Σε έξι βασικούς άξονες θα πρέπει να κινηθεί η συνεργασία της ΕΕ με την Τουρκία με βάση τις προτάσεις που δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενόψει της Συνόδου Κορυφής στις Βρυξέλλες.
Οι άξονες αυτοί, έτσι όπως τους ανακοίνωσε η Επιτροπή, είναι οι εξής:
1. Νομικές εγγυήσεις για την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία.
Η επιστροφή παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, των οποίων οι αιτήσεις έχουν χαρακτηριστεί απαράδεκτες ή έχουν απορριφθεί- ουσιώδες στοιχείο για να τερματισμό του φαινομένου να πληρώνουν οι μετανάστες τους διακινητές και ταυτόχρονα να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους – μπορεί να γίνει μόνο με την τήρηση του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου αναφέρει η Επιτροπή. Οι ρυθμίσεις αυτών των επιστροφών, τόσο των ατόμων που χρήζουν όσο και αυτών που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, πρέπει – κατά την Επιτροπή – να θεωρούνται μόνο ως προσωρινά και έκτακτα μέτρα που έχουν ως στόχο τον τερματισμό των ανθρώπινων δεινών που οφείλονται στις σημερινές σημαντικές ροές μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Όλες οι επιστροφές εξάλλου θα πρέπει, κατά την Επιτροπή, να πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις εγγυήσεις για την προστασία των προσφύγων, οι οποίες προβλέπονται από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Αυτό συνεπάγεται ότι κάθε αίτηση ασύλου θα εξετάζεται εξατομικευμένα, σύμφωνα με σαφείς νομικές και διαδικαστικές παραμέτρους που καθορίζονται στην οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου. Δεν τίθεται ζήτημα εφαρμογής μιας γενικευμένης πολιτικής επιστροφών, κάτι που θα ήταν αντίθετο προς τις νομικές απαιτήσεις και τα θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων άσυλο.
Σε ότι αφορά ειδικότερα την επανεισδοχή των ατόμων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας η Επιτροπή αναφέρει τα εξής: Κάθε νέος παράτυπος μετανάστης και αιτών άσυλο που εισέρχεται στην Ελλάδα, ο οποίος διαπιστώνεται ότι δεν χρήζει διεθνούς προστασίας, θα επιστρέφει στην Τουρκία δυνάμει της διμερούς συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Σε ότι αφορά την επιστροφή των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας η Επιτροπή σημειώνει τα εξής: Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ (άρθρα 35 και 38 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου), μια αίτηση ασύλου μπορεί να κλείσει και να χαρακτηριστεί ως απαράδεκτη, εάν το συγκεκριμένο άτομο έχει ήδη αναγνωριστεί ως πρόσφυγας ή απολαύει ήδη επαρκούς προστασίας σε μια «πρώτη χώρα ασύλου», ή εάν έχει έρθει στην ΕΕ από μια «ασφαλή τρίτη χώρα» η οποία μπορεί να εγγυηθεί αποτελεσματική πρόσβαση σε προστασία. Υπάρχει μια σειρά εγγυήσεων για την προστασία των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, όπως η εξέταση κάθε υπόθεσης χωριστά, οι προσωπικές συνεντεύξεις και το δικαίωμα προσφυγής κατά αποφάσεων απόρριψης αίτησης.
Η Επιτροπή επισημαίνει ότι για την εφαρμογή αυτών των διατάξεων, θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική εθνική νομοθεσία — στην Ελλάδα για να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως «ασφαλής τρίτη χώρα» και στην Τουρκία για να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης ασύλου για όλα τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Θα πρέπει επίσης να θεσπιστούν ταχείες επιχειρησιακές ρυθμίσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της ικανότητας υποδοχής των ελληνικών νησιών καθώς και της προσαρμογής των κέντρων πρώτης υποδοχής («hot spot») σε κέντρα επανεισδοχής και χορήγησης ασύλου.
2.Εφαρμογή του προγράμματος επανεγκατάστασης με το σύστημα ένας προς ένα:
Η Επιτροπή αναφέρει ότι για κάθε Σύρο υπήκοο που επιστρέφει από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ απευθείας από την Τουρκία. Για να λειτουργήσει το πρόγραμμα αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν έναν επαρκή αριθμό θέσεων επανεγκατάστασης. Οι αναληφθείσες δεσμεύσεις που θα χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό θα περιλαμβάνουν τις 18.000 εναπομένουσες θέσεις από τις 22.504 θέσεις του ευρωπαϊκού προγράμματος επανεγκατάστασης, που συμφωνήθηκαν τον Ιούλιο του 2015, και, εφόσον χρειαστεί, τις αδιάθετες 54.000 θέσεις βάσει υφιστάμενων αποφάσεων μετεγκατάστασης.
Το υλικοτεχνικό πλαίσιο που στηρίζει το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους με την Τουρκία θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τους σκοπούς του προγράμματος επανεγκατάστασης 1:1 — με βάση την εμπειρογνωσία της UNHCR με τη στήριξη της EASO, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM) και εθνικών αξιωματικών αρμόδιων για το άσυλο, εφόσον χρειάζεται. Μόλις το πρόγραμμα «1:1» εκπληρώσει τον στόχο της αναχαίτισης των μεταναστευτικών ροών, θα ενεργοποιηθούν οι εισδοχές βάσει του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους, τα δε κράτη μέλη θα συνεισφέρουν σε εθελοντική βάση, τονίζει η Επιτροπή.
3. Επίσπευση του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων
Οι εργασίες για τον χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων με την Τουρκία θα επισπευσθούν – χωρίς αλλαγή των 72 προαπαιτούμενων που πρέπει να επιτύχει η Τουρκία (35 εκ των οποίων έχουν ήδη επιτευχθεί). Για να επιτευχθεί ο στόχος της άρσης της υποχρέωσης θεώρησης έως το τέλος Ιουνίου, η Τουρκία θα πρέπει να εγκρίνει εγκαίρως τα μέτρα που εκκρεμούν. Υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκπλήρωση των υπολοίπων απαιτήσεων, η Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετική πρόταση για την άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες στα τέλη Απριλίου 2016.
4. Επίσπευση της εκταμίευσης κονδυλίων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία
Τα πρώτα έργα στο πλαίσιο της «Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία» χρηματοδοτούνται αυτή τη στιγμή, με 55 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών των παιδιών των Σύρων στην Τουρκία για την πρόσβασή τους σε επίσημη εκπαίδευση και με 40 εκατ. ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος. Το επόμενο βήμα για τη χρηματοδότηση περαιτέρω έργων θα απαιτήσει την ενεργό συνεργασία των τουρκικών αρχών, ώστε η ανάλυση αναγκών να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα Απριλίου.
5. Επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων
Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη καταβάλλουν προσπάθειες για την προώθηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμασίες προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος στο άνοιγμα πέντε κεφαλαίων. Στόχος της Επιτροπής είναι να ολοκληρώσει όλα τα σχετικά προπαρασκευαστικά έγγραφα την άνοιξη, ώστε να τα υποβάλει στο Συμβούλιο, με την επιφύλαξη των θέσεων των κρατών μελών και του διαπραγματευτικού πλαισίου.
6. Βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Συρία
Όπως έχει ήδη αναφερθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η ΕΕ είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο εσωτερικό της Συρίας, γεγονός που θα επιτρέψει στους πρόσφυγες να ζήσουν σε ασφαλέστερες περιοχές. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, έχει ιδιαίτερη σημασία οι δεσμεύσεις, τις οποίες ανέλαβε η Διεθνής Ομάδα Στήριξης της Συρίας στις 11-12 Φεβρουαρίου στο Μόναχο, να υλοποιηθούν τάχιστα και πλήρως από όλα τα μέρη.
Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φρανς Τίμερμανς δήλωσε «όσοι θέλουν να παραμείνουν πιστοί στις αρχές της αξιοπρέπειας, του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης δεν μπορούν να είναι ικανοποιημένοι με μια κατάσταση όπου ανθρώπινα όντα, για να φτάσουν στην Ευρώπη, παίζουν τη ζωή τους κορώνα-γράμματα, εμπιστευόμενοι λαθροδιακινητές που εκμεταλλεύονται με κυνικό τρόπο την ανθρώπινη δυστυχία».
«Πρέπει επιτέλους να εξαρθρώσουμε αυτό το μοντέλο. Οι προτάσεις που συζητήθηκαν μεταξύ των ηγετών της ΕΕ και της Τουρκίας για επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στην Ελλάδα από την Τουρκία, ως ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο που θα τεθεί σε ισχύ το συντομότερο δυνατό, καθώς και για επανεγκατάσταση Σύρων από την Τουρκία στην ΕΕ, μπορούν να εξαρθρώσουν το επιχειρηματικό μοντέλο των λαθροδιακινητών άπαξ και δια παντός. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνει μόνο σύμφωνα με το διεθνές και το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο. Δηλαδή, η περίπτωση κάθε ατόμου που ζητεί διεθνή προστασία πρέπει να αξιολογείται ξεχωριστά, με δικαίωμα προσφυγής, και με την εγγύηση ότι δεν θα υπάρξει «επαναπροώθηση».
