ΜΕΔΟΥΣΕΣ: Ένα διαφορετικό καλοκαίρι ζει φέτος η Ελλάδα: από τις ακτές της Εύβοιας μέχρι τις Σποράδες, λουόμενοι αντικρίζουν σμήνη μωβ μεδουσών (Pelagia Noctiluca), με τις παραλίες να θυμίζουν… ύφαλο σε βιολογικό συναγερμό.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Θεοχάρης
Πανικός, δισταγμός, αλλά και λανθασμένες εντυπώσεις κυριαρχούν, την ώρα που οι επιστήμονες προειδοποιούν πως το πρόβλημα δεν είναι προσωρινό και δεν αφορά τις μέδουσες – αλλά εμάς.
Η θάλασσα σε κρίση: Λιγότερα ψάρια, περισσότερες μέδουσες
Οι εικόνες από παραλίες της βόρειας Εύβοιας, του Πηλίου και της Νάξου δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών. Οι μωβ μέδουσες σχηματίζουν ολόκληρα σμήνη και αναστατώνουν επισκέπτες και επαγγελματίες του τουρισμού. Σύμφωνα με το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, το φαινόμενο έχει εντοπιστεί επίσης στις βόρειες Σποράδες, με έντονη παρουσία σε Σκιάθο και Σκόπελο.
Η εξάπλωση της Pelagia Noctiluca οφείλεται –κυρίως– σε ανθρώπινους παράγοντες. Όπως εξηγούν ειδικοί του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών), η υπεραλίευση, η κλιματική αλλαγήκαι η οργανική ρύπανση είναι οι κύριες αιτίες που διαταράσσουν την ισορροπία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, αφαιρώντας από τις μέδουσες τους φυσικούς τους θηρευτές: τόνους, ξιφίες, ροφοί και –κυρίως– τις θαλάσσιες χελώνες.
Οι ήρωες της θάλασσας: Τι απέγιναν οι χελώνες και τα ψάρια-κυνηγοί
«Χωρίς χελώνες και ψάρια, οι μέδουσες πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα», λέει στο tilegrafimanews.gr βιολόγος από την οργάνωση Αρχιπέλαγος. Οι θαλάσσιες χελώνες Caretta caretta, που τρέφονται κυρίως με μέδουσες, πνίγονται κάθε χρόνο από πλαστικές σακούλες, τις οποίες μπερδεύουν με τροφή. Σύμφωνα με τον ΑΡΧΕΛΩΝ, οι καταγεγραμμένοι θάνατοι θαλάσσιων χελωνών λόγω ανθρώπινης παρέμβασης ξεπερνούν τους 1.000 ετησίως.
Η κατάσταση επιδεινώνεται και από την απώλεια των φυσικών θηρευτών των μεδουσών. Ψάρια όπως το λαβράκι, η τσιπούρα και το μαγιάτικο –που καταναλώνουν τις προνύμφες ή και ολόκληρες μέδουσες– σπανίζουν πλέον, θύματα της ανεξέλεγκτης αλιείας και των βιομηχανικών μεθόδων (τρατών, συρόμενων διχτυών κ.ά.). Η Γενική Διεύθυνση Αλιείας του ΥΠΑΑΤ έχει εκδώσει προειδοποιήσεις, αλλά τα μέτρα δεν επαρκούν για να αναστραφεί η κατάσταση.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από τις μωβ μέδουσες
Η Pelagia Noctiluca είναι ένα μικρό σε μέγεθος αλλά ισχυρό είδος. Η διάμετρός της φτάνει τα 12 εκατοστά και διαθέτει πλοκάμια μέχρι 2 μέτρα. Εκκρίνει ένα ισχυρό τοξικό έκκριμα, που μπορεί να προκαλέσει κάψιμο, εξάνθημα, κοκκινίλες και ερεθισμό, ακόμη και αν δεν την ακουμπήσει κανείς άμεσα – αρκεί η επαφή με βλέννα που αφήνει στο νερό.
Ο ΕΟΔΥ σε πρόσφατη ανακοίνωσή του σημειώνει ότι το τσίμπημα της μωβ μέδουσας είναι επώδυνο, αλλά σπανίως επικίνδυνο για τη ζωή. Παρόλα αυτά, προτείνει σε άτομα με αλλεργίες να αποφεύγουν το μπάνιο σε περιοχές με εμφανή παρουσία τους. Η θεραπεία πρέπει να περιλαμβάνει ξέπλυμα με θαλασσινό νερό (όχι γλυκό), εφαρμογή πάγου και ειδικών αλοιφών.
Η μυθολογία, η επιστήμη και… η Versace
Πέρα όμως από τον βιολογικό τους ρόλο, οι μέδουσες κατέχουν ξεχωριστή θέση στη μυθολογία και την τέχνη. Από την αρχαία Μέδουσα των Γοργόνων –που δεν είχε καμία σχέση με το θαλάσσιο πλάσμα– μέχρι το λογότυπο του οίκου Versace και τα μωσαϊκά της Δήλου, το αποτύπωμά τους είναι ανεξίτηλο. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν σήμερα πάνω από 2.000 αναγνωρισμένα είδη μεδουσών, και περισσότερα ανακαλύπτονται κάθε χρόνο.
Οι 12+1 αλήθειες για τις μέδουσες που δεν ξέρατε
1. Είναι πιο παλιές από τους δεινόσαυρους: πάνω από 500 εκατ. χρόνια ζωής.
2. Δεν έχουν εγκέφαλο, αλλά λειτουργούν με νευρικό δίκτυο σαν Wi-Fi.
3. Υπάρχει είδος βιολογικά αθάνατο (Turritopsis Dohrnii).
4. Αποτελούνται έως και 98% από νερό.
5. Το μεγαλύτερο είδος φτάνει τα 36 μέτρα!
6. Η Box Jellyfish της Αυστραλίας έχει δηλητήριο 100 φορές ισχυρότερο από της κόμπρας.
7. Έχουν στόμα που είναι και… τουαλέτα.
8. Η μυθολογική Μέδουσα δεν ήταν… μέδουσα.
9. Ήταν σύμβολο προστασίας στον Παρθενώνα και στη Βεργίνα.
10. Σε νησιωτικές διαλέκτους θεωρείται κακός οιωνός.
11. Απειλούν τα ιχθυοτροφεία και την αλιευτική ισορροπία.
12. Έχουν βιοφωταύγεια – λάμπουν στο σκοτάδι!
+1. Έχουν εμπνεύσει τέχνη, μόδα και θρησκευτικά σύμβολα.
Τι συμβαίνει φέτος και τι περιμένουμε
Το 2025 φαίνεται να είναι μια χρονιά με έντονη «αναπαραγωγική επιτυχία» για το είδος, συνδυασμένη με ευνοϊκές καιρικές συνθήκες και ήπιες θαλάσσιες μεταβολές. Σύμφωνα με τον καθηγητή Χαρίτωνα-Σαρλ Χιντήρογλου του ΑΠΘ, το φαινόμενο αναμένεται να αποκλιμακωθεί σταδιακά από τα τέλη Αυγούστου, αν και οι πληθυσμιακές εξάρσεις μπορεί να επαναλαμβάνονται σε κύκλους 7-10 ετών.
Η μορφολογία του βυθού –όπως οι υποθαλάσσιες χαράδρες του Κορινθιακού– φαίνεται επίσης να ευνοεί την έξαρση. Παράλληλα, οργανικά απόβλητα, διαρροές από βόθρους και περιορισμένες δυνατότητες βιολογικού καθαρισμού, αποτελούν παράγοντες ενίσχυσης.
Η απάντηση δεν είναι στα δίχτυα, αλλά στη γνώση
Οι επιστήμονες συμφωνούν: το πρόβλημα δεν λύνεται ούτε με πανικό ούτε με εξόντωση των μεδουσών, αλλά με αποκατάσταση της ισορροπίας. Αυτό σημαίνει ρύθμιση της αλιείας, καλύτερο έλεγχο της ρύπανσης και προστασία των ειδών-ρυθμιστών, όπως οι χελώνες και τα αρπακτικά ψάρια. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει ήδη ανακοινώσει πρωτοβουλίες ενημέρωσης, αλλά η ουσία βρίσκεται στην πράξη.
Στο μεταξύ, οι λουόμενοι θα πρέπει να ακολουθούν τους βασικούς κανόνες προστασίας, να ενημερώνονται από έγκυρες πηγές και –το κυριότερο– να θυμούνται ότι η θάλασσα δεν είναι πισίνα. Είναι ένα ζωντανό οικοσύστημα που αντιδρά στις ανθρώπινες παρεμβάσεις, με τρόπους που… τσούζουν.
