Όταν στις 20 Ιανουαρίου 1961 ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Τζον Κένεντι έλεγε στους αμερικανούς πολίτες κατά τον πανηγυρικό του λόγο «μη ρωτάτε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα για σας, ρωτήστε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την πατρίδα», κάπου 1.000 χιλιόμετρα μακριά, σε ένα ίδρυμα για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες του Ουισκόνσιν, μια 43χρονη γυναίκα άκουγε τα λόγια του προέδρου με δάκρυα στα μάτια.
Το όνομά της ήταν Ρόζμαρι Κένεντι και ήταν η μικρή αδερφή του πλανητάρχη, αν και δεν μπορούσε να ζήσει τη μεγαλύτερη στιγμή της δυναστείας των Κένεντι κοντά στην οικογένειά της. Ως ένα ακόμα θύμα του κοινωνικού στίγματος που συνεχίζει να περιβάλλει τις ψυχικές παθήσεις, η Ρόζμαρι θυσιάστηκε στον βωμό της πολιτικής φιλοδοξίας καθώς δεν μπορούσε να συμβαδίσει με τις σπουδαίες καριέρες των προβεβλημένων αδερφών της.
Οι γονείς της φοβούνταν ότι αν έβγαινε στη φόρα η νοητική της αναπηρία θα υπονόμευε την πολιτική σταδιοδρομία των Κένεντι, αν και διέπραξαν άλλη μία ύβρη: δεν αποδέχτηκαν ποτέ την κόρη τους όπως πραγματικά ήταν και υπέβαλαν την 23χρονη κοπέλα σε λοβοτομή, μια πειραματική και επικίνδυνη επέμβαση που θα την άφηνε ισόβια καταδικασμένη: ανήμπορη και ξένη πια στον ίδιο της τον εαυτό, θα περνούσε τις υπόλοιπες έξι δεκαετίες της ζωής της κλεισμένη σε ιδρύματα και μακριά από τα μάτια του κόσμου.
Ιατρικό λάθος κατά τη γέννα της μικρής Ρόζμαρι την άφησε με νοητική αναπηρία, διέθετε ωστόσο πάντα την πνευματική ρώμη να αναγνωρίζει ότι δεν μπορούσε να συμβαδίσει με τις λαμπρές ακαδημαϊκές και αθλητικές καριέρες των αδελφών της. Ακόμα και με τα μαθήματα στο σπίτι και τις πειραματικές τεχνικές, η μικρή δεν σημείωνε την πρόοδο που απαιτούσαν οι γονείς της: παρά το γεγονός ότι ήταν πια στα 15 της, κατείχε τις γλωσσικές δεξιότητες ενός δεκάχρονου.
Οι μαθησιακές δυσκολίες δεν της στερούσαν βέβαια τη δυνατότητα να απολαμβάνει τη ζωή και να είναι κοινωνική και το μόνο που διέκοπτε τη σχεδόν φυσιολογική της ανάπτυξη ήταν οι καινοτόμες μέθοδοι θεραπείας στις οποίες την υπέβαλλαν διαρκώς οι γονείς της, που δεν μπορούσαν να δεχτούν το μικρό νοητικό της έλλειμμα. Όταν μάλιστα ο Τζόζεφ Κένεντι έγινε αμερικανός πρεσβευτής στο Λονδίνο το 1938, το άστρο της Ρόζμαρι έλαμψε και στην Αγγλία έζησε τα καλύτερα χρόνια της ζωής της: όμορφη και πρόσχαρη καθώς ήταν, έγινε αποδέκτης φλερταρίσματος και φοιτούσε τώρα σε μοναστηριακή σχολή για να γίνει δασκάλα της μεθόδου Μοντεσόρι.
Το ξέσπασμα του πολέμου όμως θα τους έφερνε απρόοπτα πίσω στις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 1940, όταν η ζωή της θα έπαιρνε άσχημη τροπή. Με ξεσπάσματα θυμού και απανωτές κρίσεις, οι γονείς φοβήθηκαν ότι η σεξουαλικότητα του κοριτσιού θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από επιτήδειους, οδηγώντας σε ένα σκάνδαλο που δεν μπορούσαν να ζήσουν. Κι έτσι τον Νοέμβριο του 1941 στέλνουν την επαναστατημένη νεαρή για λοβοτομή προμετωπιαίου φλοιού, κουτσουρεύοντας άρδην τη ζωή της.
Παρά τις φυσιοθεραπείες, η Ρόζμαρι δεν ανέκτησε πλήρως τις σωματικές της ικανότητες και ο λόγος της είχε πια επηρεαστεί σε τραγικό βαθμό. Οι γονείς την εγκατέλειψαν σε ψυχιατρείο και δεν την επισκέφθηκε κανείς για 20 χρόνια, ελπίζοντας πως όλοι θα ξεχνούσαν το μέλος των Κένεντι που δεν δικαίωνε το βαρύ όνομά τους…
Πρώτα χρόνια
Η Ρόουζ Μαρί «Ρόζμαρι» Κένεντι γεννιέται στις 13 Σεπτεμβρίου 1918 ως το τρίτο παιδί (και πρώτη κόρη) του Τζο και της Ρόουζ Κένεντι. Ιατρικό λάθος κατά τη γέννησή της, σύμφωνα με τη μαρτυρία της μητέρας της, όταν οι νοσοκόμες προσπάθησαν να καθυστερήσουν τον τοκετό δηλαδή μέχρι να εμφανιστεί ο μαιευτήρας, ευθύνεται πιθανότατα για την ήπια νοητική υστέρηση του κοριτσιού.
Η Ρόζμαρι μεγαλώνει και κατά το ημερολόγιο της μητέρας της, «μπουσούλησε αργότερα, περπάτησε αργότερα και μίλησε αργότερα από τα δυο λαμπρά αδέρφια της». Είχε δυσκολία ακόμα και στο να «φάει με κουτάλι», ενώ ο πρώτος χρόνος στο σχολείο σφραγίστηκε από μαθησιακές δυσκολίες. Παρά την ντροπή των γονέων, όλα τα σημάδια υποδεικνύουν ότι η μικρή έζησε καλά παιδικά και εφηβικά χρόνια και ήταν πάντα ενεργό μέλος της οικογένειας στις πάμπολλες ιδιωτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις της.
Η γλυκομίλητη, όμορφη και πολυλογού Ρόζμαρι χαρακτηριζόταν μάλιστα ως «η πριγκίπισσα» των Κένεντι στον Τύπο και κέρδιζε όποιον τη γνώριζε με το πρόσχαρο και απροσχημάτιστο στιλ της, λες και το πρωτόκολλο της αριστοκρατίας δεν είχε εφαρμογή πάνω της. Οι γονείς της φρόντιζαν ωστόσο να την κρύβουν επιμελώς από τους δημοσιογράφους που διψούσαν να μάθουν για τα παιδιά των Κένεντι, μιλώντας αντί για αυτή. Έλεγαν ότι ήθελε να γίνει νηπιαγωγός και ότι «είχε δίψα με την κοινωνική προσφορά, ενώ είχε ένα κρυφό όνειρο, να ανέβει κάποια στιγμή στο θεατρικό σανίδι»…
Η τραγική λοβοτομή
Η Ρόζμαρι κρατούσε κρυφό ημερολόγιο που βγήκε στη δημοσιότητα μόλις το 1995 και κάλυπτε τη χρονική περίοδο του 1936-1938, όταν η κοπέλα ήταν μεταξύ 18-20 ετών δηλαδή. Εκεί περιγράφει την αγάπη της για την ιππασία, τα ταξίδια, τους χορούς και τα γλέντια, αλλά και τη γνωριμία με τον βασιλιά Γεώργιο ΣΤ’ και τη βασίλισσα Ελισάβετ!
Το 1938, η δυναστεία των Κένεντι βρέθηκε στην Αγγλία και παρουσιάστηκαν ενώπιον του βασιλικού ζεύγους. Η Ρόζμαρι εντυπωσίασε τους βρετανούς γαλαζοαίματους τόσο με τη χάρη της όσο και την τήρηση του αυστηρού πρωτοκόλλου. Τίποτα δεν υποδείκνυε ότι δεν ήταν μια λειτουργικότατη κοπέλα με έντονη κοινωνική ζωή.
Όλες αυτές οι δραστηριότητες φανερώνουν ότι η Ρόζμαρι δεν έπασχε από σοβαρής μορφής νοητική αναπηρία, ήταν απλώς λιγότερο ικανή στα γράμματα και τα αθλήματα από τα αδέρφια της. Οι ειδικοί ισχυρίζονται σήμερα ότι ενδέχεται να έπασχε απλώς από σοβαρής μορφής δυσλεξία ή άλλες μαθησιακές δυσκολίες, την ίδια ώρα που θα μπορούσε κάλλιστα να πάσχει από κατάθλιψη, όπως υποδεικνύουν οι κυκλοθυμικές της τάσεις.
Ο αυστηρών αρχών πατέρας της δεν εκτιμούσε ωστόσο καθόλου το γεγονός ότι η κοπέλα ήταν «σεξουαλικώς ενεργή», την ίδια ώρα που η αμεσότητά της δεν συμβάδιζε με την καλή της ανατροφή και τους τρόπους της αριστοκρατίας. Η Ρόζμαρι ζούσε το 1938-1940 στην Αγγλία και τα καμώματά της διέφευγαν από την προσοχή του αμερικανικού Τύπου.
Το 1941 όμως, έχοντας επιστρέψει βεβιασμένα στην Αμερική καθώς τα σύννεφα του πολέμου είχαν ήδη κυκλώσει την Ευρώπη, η συμπεριφορά της άλλαξε δραστικά. Η γλυκομίλητη Ρόζμαρι μετατράπηκε σε ένα αγρίμι και είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι γι’ αυτό ευθύνονταν οι εχθρικές συνθήκες που βρήκε επιστρέφοντας στο πατρικό της στη Μασαχουσέτη. Ο καλοσυνάτος χαρακτήρας της δονούνταν τώρα από εκρήξεις μανίας και ξεσπάσματα θυμού και η κοπέλα ανέπτυξε τάσεις φυγής.
Ο πατέρας της, που πάντα έψαχνε τρόπους να «ομαλοποιήσει» τον ψυχισμό του κοριτσιού και να την κάνει να συμβαδίζει με τα προβεβλημένα αδέρφια της, συμβουλεύτηκε μια ομάδα γιατρών το 1941 που τον ενημέρωσαν για μια πειραματική επέμβαση στον εγκέφαλο που υποσχόταν θαύματα. Ο Τζο θεωρούσε πως η συμπεριφορά της Ρόζμαρι ντρόπιαζε το καλό όνομα των Κένεντι και πλέον αποτελούσε κίνδυνο για την πολιτική καριέρα των μεγαλύτερων αδελφών της, μια οριστική λύση έπρεπε λοιπόν να εξερευνηθεί, είτε για καλό είτε για κακό.
Οι Πορτογάλοι εκτελούσαν ήδη την πολλά υποσχόμενη επέμβαση στον προμετωπιαίο φλοιό, αν και ισχυρίζονταν ότι η δραστική εγχείριση οφείλει να είναι το απολύτως τελευταίο θεραπευτικό βήμα για τις βαριές ψυχιατρικές νόσους.
Για να εξομαλυνθούν ωστόσο οι ψυχικές αποκλίσεις του ασθενούς, έλεγαν οι γιατροί, ο άνθρωπος θα έχανε μέρος της προσωπικότητάς του και καλά τμήματα της διάνοιάς του.
Σταθμίζοντας τα υπέρ και τα κατά, ο Τζο αποφασίζει να δοκιμάσει τη μόνη θεραπευτική παρέμβαση που δεν είχε εφαρμόσει στην κόρη του, παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις της συζύγου του. Κι έτσι τον Νοέμβριο του 1941, η Ρόζμαρι υποβλήθηκε σε λοβοτομή προμετωπιαίου φλοιού από τον ίδιο τον Γουόλτερ Φρίμαν, τον γιατρό που είχε μετατραπεί σε κήρυκα της λοβοτομής στις ΗΠΑ, αποκαλώντας τη «εγχείριση ψυχής».
Η καταστροφή ωστόσο ενός καλού τμήματος του κέντρου σκέψης της Ρόζμαρι, παρά το γεγονός ότι την κατέστησε πειθήνια, την άφησε ανήμπορη να περπατά, να μιλά και να επικοινωνεί με το περιβάλλον της. Έπειτα από πολλά χρόνια προσπαθειών, η γυναίκα θα ανακτούσε μέρος μόνο των κινητικών και γλωσσικών δεξιοτήτων της, παραμένοντας ωστόσο σκιά αυτού που ήταν άλλοτε…
Ο εξηκονταετής εγκλεισμός στο άσυλο
Αφού πέρασε οχτώ ολόκληρα χρόνια στο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης όπου έλαβε χώρα η λοβοτομή, η Ρόζμαρι κλείστηκε σε άσυλο παιδιών με νοητική υστέρηση στο Ουισκόνσιν. Αυτό ήταν το καλύτερο «τόσο για κείνη όσο και για μας», θα γράψει η μητέρα της στο ημερολόγιό της. Η 23χρονη κοπέλα μεταφέρθηκε στο ειδικό σχολείο το 1949 και οι κακές γλώσσες έλεγαν ότι οι Κένεντι την πέταξαν εκεί για να γλιτώσουν από την ενοχλητική παρουσία της.
Το γεγονός ότι η Ρόζμαρι αφαιρέθηκε μαγικά από τις οικογενειακές φωτογραφίες των Κένεντι το 1941 δεν μπορεί να είναι τυχαίο.
Ενδεικτικό μάλιστα του κλίματος ντροπής που κύκλωνε το σπιτικό των Κένεντι είναι ότι ο πατέρας της δεν την επισκέφθηκε ποτέ στα είκοσι χρόνια που έζησε ακόμα (πέθανε το 1969), ενώ η μητέρα της την επισκεπτόταν μία φορά τον χρόνο, παίρνοντας κάποιες φορές και τα αδέρφια της μαζί.
Στον Τύπο μάλιστα οι Κένεντι είχαν πει ότι η Ρόζμαρι είχε αποσυρθεί σε ψυχιατρικό κατάστημα για να «διδάξει τα καθυστερημένα παιδιά του Ουισκόνσιν» και «ήθελε να ζήσει απομονωμένη από τον κόσμο», κάτι που εγείρει υπόνοιες για τον πραγματικό λόγο της λοβοτομής της. Όσο για τον Τζον Κένεντι, όταν τον ρωτούσαν κατά τη διάρκεια της προεδρικής του εκστρατείας για την αδερφή του, ισχυριζόταν διαρκώς ότι «παραήταν πολυάσχολη και δεν προλάβαινε» να εμφανιστεί στο πλευρό του, όπως οι υπόλοιποι Κένεντι.
Ήταν μόνο μετά την εκλογή του Τζον στο ύπατο αξίωμα των ΗΠΑ το 1961 που η οικογένεια θα παραδεχεί ανοιχτά ότι η Ρόζμαρι ήταν «νοητικά καθυστερημένη», όπως είπαν. Στις 31 Οκτωβρίου 1961, ο Τζον Κένεντι υπέγραψε τον νόμο για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση της Αμερικής που έψαχνε να απελευθερώσει τους ψυχιατρικούς τροφίμους από τα δεσμά των ασύλων, έχοντας προφανώς στον νου του την έγκλειστη Ρόζμαρι. Αυτό ήταν μάλιστα το τελευταίο νομοσχέδιο που κατέβασε πριν από τη δολοφονία του
ο 1962, η αδερφή της Ρόζμαρι, Γιουνίς, έγραψε ένα ανοιχτό γράμμα στην αδερφή της που δημοσιεύτηκε σε πλήθος περιοδικών και εφημερίδων, αν και ξέχασε επιμελώς να αναφέρει τη λοβοτομή που της κουτσούρεψε τη ζωή. Ισχυρίστηκε απλώς πως η οικογένειά της έκανε το καλύτερο για τη δυστυχή Ρόζμαρι, που «γεννήθηκε καθυστερημένη» και «δεν είναι καθόλου εύκολο να κρατάς ένα καθυστερημένο παιδί στο σπίτι». Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, η Γιουνίς Κένεντι ήταν η μόνη που συνέχισε να μιλά για όλη της τη ζωή και να επισκέπτεται περιοδικά τη Ρόζμαρι, την ίδια ώρα που ίδρυσε τους Παραολυμπιακούς έχοντας την αδερφή της κατά νου.
Όσο για τη Ρόζμαρι, έζησε μέχρι τα 86 της χρόνια πάντα κλεισμένη σε κάποιο ίδρυμα. Άφησε την τελευταία της πνοή στις 7 Ιανουαρίου 2005 ως η κόρη που προσπάθησαν οι Κένεντι να εξαφανίσουν…
