής, αποθρασύνονται, ξανακάνουν τα ίδια εγκλήματα. Δρομολογούμε με το Υπουργείο Δικαιοσύνης μια σειρά από στοχευμένες παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα. Παραβάτες αδικημάτων που θεωρούνται μικρά αλλά κοστίζουν ζωές και περιουσίες μπορούν να φυλακίζονται και με την πρωτόδικη απόφαση. Από τον οδηγό που με ευθύνη του σκοτώνει στο δρόμο μέχρι τις συμμορίες διαρρηκτών και από τους εξ αμελείας εμπρηστές μέχρι τους τραμπούκους των πανεπιστημίων και των γηπέδων.
Δεύτερη κατεύθυνση δεν είναι το βάρος των ποινών, όσο η εφαρμογή τους. Κάποιος καταδικάζεται για 15 χρόνια και αποφυλακίζεται στα πέντε.
Και τρίτον, οι γρήγορες αποφάσεις. Με μέτρα όπως η καθιέρωση της μίας και μόνης αναβολής στις δίκες, η ψηφιοποίηση των διαδικασιών, ώστε να προσεγγίσουμε έως το 2027 τους χρόνους αποφάσεων στην Ευρώπη.
Το ξέρετε καλά όσοι ξέρετε από δικαστήρια: καθυστέρηση, έξοδα, ταλαιπωρία, γενική διαμαρτυρία και πίσω από όλα αυτά, τερτίπια όσων φροντίζουν η υπόθεσή τους να ξεχαστεί, να παραγραφεί, να «πέσει στα μαλακά».
Είναι κάτι το οποίο αδικεί τη μεγάλη πλειοψηφία και των δικαστών και των δικηγόρων. Πριονίζει όμως και την ασφάλεια δικαίου όλης της χώρας, γιατί η Θέμις παύει να είναι τυφλή όταν είναι τόσο αργή.
Κυρίες και κύριοι, εάν η οικονομία και η νομιμότητα είναι δύο μέτωπα της νέας μάχης, το τρίτο αφορά τις επιδόσεις του κράτους. Με πρώτο τον τομέα της υγείας, με αιχμή το νέο ΕΚΑΒ. Μετά από 40 χρόνια προχωράει πια σε μια ριζική ανασυγκρότηση, 800 νέες προσλήψεις, καινούργια ασθενοφόρα, ενιαίο κέντρο συντονισμού σε κάθε Περιφέρεια της χώρας. Ένας «Πύργος Ελέγχου», ώστε στα υπερεπείγοντα περιστατικά να μπορεί να φτάνει σε δέκα λεπτά. Τα κάναμε όλα αυτά στην διάρκεια της πανδημίας. Δεν υπάρχει κανείς λόγος γιατί δεν μπορούμε να τα ξανακάνουμε τώρα. Και έξι βάσεις ιατρικών ελικοπτέρων που θα μεριμνούν για τις διακομιδές σε απομακρυσμένα σημεία της επικράτειας. Ένα πρόγραμμα το οποίο θα εξελιχθεί πολύ γρήγορα.
Συνεχίζεται η αναβάθμιση στα Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών σε 96 νοσοκομεία, η αναβάθμιση 156 Κέντρων Υγείας, 10.000 νέες προσλήψεις υγειονομικών, ψηφιακός ιατρικός φάκελος, η επέκταση των δωρεάν προληπτικών εξετάσεων.
Σήμερα είχα την ευκαιρία, κ. Δήμαρχε, κ. Περιφερειάρχη, να βρεθώ στο Νοσοκομείο «Παπανικολάου». Ένα εμβληματικό νοσοκομείο της βόρειας Ελλάδας, λειτουργεί από το 1930. Και να επιθεωρήσω τον νέο όροφο της Πνευμονολογικής Κλινικής -ίσως να θυμάστε ότι είχε καεί από αμέλεια το 2022. Μέσα σε λίγους μήνες, με φορέα υλοποίησης το ΤΑΙΠΕΔ σε συνεργασία με την Υγειονομική Περιφέρεια και με την διοίκηση του νοσοκομείου, φτιάξαμε ένα υπερσύγχρονο όροφο για μια τόσο σημαντική κλινική. Είναι εικόνα από το μέλλον αυτή την οποία είδαμε σήμερα, όμως το μέλλον θα γίνεται παρόν με πολύ μεγάλη ταχύτητα.
Και αυτό με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Διότι έχω κουραστεί να ακούω ότι «τα λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης θα πάνε σε λίγους και εκλεκτούς», όταν το αποτύπωμα των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, που θυμίζω εμείς διαπραγματευτήκαμε και εμείς φέραμε στη χώρα, αλλάζει την καθημερινότητα όλων των πολιτών σε όλη την Ελλάδα.
Και βέβαια, ειδικά εδώ στη Θεσσαλονίκη, μετά από κάποιες δυσκολίες, ναι μπορούμε να ανακοινώσουμε πια ότι έχουν υπογραφεί οι σχετικές συμβάσεις. Ελπίζω κι εύχομαι να βρεθώ στη θεμελίωση του νέου παιδιάρτικού νοσοκομείου στα τέλη αυτού του χρόνου, το αργότερο στις αρχές του επόμενου, γίνεται πραγματικότητα αυτό το σημαντικό έργο μέσα από τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Φυσικά ακολουθεί το νέο αντικαρκινικό. Είναι έργα τα οποία ανήκουν στον πυρήνα της κοινωνικής μας πολιτικής. Δεν θα μιλήσω αναλυτικά σήμερα για τα σημαντικά έργα υποδομής τα οποία γίνονται στη Θεσσαλονίκη, τα συζητάμε, εξάλλου, τακτικά.
Το Μετρό της Θεσσαλονίκης γίνεται πράξη
Το Μετρό της Θεσσαλονίκης, το οποίο επιτέλους γίνεται πράξη, μπορούμε να θεωρούμε ότι είναι μία απλή παρέμβαση στις μεταφορές, αλλά σας διαβεβαιώνω ότι θα αλλάξει η ζωή των κατοίκων της Θεσσαλονίκης και των επισκεπτών. Και πια, ναι, όλοι γνωρίζουν ότι η Θεσσαλονίκη θα αποκτήσει και Μετρό και αρχαία στη θέση τους, με μια υποδειγματική δράση του Υπουργείου Πολιτισμού. Μόνο όταν λειτουργήσει το Μετρό θα αντιληφθούμε τη μεγάλη παρέμβαση που θα έχει γίνει στη Θεσσαλονίκη.
Και βέβαια, τώρα είμαστε πια έτοιμοι να δώσουμε στη δημοσιότητα και να παρουσιάσουμε τις πρώτες μελέτες για την επέκταση του Μετρό στις βορειοδυτικές συνοικίες, στη Μητρόπολη, που έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται αδικημένες.
Η καθημερινότητα έχει μεγάλη σημασία και αποδίδουμε μεγάλη σημασία στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Τα πρώτα 250 λεωφορεία φτάνουν, επιτέλους, την άνοιξη. Αλλά, βέβαια, ξεκινάει και εδώ στην πόλη, το Νοέμβριο, ο μεγαλύτερος αυτοκινητόδρομος χωρίς διόδια στην Ελλάδα, το «Flyover», η υπέργεια περιφερειακή αρτηρία. Ναι, θα φέρει κάποια ταλαιπωρία, έχουμε συζητήσει όμως με τους άρχοντες της πόλης πώς, με τη βοήθεια της Τροχαίας, θα αποκτήσει η Θεσσαλονίκη κάτι που της έλειπε, σε αυτό πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξει και το Υπουργείο Υποδομών: έναν κεντρικό συντονιστικό φορέα για όλα τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το κυκλοφοριακό στη Θεσσαλονίκη. Θα ζητήσω κατανόηση και χρόνο από τους πολίτες, όμως είναι απαραίτητο να γίνει αυτή η παρέμβαση, αλλιώς τίποτα δεν θα αλλάξει στην πόλη.
Μεταρρύθμιση στην καθημερινότητα, ωστόσο, σημαίνει και μεταρρύθμιση στην εργασία. Το νέο πλαίσιο επιτρέπει, πλέον, νόμιμα στον εργαζόμενο να συμπληρώνει το εισόδημά του με μία δεύτερη δουλειά μερικής απασχόλησης. Αλλά και στον εργοδότη να συνάπτει συμβάσεις που να αντιστοιχούν στο φόρτο της εργασίας. Όλα αυτά χωρίς να αμφισβητείται ούτε το οκτάωρο, ούτε η ανάπαυση των 11 ωρών, όπως κάποιοι συστηματικά ισχυρίζονται, παραπληροφορώντας την ελληνική κοινωνία.
Και από τις αλλαγές στην εργασία, δυο κουβέντες για την ενέργεια. Οι αλλαγές συνοψίζονται στον στόχο μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια το 80% της κατανάλωσης από ρεύμα να προέρχεται από τον ήλιο και τον άνεμο. Να τελειώσουμε, επιτέλους, δύο χρόνια νωρίτερα με όλες τις μονάδες διαχείρισης αποβλήτων. Να βάλουμε πάνω από 10.000 φορτιστές αυτοκινήτων σε όλες τις πόλεις. Είναι μία πρόκληση οικολογική, εξασφαλίζει καθαρό περιβάλλον, είναι όμως και μία τεράστια οικονομική ευκαιρία για τη χώρα: φθηνό ρεύμα στα νοικοκυριά, επενδύσεις στον τόπο.
Είναι, όμως, και μία επιλογή γεωστρατηγική. Ακούσατε πριν τον Πρωθυπουργό της Βουλγαρίας να μιλάει για τις στενές οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών και για την αναβάθμιση της Ελλάδας, ειδικά της Θράκης και της Αλεξανδρούπολης, ως έναν κρίσιμο παίκτη στον καινούριο ενεργειακό χάρτη μεταξύ Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης.
Στο G20, στην Ινδία, ανακοινώθηκε μία νέα διαδρομή μεταφοράς προϊόντων, από την Ινδία, μέσα από τη Μέση Ανατολή, τη Σαουδική Αραβία, καταλήγοντας τελικά στο Ισραήλ και με προορισμό την Ευρώπη. Η Ελλάδα και οι υποδομές της των συνδυασμένων μεταφορών θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο να παίξει σε όλες αυτές τις κοσμοϊστορικές εξελίξεις οι οποίες διαμορφώνονται στον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη.
Τέλος, για το ίδιο το κράτος, το οποίο οφείλει να αλλάξει τον εαυτό του, αξιολογώντας το δυναμικό του, απλοποιώντας χιλιάδες διοικητικές διαδικασίες, επιστρατεύοντας την τεχνολογία, χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη -μία τεράστια ευκαιρία, πρόκληση, κίνδυνο, απειλή υπό προϋποθέσεις, αλλά εμείς να δούμε τη θετική της πλευρά για το πώς μπορεί να βελτιώσει την καθημερινότητά της.
Δείκτες απόδοσης των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Αλλά θέλω να σταθώ ιδιαίτερα σε ένα νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών το οποίο ήδη ετοιμάζεται για διαβούλευση, που καθιερώνει δείκτες απόδοσης των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Θέλω ο κάθε κάτοικος να ξέρει τις δράσεις του Δήμου του. Το ποσοστό ανακύκλωσης από τα απορρίμματα, πόσο προσωπικό απασχολείται στην καθαριότητα, ποια είναι η φροντίδα για τα παιδιά, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, τα άτομα με αναπηρία στην περιοχή. Πώς θα εξορθολογήσουμε τη λειτουργία, ενσωματώνοντας στους Δήμους 1.200 οργανισμούς. Αυτό σημαίνει εξοικονόμηση πόρων, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Κυρίως, όμως, αυτό το οποίο ζητούμε είναι περισσότερη λογοδοσία στον πολίτη και στην κεντρική διοίκηση και καλύτερο έλεγχο από το κράτος. Είναι θέματα τα οποία συζητήθηκαν -και δικαίως- πολύ τον τελευταίο χρόνο. Και αν αναρωτιέστε κατά πόσο όλα αυτά μπορούν να γίνουν στην Ελλάδα, θα απαντήσω μονολεκτικά: ναι. Όχι απλά μπορούν, πρέπει να γίνουν. Αποτελούν εθνικό μονόδρομο. Μόνο μία υγιής αγορά φέρνει τελικά επενδύσεις, έσοδα και τελικά δουλειές και εισόδημα.
Και όλοι οι οικονομικοί δείκτες κατατείνουν σε μια Ελλάδα η οποία είναι από τους πρωταγωνιστές και όχι πια ουραγός στην ανάπτυξη, στην αποκλιμάκωση της ανεργίας, στην αύξηση -θέλω να το τονίσω αυτό- του διαθέσιμου εισοδήματος και των μισθών. Αλλά μόνο η νομιμότητα αίρει τελικά αδικίες ενώνοντας την κοινωνία και μόνο μια αξιοκρατική και λειτουργική δημόσια διοίκηση υπηρετεί τον ρόλο της στο όνομα των πολιτών.Κλείνω, κυρίες και κύριοι, λέγοντας, ότι πριν από δύο μήνες παρουσιάστηκαν οι Προγραμματικές Δηλώσεις της κυβέρνησης, γι’ αυτό και δεν αναφέρθηκα εκτενώς στον σχεδιασμό μας ανά Υπουργείο. Φαντάζομαι ότι αύριο θα έχω την ευκαιρία να γίνω πιο συγκεκριμένος, στη συνέντευξη Τύπου.
Κι όπως είπα εξαρχής, άλλη προτεραιότητα είχα σήμερα. Να μην επιμείνω τόσο στα μέτρα που προωθούμε, όσο στον καταλύτη που θα τα μετατρέπει από εξαγγελίες σε χειροπιαστό έργο. Και αυτός ο καταλύτης δεν είναι άλλος από τη μεταρρύθμιση κάθε βραχίονα που μας κρατάει πίσω, θεμελιώνοντας έτσι την κοινή εμπιστοσύνη γύρω από την οποία ενώνονται όλες οι δυνάμεις της κοινωνίας.
Οι εργαζόμενοι, διαπιστώνοντας ότι όλη αυτή η ανάπτυξη τους αφορά τελικά, τους αφορά με καλύτερες συνθήκες εργασίας, τους αφορά με καλύτερους μισθούς, τους αφορά με καλύτερη ισορροπία μεταξύ της εργασίας και του ελεύθερου χρόνου.
Οι επιχειρήσεις, βλέποντας ένα κράτος το οποίο είναι πιο φιλικό, το οποίο ενθαρρύνει τις επενδύσεις αλλά και το οποίο ζητά από τις επιχειρήσεις να τηρούν και να συμμετέχουν σε αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο, στο οποίο είμαστε όλοι συμμέτοχοι.
Και οι πολίτες, που ξέρω ότι σήμερα αισθάνονται -ας μην κοροϊδευόμαστε- ανασφάλεια και πρέπει αυτή την αίσθηση να μπορέσουμε να την γκρεμίσουμε. Να αισθάνονται ασφαλείς και κυρίως να αισθάνονται ότι κάθε στιγμή, αν τους τύχει κάτι δύσκολο, το κράτος θα είναι εδώ για να τους βοηθήσει. Πολύ περισσότερο έχουν σημασία όλα αυτά όταν οι καιροί μας γίνονται πλέον καιροί πολυκρίσεων, κάτι που μετατρέπει την κοινωνική εμπιστοσύνη σε κρίκο συνοχής, ανθεκτικότητας και βατήρα συλλογικής δημιουργίας. Αυτή είναι η βάση του πολυδιάστατου εκσυγχρονισμού που επαγγελλόμαστε.
Συνεπώς, η μεταρρύθμιση παντού και η νομιμότητα παντού γίνονται όροι του νέου συμβολαίου μας, αυτή η νέα «Συμφωνία Αλήθειας» που πρέπει να υπογράψουμε. Γιατί στην καθημερινότητα του πολίτη αποκρυσταλλώνονται και όλες οι ανάγκες ενός τόπου. Καθώς θα την αλλάζουμε, θα αλλάζουμε μαζί της. Θα αλλάζουμε και την ίδια την Ελλάδα.
Και αυτό το συμπέρασμα θα μπορούσε να είναι και η πυξίδα μας σε ένα συμβολικό σταυροδρόμι στο οποίο βρισκόμαστε, 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης. Του χρόνου θα γιορτάσουμε τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης. Είναι μια συγκυρία που έρχεται να αναδείξει αυτή την διαδοχή καταστροφών και θριάμβων στην εθνική μας διαδρομή. Μας καλεί να μετατρέψουμε τα λάθη του παρελθόντος σε ένα «λίπασμα» νίκης του παρόντος και ελπίδας του μέλλοντος. Μετά το εθνικό δράμα, η Λωζάνη σήμανε την ανόρθωση του ελληνικού κράτους. Μετά τη Χούντα χτίσαμε την πιο μακρά σύγχρονη δημοκρατία.
Και θα ήθελα να τελειώσω με κάποια λόγια του νομπελίστα ποιητή μας, του Γιώργου Σεφέρη: «δεν μένω τυφλός στα ψεγάδια μας», έγραφε ο Γιώργος Σεφέρης για το λαό μας. «Αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας».
Αυτά τα λόγια του νομπελίστα ποιητή αποτελούν και τον καλύτερο σημερινό επίλογο. Ώστε με πίστη στον εαυτό μας, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες, να βαδίσουμε στο μέλλον, να το κερδίσουμε. Και να είστε σίγουροι: ενωμένοι θα το κερδίσουμε.
