ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ: Υπό τον γενικό τίτλο «Ο Ελληνισμός ανά τον κόσμο, μια έρευνα σε πέντε ηπείρους», η μεγάλη και συστηματική έρευνα που διεξήγαγε η εταιρεία δημοσκοπήσεων καπα Research, έρχεται να αναδείξει το προφίλ της σημερινής ελληνικής Διασποράς.
Το εγχείρημα είχε ως στόχο την αποτύπωση των πεποιθήσεων, των προσδοκιών και των προτιμήσεων των αποδήμων Ελλήνων. Τα θεμελιώδη ζητήματα της έρευνας ήταν τρία: Ποιοι είναι οι Ελληνες της Διασποράς; Τι είναι αυτό που τους ενώνει, όπου και εάν βρίσκονται στην υφήλιο; Ποιες είναι οι λέξεις που καθορίζουν τον Ελληνισμό σήμερα;
Εως την ολοκλήρωση της έρευνας χρειάστηκαν περίπου δύο χρόνια, από το καλοκαίρι του 2016 έως τον Μάρτιο του 2018, η διανομή ερωτηματολογίων με 200 ερωτήσεις στα ελληνικά, τα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ισπανικά και τα γαλλικά, αλλά και ένα δείγμα 12.000 ατόμων, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε περίπου 20 χώρες του πλανήτη.
Στην πλειονότητά τους οι ερωτηθέντες είχαν ελληνική υπηκοότητα (65%) και σε ποσοστό 61% ήταν μακροχρόνιοι μετανάστες, έχοντας μετοικήσει προ δεκαετίας και άνω. Μάλιστα, το 13% εξ αυτών, είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα για μια καλύτερη τύχη πριν από το 1950. Και μολονότι βάσει των πορισμάτων της έρευνας διαψεύδονται διάφοροι μύθοι γύρω από το «brain drain», την πνευματική διαρροή που υφίσταται η Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης, πολλά από τα επιμέρους αποτελέσματα παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Οπως πχ ότι ο Γιάννης Αντετοκούνμπο αναδείχθηκε με άνεση ως ο τρίτος πιο εμβληματικός Ελληνας αθλητής για τους συμπατριώτες μας της Διασποράς.
Ο «Greek Freak» που οργιάζει και γοητεύει στο ΝΒΑ, βρίσκεται πάνω από τον Σπύρο Λούη, σχεδόν στην ίδια θέση με τον Πύρρο Δήμα, αλλά κάτω από το απόλυτο Νο.1 της κατάταξης, τον Νίκο Γκάλη.
Στην ερώτηση «ποιες είναι οι τρεις λέξεις που έρχονται πρώτες στο μυαλό σου όταν σκέφτεσαι την Ελλάδα;» οι απόδημοι Ελληνες επέλεξαν κατά 36% την οικογένεια, 28% τη θάλασσα και 26% την πατρίδα. Ακολούθησαν οι λέξεις «διακοπές», «ήλιος», «διαφθορά», «πολιτισμός», «νοσταλγία», «θρησκεία» και «φίλοι».
Στον κρίσιμο τομέα της κουζίνας και το ποιο θεωρείται ως το αρχέτυπο ελληνικό πιάτο, η Διασπορά ανέδειξε πρώτη την χωριάτικη σαλάτα (65%). Κατόπιν στράφηκε στο τζατζίκι (52%), τις πίτες (51%), προκρίνοντας τα προηγούμενα έναντι των πατροπαράδοτων γεμιστών (49%), ενώ καταδίκασε τη φασολάδα στην ουρά της λίστας προτίμησης με 33%.
Μόνο τα ντολμαδάκια και το σπανακόριζο τα πήγαν χειρότερα από το εθνικό μας φαγητό. Παραμένοντας στον τομέα της διατροφής, τα υλικά μαγειρικής που ταυτίζονται συμβολικά -και πρακτικά- με την ελληνικότητα, είναι κατά αξιολογική σειρά το ελαιόλαδο (80%), το τυρί φέτα (49%) και η ρίγανη (47%). Πάντως, όταν ρωτήθηκαν για το ποια φαγητά εμφανίζονται στην οθόνη του εγκεφάλου τους μόλις σκεφτούν την Ελλάδα, οι απόδημοι Ελληνες εμφανίστηκαν διχασμένοι: Σουβλάκι είπε το 43%, χωριάτικη το 39%, μουσακάς το 34%.
Συμπληρώνοντας κάπως μια τυπική εικόνα σύγχρονου ελληνικού λαϊκού πολιτισμού σε εκδοχή μαζικής, τουριστικής κατανάλωσης, οι Ελληνες της Διασποράς είπαν ότι η ελληνικότητα κατά τη δική τους άποψη ταυτίζεται, σχεδόν αποκλειστικά, με το μπουζούκι (90%). Το κλαρίνο και κατά συνεκδοχή η δημοτική μουσική τερμάτισε μακριά, συγκεντρώνοντας μόλις το 56%. Η κρητική λύρα, ο μπαγλαμάς και η ποντιακή λύρα βρέθηκαν ακόμη πιο χαμηλά.
Τουλάχιστον, όμως, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζηδάκις σάρωσαν, με 45% και 44% αντίστοιχα στην κατηγορία των αρχέτυπων Ελλήνων εκπροσώπων της τέχνης, αφήνοντας πίσω τους Καζαντζάκη (33%), Καβάφης (32%) και Σεφέρη (18%). Βέβαια, στους χορούς το ζεϊμπέκικο φάνηκε πως απολαμβάνει σεβασμού ως ο πλέον αυθεντικός ελληνικός χόρος (70%), ενώ ο τίμιος καλαματιανός περιορίζεται σε ένα 52%. Συρτάκι, τσάμικος και χασάπικο ακολουθούν -αλλά στα δικά τους βήματα, από 46% και κάτω. Και για να κλείσουμε το μουσικοχορευτικό κεφάλαιο, οι απόδημοι απάντησαν ότι στο μυαλό τους Ελλάδα σημαίνει κατά 66% ρεμπέτικο, 62% λαϊκό τραγούδι, 34% έντεχνο, 22% νησιώτικα και κατά 20% ελαφρολαϊκά.
Μεγαλέξανδρος και Βενιζέλος
Σε ό,τι αφορά στην αρχαιοελληνική μυθολογία, το μυαλό των αποδήμων πηγαίνει αυθόρμητα πρώτα από όλους στον πατέρα και βασιλέα των Ολύμπιων θεών, τον Δία (51%). Κατόπιν στην προστάτιδα της σοφίας, την Αθηνά (49%). Ο Οδυσσέας (42%), καίτοι θεωρείται ως το αρχέτυπο του Ελληνα που παντού και πάντα τα καταφέρνει, κατατάχθηκε τρίτος, πίσω από τον νεφεληγερέτη Δία και τη θυγατέρα του. Ηρακλής, Αχιλλέας, Ποσειδών, Αφροδίτη, Απόλλων, Διόνυσος συμπλήρωσαν τις υπόλοιπες θέσεις, έως την ουρά της δεκάδες στην οποίαν συναντάμε την μοιραία Ωραία Ελένη.
Ενδεχομένως αντίθετα προς τα προγνωστικά, ο ηρωικός Λεωνίδας δεν κυριάρχησε στις απαντήσεις η Διασπορά έδωσε στο ζήτημα «Ποιοι είναι οι τρεις πιο σημαντικοί Ελληνες όλων των εποχών;» Το 39% υπέδειξε τον Μέγα Αλέξανδρο. Το 27% τον Αριστοτέλη, το 26% τον Σωκράτη, το 17% τον Πλάτωνα και μόλις το 13% τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Ο οποίος ισοβάθμισε με τον Ιπποκράτη και τον Ομηρο. Καποδίστριας, Ελευθέριος Βενιζέλος και Λεωνίδας ολοκλήρωσαν την κατάταξη, παρά το παράδοξο του Βενιζέλου, ο οποίος επρώτευσε σε μια άλλη κατηγορία, αυτή των πέντε πιο σημαντικών Ελλήνων πολιτικών της σύγχρονης ιστορίας του έθνους. Ο Κρης ηγέτης κέρδισε την κούρσα με 61%, μπροστά από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (46%). Ιωάννης Καποδίστριας με 43%, Ανδρέας Παπανδρέου με 30 και Χαρίλαος Τρικούπης 19% συμπλήρωσαν την πεντάδα.
[irp posts=”179629″ name=”Ελλάδα- Τουρκία: Εκτακτη άσκηση των Ειδικών Δυνάμεων σπέρνει τρόμο”]
Απόδημοι και υπερήφανοι
Περνώντας, όμως, στα πιο άμεσα και ίσως πιο ουσιώδη, οι Ελληνες της Διασποράς, σε ποσοστό 82% δηλώνουν -σχεδόν κραυγάζουν- υπερήφανοι για το ότι είναι Ελληνες. Το 68% των Αποδήμων αυτοπροσδιορίζονται πρώτα ως Ελληνες και κατόπιν ως πολίτες της χώρας όπου διαμένουν. Χωρίς κανέναν ενδοιασμό, το 73% εξ αυτών θα υποστήριζε την ελληνική εθνική ομάδα σε έναν υποθετικό αγώνα μπάσκετ ή ποδοσφαίρου απέναντι στην εθνική ομάδα της χώρας όπου κατοικούν. Και στο ερώτημα «ποιο είναι το αίσθημα που ξυπνά μέσα σου ο όρος ‘Ελληνας’;» το 62% απαντά «υπερηφάνεια». Το αμέσως πιο κοινό συναίσθημα είναι η απογοήτευση, αλλά με ένα πολύ χαμηλό, μόλις 11%, ποσοστό.
Εν περιλήψει, οι Απόδημοι θεωρούν ότι η εθνική υπερηφάνειά τους δικαιολογείται από το γεγονός ότι στην Ελλάδα ανακαλύφθηκε και καθιερώθηκε η δημοκρατία. Η Ελλάδα υπερέχει έναντι οποιασδήποτε «θετής» πατρίδας ως προς την πολιτιστική κληρονομιά και την ιστορία (82%), αλλά και σε κλίμα-περιβάλλον (ήλιος, θάλασσα, καθαρός αέρας κ.λπ). Το 48% των αποδήμων ισχυρίζεται ότι οι ελληνικές του ρίζες έχουν επιδράσει θετικά στην επαγγελματική του σταδιοδρομία αλλά και την κοινωνική του ζωή. Οπότε, ακούγεται σαν κάτι εντελώς εύλογο και φυσιολογικό το ότι σε ποσοστό 64% οι ομογενείς μιλούν ελληνικά κάθε μέρα ή πολύ συχνά -ασχέτως εάν το 42% εξ αυτών δεν έχει ελληνική υπηκοότητα.
Κατά μεγάλη πλειοψηφία, οι απόδημοι εντοπίζουν τον νόστο τους στους οικείους, καταθέτοντας ότι από την πατρίδα αυτό που τους λείπει περισσότερο στην ξενιτιά είναι η οικογένεια (46%). Αμέσως μετά έρχονται τα κλιματικά θέλγητρα της χώρας μας, δηλαδή ο ζεστός καιρός και το καλοκαίρι. Πάντως, είναι κατεξοχήν αντιπροσωπευτικό της νοοτροπίας των αποδήμων ότι σε ποσοστό 77% οι γονείς έχουν δώσει στα παιδιά τους ελληνικά ονόματα (αν και το 62% από αυτούς δεν έχουν ελληνική υπηκοότητα). Σε ποσοστό 68% αφηγούνται στη νεότερη γενιά τους αρχαιοελληνικούς μύθους και σε άλλο ένα 71% γίνεται συνειδητά εξοικείωση των μικρότερων με τα ελληνικά ήθη και έθιμα.
Σε σχέση με την ελληνική κρίση, η οποία για πολλούς αποτέλεσε και τον καταλύτη ώστε να πάρουν την απόφαση να μεταναστεύσουν, οι απόδημοι δηλώνουν ότι νιώθουν ψυχικά κοντά στην Ελλάδα σε ένα συντριπτικό ποσοστό 80%. Ταυτόχρονα, όμως, σε 65% νιώθουν απογοήτευση και ανησυχία για την τρέχουσα κατάσταση στην πατρίδα. Το 24% των ερωτηθέντων ενισχύουν οικονομικά την οικογένειά τους στην Ελλάδα.
Ο Ελληνισμός αντέχει
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα που εξήγαγαν οι ερευνητές της καπα Research, υπάρχουν ορισμένες, δομικές αντιλήψεις -εφόσον είναι εξαιρετικά διαδεδομένες, τόσο ώστε να θεωρούνται κυρίαρχες- οι οποίες αμφισβητούνται έντονα. Η πρώτη από αυτές είναι ότι «ο Ελληνισμός έχει αποδυναμωθεί από την οικονομική κρίση».
Οπως καταδεικνύεται από τις απαντήσεις των αποδήμων Ελλήνων, ο Ελληνισμός παραμένει ένα από τα πιο ισχυρά και αμέσως αναγνωρίσιμα «εμπορικά σήματα» (brand name) στον κόσμο, με τεράστια αντοχή. Μοιάζει σαν η ουσία, το πνεύμα του Ελληνα να αίρεται πάνω από τα εκάστοτε προβλήματα, σαν να μένει ανεπηρέαστο από κρίσεις, από οικονομικές και πολιτικές περιπέτειες. Οσο σοβαρά και εάν είναι τα εμπόδια, τα βάσανα και ο πόνος, ο Ελληνισμός δεν κινδυνεύει ούτε από αφανισμό, ούτε από καταστροφή.
Η συνεκτική ύλη, ο αρχέγονος και διαρκής μύθος είναι αυτός που ενώνει τους απανταχού Ελληνες. Ο Παρθενώνας και η θάλασσα με τον Οδυσσέα, η θρησκεία με την οικογένεια αλλά και τους μυθολογικούς ήρωες και τους τιτάνες της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, όλα αυτά μαζί συνθέτουν έναν υψηλό και ταυτόχρονα αυθεντικά λαϊκό ελληνικό πολιτισμό. Και όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται στα συμπεράσματα της έρευνας «ο Ελληνισμός είναι μια άτρωτη ‘κάψουλα’ που που ταξιδεύει στους αιώνες».
Μια δεύτερη, πολύ σημαντική διαπίστωση που προκύπτει από την επεξεργασία των απαντήσεων όπως αυτές δόθηκαν από τους αποδήμους, αφορά στο τελευταίο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων στο εξωτερικό (2010-2017). Αυτό που, υποσυνείδητα και μη, έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε σαν εθνική καταστροφή. Κατ’ αρχάς ο ίδιος ο όρος «brain-drain» παραπέμπει αξιωματικά σε μια ανοιχτή πληγή για την Ελλάδα.
Ομως, κατ’ αυτό τον τρόπο υποτιμάται το γεγονός ότι η ελληνική ιστορία είναι στενά συνυφασμένη με το φαινόμενο της διασποράς. Ιστορικά, κυριολεκτικά από καταβολής του Ελληνισμού, η ανάγκη του έθνους για επιβίωση, η οποία είναι έμφυτη σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, οδηγεί νομοτελειακά στην διασπορά. Ακόμη και εκείνοι που εγκατέλειψαν την Ελλάδα μετά από το 2010 παραμένουν περήφανοι Έλληνες, αισιόδοξοι, προσαρμοστικοί, ανταγωνιστικοί, σέβονται και συνδιαλέγονται με τους τοπικούς πληθυσμούς -διατηρώντας ωστόσο αναλλοίωτη την εθνική τους συνείδηση.
Ενας άλλος μύθος που κλονίζεται συθέμελα βάσει των ευρημάτων της έρευνας, είναι ότι «η παγκοσμιοποίηση διαβρώνει την εθνική ταυτότητα». Οι ειδικοί της καπα Research σημειώνουν επ’ αυτού ότι «η τεχνολογική άνοιξη, η επανάσταση σε επικοινωνίες και μεταφορές -όλα εν πολλοίς αποτελέσματα των παγκοσμιοποιημένων οικονομιών- επιδρούν περισσότερο ως μέσα διατήρησης και συνοχής των κατακερματισμένων εθνικών ταυτοτήτων παρά ως μέρη ενός ευρύτερου διαβρωτικού ρεύματος», γράφει το protothema.gr.
