Το παραδοσιακό έθιμο της λαγάνας παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο νηστίσιμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας.
Με αφορμή λοιπόν αυτή την ιδιαίτερη μέρα ας γνωρίσουμε αναλυτικότερα την ιστορία της, που χάνεται στους αιώνες.
Η λαγάνα είναι άζυμος άρτος ,δηλ. παρασκευάζεται χωρίς προζύμι.
Τέτοιος άρτος πρόχειρος χρησιμοποιήθηκε από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την αρχηγία του Μωυσή. Έκτοτε επιβαλλόταν από το Μωσαϊκό Νόμο για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Η ιστορία της λαγάνας διατρέχει όλη τη διατροφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο Αριστοφάνης στις «Εκκλησιάζουσες» λέει «Λαγάνα πέττεται» δηλ .»Λαγάνες γίνονται». Ο δε Οράτιος στα κείμενά του αναφέρει τη λαγάνα ως «Το γλύκισμα των φτωχών». Το έθιμο της λαγάνας παρέμεινε αναλλοίωτο ανά τους αιώνες και συνηθίζεται να παρασκευάζεται με μεράκι από τον αρτοποιό της γειτονιάς, τραγανή λαχταριστή και σουσαμένια και καταναλώνεται κατά την Καθαρά Δευτέρα, την Πρωτονήστιμη Δευτέρα της Σαρακοστής. Η ονομασία της «Καθαρά» προήλθε από τη συνήθεια που είχαν οι νοικοκυρές το πρωί της ημέρας αυτής, να πλένουν με ζεστό νερό και στάχτη όλα τα μαγειρικά σκεύη, ως «ημέρα κάθαρσης». Στη συνέχεια τα κρεμούσαν στη θέση τους όπου και παρέμεναν μέχρι τη λήξη της νηστείας. Επίσης κατά την ημέρα αυτή εξέρχονταν όλοι οικογενειακώς στην ύπαιθρο και έστρωναν κάτω στη γη και έτρωγαν νηστίσιμα φαγητά όπως χαλβά, ελιές, ταραμά και λαγάνα.
Από την Καθαρά Δευτέρα προετοιμάζεται ο άνθρωπος μετά τις εορτές και την καλοφαγία των Απόκρεων, να καθαρίσει την ψυχή και το σώμα του για να φτάσει στο τέρμα δηλ. στο Πάσχα και να αναστηθεί ξανά με την Ανάσταση του Κυρίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η λαγάνα που έχει το σχήμα της«κυρα-Σαρακοστής»,που παριστάνει μια μακριά γυναίκα που έχει ένα σταυρό στο κεφάλι, δεν έχει στόμα γιατί είναι όλο νηστεία.
Τα χέρια της είναι σταυρωμένα για τις προσευχές, έχει επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας. Έθιμο που συνηθιζόταν για να μετρούν το χρόνο κατά την περίοδο της Σαρακοστής ήταν κάθε Σάββατο να κόβουν το ένα πόδι και το τελευταίο το έκοβαν το Μ.Σάββατο όπου το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και όποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός της επόμενης χρονιάς.Η νόστιμη και λαχταριστή για όλους μας λαγάνα είναι ένα προιόν άξιο σεβασμού και με πραγματική πλούσια ιστορία, θα είναι μεγάλη απώλεια για τις επερχόμενες γενεές να ξεχάσουν τις παραδόσεις μας, να ξεχάσουν τις παλιές σαρακοστιανές μυρουδιές. Οι αρτοποιοί της γειτονιάς πιστοί στις παραδόσεις μας παρασκευάζουν την Καθαρά Δευτέρα τη λαγάνα συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση του εθίμου, ώστε οι νέες γενεές να έχουν την ευκαιρία να ακούσουν, να μυρίσουν και να γευτούν τη Σαρακοστή γιατί οι Σαρακοστιανές μυρωδιές είναι έμμεσοι φορείς μιας βαθιάς πνευματικότητας.
ΜΑΡΙΑ ΓΚΙΟΥΔΦΕΣΗ
(Δημοσιεύθηκε στο αριθ.182 τεύχος της»Βοϊακής γής»,Μάρτιος-Απρίλιος 2003) –
Παραδοσιακές συνταγές για λαγάνα
Για την πρώτη συνταγή θα χρειαστούμε τα εξής υλικά:– Περίπου 20 γρ. μαγιά νωπή ή 2 κ.γ. μαγιά σε σκόνη
– 1/2 φλ. ζεστό νερό (40°)
– 1 κιλό αλεύρι χωριάτικο ή μαλακό
– 1 κ.σ. αλάτι
– 2 κ.σ. λάδι ή βούτυρο λιωμένο
– 2 κ.σ. ζάχαρη
– Λίγο σουσάμι
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Διαλύουμε τη μαγιά στο ζεστό νερό, ρίχνουμε λίγο από το αλεύρι, να γίνει πηχτός χυλός, σκεπάζουμε με πλαστική μεμβράνη κι αφήνουμε το μείγμα σε ζεστό μέρος για 12 ώρες.Κοσκινίζουμε σε ένα μπολ το αλεύρι με το αλάτι και κάνουμε στο κέντρο ένα βαθούλωμα. Ρίχνουμε μέσα τη ζάχαρη, το λάδι, τη μαγιά και δύο κούπες χλιαρό νερό.
Ζυμώνουμε παίρνοντας το αλεύρι από τριγύρω, ώσπου να δημιουργηθεί μία ζύμη μάλλον μαλακιά, ελαστική και εύπλαστη. Χωρίζουμε σε μπάλες (όσες θέλουμε, ανάλογα με το μέγεθος της λαγάνας που θέλουμε να φτιάξουμε). Σκεπάζουμε κι αφήνουμε να φουσκώσουν μέχρι να διπλασιασθούν σε όγκο.
Πιέζουμε κάθε μπάλα με τον πλάστη, επάνω σε αλευρωμένη επιφάνεια και πλάθουμε χοντρές πίτες. Στη συνέχεια τις βάζουμε στα ταψιά που θα βάλουμε στο φούρνο (όσες χωράνε στο κάθε ταψί). Τις σκεπάζουμε και τις αφήνουμε να φουσκώσουν, ώσπου να διπλασιασθούν σε όγκο.
Πατάμε με τα δύο ακροδάκτυλα σε διάφορα σημεία, κάνοντας βαθιές ουλές σ” όλη την επιφάνεια. Τις αλείφουμε με λίγο νερό και τις πασπαλίζουμε με σουσάμι. Μετά τις βάζουμε στο φούρνο που έχουμε προθερμάνει, στους 200° Κελσίου για 15′-20′.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΤΑΓΗ
Για την δεύτερη συνταγή θα χρειαστούμε τα εξής υλικά (για δύο λαγάνες):
– 3 φακελάκια ξερή μαγιά
– 2 κουταλιές της κούπας ζάχαρη
– 8 κούπες αλεύρι σκληρό
– 2 1/4 κούπες χλιαρό νερό
– 1 κουταλιά αλάτι
– 5 κουταλιές ελαιόλαδο
– Σουσάμι
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Σε ένα μπολ ανακατεύουμε τη μαγιά, τη ζάχαρη, 1/4 της κούπας αλεύρι και το χλιαρό νερό.Σκεπάζουμε με ένα πανί και αφήνουμε το μίγμα για 15 λεπτά μέχρι να “πιάσει” κα να σχηματισθούν στην επιφάνειαφουσκάλες.Σε ένα άλλο μπολ ανακατεύουμε επτά κούπες αλεύρι και το αλάτι, σχηματίζουμε μία σχισμή στη μέση και προσθέτουμε το μείγμα μαγιάς και νερού.
Ανακατεύουμε μέχρι να αρχίσει να σχηματίζεται ζύμη. Αλευρώνουμε την επιφάνεια που θα δουλέψουμε την ζύμη μας.Ζυμώνουμε τη ζύμη για 10-17 λεπτά προσθέτοντας αλεύρι όσο χρειασθεί μέχρι να γίνει μια ζύμη απαλή που δεν θα κολλάει.Φτιάχνουμε μια μπάλα από τη ζύμη, την βάζουμε στο μπολ με λίγο λάδι από πάνω την σκεπάζουμε με πετσέτα και την αφήνουμε μέχρι να διπλασιασθεί σε όγκο (περίπου 2 ώρες).
Όταν η ζύμη φουσκώσει την βγάζουμε από το μπολ και την δουλεύουμε πάνω σε μια αλευρωμένη επιφάνεια για 6-7 λεπτά. Η ζύμη πρέπει να είναι μαλακιά (να μην κολλάει) και ζεστή.Χωρίζουμε τη ζύμη σε δύο μπάλες ίσου μεγέθους και σχηματίζουμε με την κάθε μία ένα μικρό καρβέλι μήκους περίπου 15 εκατοστών.
Λαδώνουμε δύο ταψάκια ή ένα μεγάλο σινί και με τον ξύλινο πλάστη σχηματίζουμε δύο καρβέλια σε σχήμα οβάλ με διαστάσεις 15Χ40 εκατοστά.Βάζουμε τα καρβέλια πάνω στα ταψάκια, τα αλείφουμε με λάδι και τα πασπαλίζουμε με σουσάμι.Καλύπτουμε το κάθε καρβέλι μέχρι να φουσκώσει και να διπλασιασθεί σε όγκο (περίπου 45-50 λεπτά).
Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 230°C (ενώ θα φουσκώνει η ζύμη).Φουρνίζουμε την κάθε λαγάνα (ή και τις δύο μαζί) για περίπου 30 λεπτά μέχρι να χρυσίσει η επιφάνεια.Βγάζουμε τα ταψάκια (ή το σινί) από το φούρνο και τοποθετούμε τις λαγάνες πάνω σε συρμάτινες σχάρες μέχρι να κρυώσουν.
Σημείωση: Οι λαγάνες στεγνώνουν πολύ γρήγορα γι” αυτό είναι προτιμότερο να καταναλωθούν την ίδια μέρα. Σε διαφορετική περίπτωση μπορείτε να τις φυλάξετε στην κατάψυξη, κλεισμένες ερμητικά σε πλαστική σακούλα.
