Νομοθετικές αλλαγές για διάφορα ζητήματα φέρνει το υπουργείο Δικαιοσύνης. Οι αλλαγές αφορούν, μεταξύ άλλων, το πλαίσιο για την αποσβεστική προθεσμία του νόμου περί ευθύνης υπουργών, το πλαίσιο για τις παρένθετες μητέρες, αλλά και τις διατάξεις περί προσωρινής κράτησης/επιβολής περιοριστικών όρων σε κατηγορούμενους μετά την απολογία τους
Κατά την παρουσίαση του νομοσχεδίου «Εισαγωγή της Δικαστικής Μέριμνας και της Υποστηριζόμενης Λήψης Αποφάσεων – Τροποποίηση των άρθρων 1666 έως 1686 του Αστικού Κώδικα περί Δικαστικής Συμπαράστασης και άλλες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης», ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης ανακοίνωσε ότι θα κατατεθεί προς ψήφιση και ο εφαρμοστικός νόμος της συνταγματικής επιταγής, για την αποσβεστική προθεσμία (παραγραφή) των αδικημάτων των υπουργών, ώστε να ισχύει η κοινή παραγραφή και όχι οι στενοί χρονικοί περιορισμοί του νόμου περί ευθύνης υπουργών.
«Υπάρχουν δύο θέματα, το ζήτημα της ποινικής παραγραφής που λύθηκε το 2019 και η υπάρχει και η αποσβεστική προθεσμία για την εξάλειψη του αξιόποινου, από την ώρα που έχει αφαιρεθεί η διάταξη για την αποσβεστική προθεσμία, ισχύει από τη ψήφιση του Συντάγματος το 2019», είπε ο Γιώργος Φλωρίδης, ενώ τόνισε ότι «στις υποθέσεις που είναι εκκρεμείς από το Σύνταγμα αυτήν την περίοδο δεν υπάρχει ζήτημα αναδρομικότητας».
Ο υπουργός κατέληξε πως «πρόκειται για μια νομικά περιττή ρύθμιση, αλλά καλό είναι να υπάρχει για να σταματήσει κάθε συζήτηση στη δημόσια σφαίρα».
Από την πλευρά του, ο υφυπουργός Δικαιοσύνης, Ιωάννης Μπούγας, παρατήρησε πως «αν κανείς αναζητήσει τις τοποθετήσεις των υπουργών και βουλευτών το 2019, δεν υπήρχε κανείς να εκφράσει ούτε καν υποψία ότι δεν θα έχει εφαρμογή το Σύνταγμα. Εφαρμόζεται πλήρως το άρθρο 86 του Συντάγματος προκειμένου να ισχύει και για τους υπουργούς».
Το ζήτημα της παρένθετης κύησης
Αναφορικά με το θέμα της παρένθετης κύησης, με διάταξη που θα περιλαμβάνει το υπό κατάθεση νομοσχέδιο θα αποκλείεται κάθε δυνατότητα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών να αποκτούν παιδιά μέσω παρένθετης μητέρας.
Σύμφωνα με το υπουργείο Δικαιοσύνης, «όσον αφορά την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με μεταφορά ωαρίων στο σώμα άλλης γυναίκας, επέρχονται σημαντικές επεμβάσεις.
Δεν συνιστά ιατρική αδυναμία κυοφορίας κατά την έννοια του παρόντος η αδυναμία κυοφορίας λόγω φύλου και
Η δικαστική άδεια ισχύει μόλις η δικαστική απόφαση που την παρέχει καταστεί αμετάκλητη».
Η νομοθεσία δεν προβλέπει τη δυνατότητα τα ομόφυλα ζευγάρια να υιοθετούν με μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (παρένθετη μητρότητα), παρ’ όλα αυτά υπήρξαν δικαστήρια που εξέδωσαν αντίθετες αποφάσεις επί του θέματος αυτού.
Φλωρίδης: Η Ελλάδα κινδυνεύει να γίνει χώρα τράφικιγκ με παρένθετες μητέρες με την προηγούμενη ερμηνεία
Ακόμη, σκοπός της τροπολογίας είναι να αναχαιτίσει το τράφικινγκ πάνω στο θέμα αυτό που έχει πάρει διαστάσεις.
Αλλοδαπές έρχονται στην Ελλάδα, δηλώνουν ότι είναι μόνοι κάτοικοι και μέσω της παρένθετης μητρότητας αποκτούν παιδιά για τρίτα πρόσωπα έναντι υψηλής αμοιβής, πέραν της προβλεπόμενης από το νόμο.
Κατά τον Γιώργο Φλωρίδη, η ερμηνευτική αυτή ρύθμιση έχει «βαθύτατο ανθρωπιστικό χαρακτήρα», καθώς «η Ελλάδα κινδυνεύει να γίνει χώρα τράφικιγκ με παρένθετες μητέρες με την προηγούμενη ερμηνεία».
Ακόμα, μεταξύ των νομοθετικών αλλαγών υπάρχει η πρόβλεψη άμεσης ισχύος Εισαγγελικής Διάταξης, με την οποία θα διατάσσεται η δημοσιοποίηση στοιχείων επικίνδυνου για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια καταζητούμενου δράστη κακουργήματος βίας. Καλύπτεται ένα σημαντικό κενό προς το σκοπό της δημόσιας τάξης και ασφάλειας των πολιτών.
Επίσης, θεσπίζεται δικαίωμα άσκησης προσφυγής από τον Εισαγγελέα Εφετών στο Δικαστικό Συμβούλιο, επί διάταξης επιβολής περιοριστικών όρων του Ανακριτή Πλημμελειοδικών.
Αναλυτικά για το Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Εισαγωγή της Δικαστικής Μέριμνας και της Υποστηριζόμενης Λήψης Αποφάσεων – Τροποποίηση των άρθρων 1666 έως 1686 του Αστικού Κώδικα περί Δικαστικής Συμπαράστασης και άλλες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης», προβλέπονται τα εξής:
«Με τις αξιολογούμενες ρυθμίσεις επιχειρείται η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου προστασίας των ατόμων που τίθενται υπό το καθεστώς της Δικαστικής Συμπαράστασης, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του θεσμού και την προσαρμογή της χώρας στα διεθνή πρότυπα.
Α. Υφιστάμενο Πλαίσιο
Ο θεσμός της Δικαστικής Συμπαράστασης ρυθμίζεται στα άρθρα 1666 επ. του Αστικού Κώδικα, συστηματικά ενταγμένος στο κεφάλαιο του Οικογενειακού Δικαίου, και εισήχθη με το ν. 2447/1996, με τον οποίο τροποποιήθηκε ριζικά η μέχρι τότε ισχύουσα δικαστική απαγόρευση.
Σε κατάσταση Δικαστικής Συμπαράστασης τίθεται ένα πρόσωπο μέσω δικαστικής απόφασης, κατά τη διάρκεια της οποίας το πρόσωπο αυτό είτε είναι ανίκανο για όλες ή ορισμένες δικαιοπραξίες είτε, για να επιχειρήσει έγκυρα όλες ή ορισμένες δικαιοπραξίες, χρειάζεται τη συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη.
Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα μοντέλο υποκατάστασης από άλλο πρόσωπο, δεδομένου ότι η δικαιοπρακτική ικανότητα αφαιρείται από το πάσχων άτομο και οι αποφάσεις λαμβάνονται από τρίτο πρόσωπο, εξ ολοκλήρου ή μετά από συναίνεση του προσώπου αυτού, το οποίο είναι εξουσιοδοτημένο βάσει δικαστικής απόφασης.
Η υποβολή ενός προσώπου σήμερα σε Δικαστική Συμπαράσταση δεν είναι προσωρινή· δεν μπορεί να έχει καθορισμένη διάρκεια, ακόμα και αν ο λόγος που την δικαιολογεί είναι προσωρινός. Η λήξη της μπορεί να επέλθει είτε αυτοδικαίως, είτε με νέα δικαστική απόφαση με τις ίδιες διατυπώσεις δημοσιότητας.
Β. Λόγοι που οδήγησαν στην Αναμόρφωση του Δικαίου
Οι συστάσεις της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες («Διεθνής Σύμβαση Δικαιωμάτων ΑμεΑ», κυρωθείσα στην Ελλάδα βάσει του ν. 4074/2012), όπου επιβλήθηκε στα συμβαλλόμενα κράτη να αναθεωρήσουν τις εθνικές διατάξεις που προβλέπουν θεσμούς υποκατάστασης στη λήψη αποφάσεων και να λάβουν άμεσα μέτρα για τη νομοθέτηση πολιτικών προς κατάργηση αντίστοιχων καθεστώτων και την αντικατάστασή τους µε μοντέλα υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων που σέβονται την αυτονομία, τη βούληση και τις προτιμήσεις του ατόμου με αναπηρία.
Οι προσδοκίες, με τις οποίες συνδέθηκε η θεσμοθέτησή του, δεν έχουν επαληθευτεί, ενώ και οι σχετικοί φορείς που προβλέπονται ουδέποτε λειτούργησαν.
-Aπό την εφαρμογή της Δικαστικής Συμπαράστασης αναδείχθηκαν στην πράξη:
• δυσχέρειες ενεργοποίησης των κοινωνικών υπηρεσιών και του προβλεπόμενου ελεγκτικού μηχανισμού
• σοβαρή καθυστέρηση και το υπέρογκο κόστος που επάγεται η όλη δικαστική διαδικασία για τους ενδιαφερομένους
• φαινόμενα αστοχίας ορισμού του καταλληλότερου συμπαραστάτη
• περιπτώσεις κατάχρησης του υφιστάμενου προστατευτικού πλαισίου από το στενό ή ευρύτερο περιβάλλον των συμπαραστατέων
• αδυναμία αναθεώρησης του αυστηρού καθεστώτος από αρμόδια αρχή, αν έχουν τροποποιηθεί ή εκλείψει οι λόγοι που οδήγησαν στην απόφαση.
Τα άτομα που έχουν διαγνωσθεί με νοητικές και ψυχοκοινωνικές δυσχέρειες συχνά κηρύσσονται ανίκανα για όλες τις δικαιοπραξίες και τίθενται κατά το πλείστον σε (πλήρως) «στερητική» Δικαστική Συμπαράσταση, με αποτέλεσμα να τους επιβάλλεται αποστέρηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Γ. Αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και επιδιωκόμενοι στόχοι
Οι αξιολογούμενες διατάξεις ανταποκρίνονται στο άρθρο 12 της Σύμβασης και στις Τελικές Παρατηρήσεις και Συστάσεις της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών και, συγκεκριμένα, στην αντικατάσταση του συστήματος υποκαθιστώμενης λήψης αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών Δικαστικής Συμπαράστασης, με το καθεστώς της υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων που σέβεται την αυτονομία, τη θέληση και τις προτιμήσεις του ατόμου που πρόκειται να τεθεί σε αυτό το καθεστώς.
Άξονα των ρυθμίσεων αποτελεί ο σεβασμός και η πλήρης διασφάλιση των δικαιωμάτων, με την παροχή εγγυήσεων ότι δεν θα υφίστανται καταχρηστικές συμπεριφορές σε βάρος της ζωής, της περιουσίας και της προσωπικότητας των ατόμων.
Υιοθέτηση του θεσμού της Δικαστικής Μέριμνας, με δυνατότητα είτε αναπλήρωσης είτε περιορισμού της δικαιοπρακτικής ικανότητας του προσώπου από τον ασκούντα αυτήν (πλήρως ή μερικώς).
Αναβάθμιση του θεσμού και αντιμετώπιση μια σειράς από διαχρονικές αστοχίες ή αδυναμίες του συστήματος, μέσω της σύστασης Μητρώου Δικαστικής Μέριμνας, στο οποίο θα καταχωρίζονται όλες οι αποφάσεις που διατάσσουν την υποβολή προσώπου σε Δικαστική Μέριμνα, με σκοπό τη δημιουργία αρχείου και την τήρηση στατιστικών
Εκσυγχρονισμός του θεσμού και προσαρμογή της Χώρας στα διεθνή πρότυπα με με δυνατότητα υποβολής ενός προσώπου σε καθεστώς «υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων.
Ειδικότερα:
➢ Αλλάζει η επί πολλές δεκαετίες κυρίαρχη αντίληψη ότι η αναπηρία/σωματική, νοητική ή ψυχική οδηγεί αδιακρίτως σε απώλεια της ικανότητας λήψης αποφάσεων και, ως εκ τούτου, της δικαιοπρακτικής ικανότητας.
➢ Θα ορίζεται βοηθός για την παροχή κάθε πληροφορίας, επεξήγησης, διευκρίνισης, ανάλυσης και διευκόλυνσης, προκειμένου το άτομο με αναπηρία να αποφασίζει αυτόνομα, με σεβασμό στην προσωπικότητα και την αληθή βούλησή του.
Δικαιοσύνη προσβάσιμη, γρήγορη, προσαρμοσμένη και επικεντρωμένη στις ανάγκες και τα δικαιώματα των ΑμεΑ, ασθενών ή υπερηλίκων με δυνατότητα στα άτομα που τίθενται σε θέση Δικαστικής Μέριμνας, η εξέτασή τους να λαμβάνει χώρα και απομακρυσμένα, σε περίπτωση που δεν έιναι δυνατή η μεταβασή τους στο χώρο του δικαστηρίου.
Επιτάχυνση των διαδικασίων και αποδοτικότερη εξυπηρέτηση των ατόμων που χρήζουν προστασίας (ΑμεΑ, υπερηλίκων κ.α.), μέσω της διαλειτουργικότητας του Μητρώου με τις αρμόδιες υπηρεσίες για την άντληση απαραίτητων δικαιολογητικών, με σκοπό την ταχύτερη, ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία του θεσμού και εν γένει επιτάχυνσης της δικαστικής διαδικασίας.
Μείωση της γραφειοκρατίας και των εξόδων, με δυνατότητα διενέργειας των σχετικών επιδόσεων από το προσωπικό της Δικαστικής Αστυνομίας.
Ενίσχυση της προστασίας και της φροντίδας των ατόμων που τίθενται υπό το καθεστώς της Δικαστικής Μέριμνας, με τη θέσπιση για πρώτη φορά της υποχρέωσης επανελέγχου, το αργότερο,ανά τριετία των συνθηκών διαβίωσης του τελούντος υπό Δικαστική Μέριμνα.
Δημιουργία ενός ευέλικτου θεσμικού πλαισίου για τα άτομα που χρήζουν προστασίας με μείωση του κόστους των εξόδων με τη διεύρυνση της νομικής βοήθειας και την καταβολή της αμοιβής του πραγματογνώμονα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης».
Επιπλέον, με τις λοιπές διατάξεις στο Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης:
1) Επέρχεται σημαντική αλλαγή στο τρόπο εξέτασης των υποψήφιων Δικαστικών Λειτουργών, με εξέτασή τους στην επεξεργασία δικογράφου σχετικού ενδίκου βοηθήματος ή μέσου (ενδεικτικά αγωγής, προσφυγής, έφεσης, αίτησης ακύρωσης, διαχείρισης προανακριτικής δικογραφίας ή υποβληθείσας έγκλησης κ.λπ.), καθώς και προτάσεων εναγομένων, ισχυρισμών καθ’ ων, υπομνημάτων κ.λ.π.). Εξασφαλίζεται το υψηλό επίπεδο των εισακτέων με την αξιολόγηση απαραίτητων κριτικών ικανοτήτων τους με την επεξεργασία και εξέταση επί συγκεκριμένων δικογράφων και όχι πρακτικών θεμάτων σαν να ήταν στο Πανεπιστήμιο.
2) Προσαύξηση στον τελικό βαθμό επιτυχίας στον διαγωνισμό των Δικαστικών Υπαλλήλων, εφόσον οι υποψήφιοι έχουν την ιδιότητα μόνιμου κατοίκου σε περιοχές όπου υπάρχει μεγάλη ανάγκη όπως νησιωτικές περιοχές και παραμεθόριες ή δηλώσουν ότι επιθυμούν τον διορισμό τους σε μία εξ αυτών των εδρών, δεσμευόμενοι να υπηρετήσουν επί μία τουλάχιστον δεκαετία, στη θέση στην οποία διορίζονται.
3) Σχετικά με κωλύματα εντοπιότητας Δικαστικών Λειτουργών, διευκρινίζεται πως ισχύουν σε επίπεδο Εφετειακής περιφέρειας.
4) Επέρχονται εφαρμοστικού χαρακτήρα συμπληρώσεις στο άρθρο για την ανάδειξη της Ηγεσίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων, μια διάταξη ορόσημο για το Κράτος Δικαίου που ψηφίσαμε πέρυσι. Οι συμπληρώσεις αυτές πραγματοποιούνται έπειτα από προτάσεις της Διοικητικής Ολομέλειας του ΑΠ και του ΣτΕ.
5) Οι επόμενες διατάξεις αφορούν την ενθάρρυνση των πρώην Ειρηνοδικών και ήδη Πρωτοδικών Ειδικής Επετηρίδας, να ενταχθούν στη γενική επετηρίδα, προβλέποντας πως κατά την ένταξή τους στη γενική επετηρίδα δεν μετατίθενται για μια τριετία χωρίς αίτησή τους, καθότι η ένταξή τους δε συνιστά προαγωγή, ενώ προβλέπεται και η δυνατότητα προσφυγής στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο σε περίπτωση απόρριψης της αίτησής τους.
6) Συντελείται ένα ακόμη βήμα για τη ψηφιοποίηση της Δικαιοσύνης και τη βελτίωση της καθημερινότητας των παραγόντων της, με την επίδοση στους δικαστικούς λειτουργούς με ηλεκτρονικά μέσα των θεμάτων υπηρεσιακής τους κατάστασης.
7) Πρόβλεψη για τη μισθολογική κατάσταση πρώην Ειρηνοδικών και ήδη Πρωτοδικών Ειδικής επετηρίδας, με πλήρη κατοχύρωση των οικονομικών δικαιωμάτων τους.
8) Προβλέπεται δυνατότητα σύστασης Αυτοτελών Γραφείων Προστασίας Ανηλίκων Θυμάτων σε κάθε Εφετειακή Περιφέρεια, ενώ μέχρι σήμερα ο νόμος με την ονομαστική σύσταση δεν έδινε αυτή τη δυνατότητα σε ολόκληρες Εφετειακές Περιφέρειες να μην έχουν Σπίτι του Παιδιού, π.χ. στη Θεσσαλία.
9) Πρόβλεψη άμεσης ισχύος Εισαγγελικής Διάταξης, με την οποία θα διατάσσεται η δημοσιοποίηση στοιχείων επικίνδυνου για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια καταζητούμενου δράστη κακουργήματος βίας. Καλύπτεται ένα σημαντικό κενό προς το σκοπό της δημόσιας τάξης και ασφάλειας των πολιτών.
10) Δικαίωμα άσκησης προσφυγής από τον Εισαγγελέα Εφετών στο Δικαστικό Συμβούλιο, επί διάταξης επιβολής περιοριστικών όρων του Ανακριτή Πλημμελειοδικών.
11) Κτηματολογική διαμεσολάβηση σε υποθέσεις με εναγόμενο μη ιδιώτη (Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου).
12) Σύσταση θέσης συμβούλου επικοινωνίας για την επικουρία του εκπροσώπου Τύπου και την υποβοήθηση του έργου της επικοινωνίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων και της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου με τους παράγοντες ενημέρωσης του κοινού.
13) Διατάξεις προς ενίσχυση των τρίτεκνων και πολύτεκνων. Οι τρίτεκνοι καθώς και οι πολύτεκνοι που επιτυγχάνουν στη Σχολή Δικαστικών Υπαλλήλων θα υπηρετούν στον τόπο που επιθυμούν.
14) Όσον αφορά την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με μεταφορά ωαρίων στο σώμα άλλης γυναίκας, επέρχονται σημαντικές επεμβάσεις. 1. Δεν συνιστά ιατρική αδυναμία κυοφορίας κατά την έννοια του παρόντος η αδυναμία κυοφορίας λόγω φύλου. 2. Η δικαστική άδεια ισχύει μόλις η δικαστική απόφαση που την παρέχει καταστεί αμετάκλητη».
15) Αλλαγή των ορίων ηλικίας στους συμβολαιογράφους (κατάργηση ανώτατου ορίου ηλικίας συμμετοχής στο διαγωνισμό) και στους δικαστικούς επιμελητές (αύξηση ανώτατου ορίου ηλικίας συμμετοχής στο διαγωνισμό στα 50 έτη και αύξηση ορίου αποχώρησης, εφόσον το επιθυμούν, στο 70ο έτος.
16) Προκειμένου να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για το ζήτημα της αποσβεστικής προθεσμίας για την ποινική ευθύνη των Υπουργών που είναι διατυπωμένη στο άρθρο 3 παρ. 2 του ν. 3126/2003 (εφαρμοστικός νόμος του άρθρου 86 του Συντάγματος μετά την αναθεώρηση του 2001), απαλείφεται η διατύπωση για την ύπαρξη της αποσβεστικής προθεσμίας που προέβλεπε το άρθρο 86 του Συντάγματος και η οποία βεβαίως, σε κάθε περίπτωση, δεν ισχύει μετά από την αναθεώρηση του άρθρου 86 που πραγματοποιήθηκε στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 2019
