Βασίλης Γιαννακόπουλος, γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Ισλαμικό Κράτος – Οι ρίζες, η δημιουργία και η απειλή του Χαλιφάτου»
www.geostrategy,gr
geostrategical@yahoo.gr
Αναμφισβήτητα, η προσφυγική κρίση συνιστά μείζονα εθνική πρόκληση, αν όχι εν δυνάμει απειλή, η οποία, όπως επισημαίνει το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, εκφεύγει όχι μόνο των δυνατοτήτων της χώρας αλλά ακόμα και ολόκληρης της Ευρώπης.
Μάλιστα, ιεραρχικά τοποθετείται υπεράνω της οικονομικής κρίσης, που ταλανίζει τη χώρα για περισσότερα από έξι χρόνια.
Ο συριακός εμφύλιος δεν συνέβαλε μόνο στην πρόκληση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων απωλειών (>300.000 νεκρούς), αλλά προκάλεσε ιδιαίτερα σημαντική ανθρωπιστική κρίση και μαζικές βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (29 Φεβρουαρίου 2016), συνολικά 4.786.412 καταγεγραμμένοι Σύριοι πρόσφυγες κατέφυγαν σε γειτονικές χώρες (Τουρκία 2.688.686, Λίβανος 1.067.785, Ιορδανία 637.859, Ιράκ 245.543, Αίγυπτος 118.512 και Λιβύη 28.027). Το 2015, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών, συνολικά καταγράφηκαν στην Ελλάδα 911.471 πρόσφυγες και μετανάστες, εκ των οποίων το 55% προέρχεται από τη Συρία, το 24% από το Αφγανιστάν και το 10% από το Ιράκ. Για το 2016, ο ΟΗΕ εκτιμά ότι οι προσφυγικές ροές από τη Συρία προς την Ευρώπη θα συνεχισθούν με τον ίδιο περίπου ρυθμό.
Οι μαζικές εισροές από τη γειτονική Τουρκία, σε συνδυασμό με την πολιτική των κλειστών συνόρων των βόρειων γειτόνων, αυξάνουν καθημερινά τον αριθμό των εγκλωβισμένων μεταναστών και προσφύγων εντός της ελληνικής επικράτειας (ήδη, οι εκτιμήσεις των προηγούμενων ημερών ανέβαζαν τον αριθμό τους σε μερικές δεκάδες χιλιάδες). Τα ελλιπή και πρόχειρα κέντρα υποδοχής τόσο της νησιωτικής όσο και της ηπειρωτικής χώρας ασφυκτιούν.
Γενικά, η κατάσταση είναι μη ελεγχόμενη, επικρατεί αβεβαιότητα, και η ριζοσπαστικοποίηση των μεταναστών-προσφύγων, με ότι αυτό συνεπάγεται, φαίνεται να είναι θέμα χρόνου. Όχι ότι θα προκύψει με δική τους υπαιτιότητα, αλλά διότι καθημερινά αυξάνονται οι προϋποθέσεις που οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Ουσιαστικά, τρεις είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που θα επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά τη συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση: α) Οι εξελίξεις στο συριακό θέατρο επιχειρήσεων, β) η αποτελεσματικότητα των ΝΑΤΟϊκών επιχειρήσεων στο ανατολικό Αιγαίο, γ) οι αποφάσεις της ειδικής συνάντησης των αρχηγών των κρατών-μελών της ΕΕ και της Τουρκίας, που θα πραγματοποιηθεί στις 7 Μαρτίου (ίσως, μελλοντικά επηρεάσει και η δημιουργία ασφαλών ζωνών εντός της Συρίας).
Ως γνωστόν, από τα μεσάνυχτα της περασμένης Παρασκευής (26 Φεβρουαρίου) έχει τεθεί σε ισχύ η πρώτη σημαντική προσωρινή ανακωχή στον πενταετή συριακό εμφύλιο. Τις δύο πρώτες μέρες, πέρα από σποραδικές ανταλλαγές πυρών και συγκρούσεις χαμηλού επιπέδου σε διάφορες περιοχές, τα μηνύματα που έφταναν από τη Συρία χαρακτηρίζονταν ως αισιόδοξα, καθώς έκαναν λόγο για τερματισμό των εχθροπραξιών στα κύρια μέτωπα.
Ωστόσο, την τρίτη μέρα της εκεχειρίας, ο Assad al-Zubi, ένας από τους επικεφαλής της αντιπροσωπείας της συριακής αντιπολίτευσης στη διάσκεψη της Γενεύης σχετικά με το μέλλον της Συρίας, που υποστηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία, δήλωσε ότι «η εκεχειρία κατέρρευσε προτού αρχίσει». Από την πλευρά του, το Κρεμλίνο ανέφερε ότι «η παύση πυρός τηρείται αλλά είναι προφανώς δύσκολη», ενώ την ίδια ώρα, ο γγ του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, υποστήριζε ότι «η εκεχειρία μοιάζει να τηρείται σε μεγάλο βαθμό, όμως η συμμαχία ανησυχεί για τη στρατιωτική ενίσχυση της Ρωσίας στη Συρία».
Να θυμίσουμε ότι, στις 22 Φεβρουαρίου 2016, οι ΗΠΑ και η Ρωσία ανακοίνωσαν μια προσωρινή συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ των δυνάμεων που υποστηρίζουν το καθεστώς Assad (Ρωσία, Ιράν, Hezbollah και σιιτικές ιρακινές πολιτοφυλακές) και των πολυάριθμων σουνιτικών αντικαθεστωτικών ομάδων, γνωστών και ως «μετριοπαθών». Μια συμφωνία σημαντική τόσο για την περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας όσο και για την ελληνική πραγματικότητα, λόγω της προσφυγικής κρίσης. Αν η εν λόγω συμφωνία εφαρμοσθεί, τότε θα αρχίσουν να εξαλείφονται σταδιακά οι παράγοντες που επεμβαίνουν στη βούληση των Σύριων πολιτών και τους ωθούν να αποφασίσουν την απομάκρυνσή τους από τις εμπόλεμες ζώνες της χώρας τους.
Μια ιδιαίτερα αρνητική πτυχή στις προσεχείς εξελίξεις της συριακής κρίσης, που απειλεί να ναρκοθετήσει την εφαρμογή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, είναι η στάση της Άγκυρας απέναντι στη συρο-κουρδική πολιτοφυλακή «Μονάδες Προστασίας του Λαού» (Yekîneyên Parastina Gel – YPG). Ως γνωστόν, η Τουρκία, η οποία υπονομεύει κάθε προσπάθεια επίλυσης της προσφυγικής κρίσης, θεωρεί την εν λόγω δύναμη ως τρομοκρατική οργάνωση, που διατηρεί στενούς δεσμούς με το ΡΚΚ και συνεργάζεται με το συριακό καθεστώς. Καθόλου απίθανο λοιπόν, η Άγκυρα να κινηθεί μονομερώς είτε στοχοποιώντας με τουρκικές δυνάμεις τις συρο-κουρδικές δυνάμεις είτε υποκινώντας και υποστηρίζοντας τους τζιχαντιστές του Abu Bakr al-Baghdadi να τους στρέψει εναντίον των Κούρδων της Συρίας, υπονομεύοντας ουσιαστικά για άλλη μια φορά την προοπτική θετικών εξελίξεων στο συριακό εμφύλιο.
Αναφορικά με το λεγόμενο «Ισλαμικό Κράτος», το πιθανότερο σενάριο είναι να σχεδιάσει και να διεξάγει επιθέσεις και πολύνεκρες βομβιστικές ενέργειες είτε εντός του συρο-ιρακινού θεάτρου επιχειρήσεων, όπως πρόσφατα στη Homs, στη Sayyida Zeinab και τη Βαγδάτη, είτε περιφερειακά, προκειμένου να επιδεινωθεί περαιτέρω η συγκρουσιακή κατάσταση και να μην ευοδωθεί η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.
Ένας άλλος παράγοντας, θεωρητικά σημαντικός, για τη μείωση των θαλάσσιων μεταναστευτικών-προσφυγικών ροών από την Τουρκία προς την Ελλάδα είναι η ανάπτυξη της ΝΑΤΟϊκής δύναμης “Standing NATO Maritime Group 2” (SNMG2) στο ανατολικό Αιγαίο. Ως γνωστόν, η κύρια αποστολή της είναι η συλλογή και η παροχή κρίσιμων πληροφοριών προς την Ελλάδα, την Τουρκία και την FRONTEX, σχετικά με την παράνομη διακίνηση μεταναστών και προσφύγων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, δια στόματος Stoltenberg, κατέστη σαφές ότι «όταν απαιτείται, η SNMG2 θα συμμετέχει σε επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης, καθότι η διάσωση ατόμων που κινδυνεύουν είναι γενική και καθολική υποχρέωση» και ότι «σε περίπτωση διάσωσης ατόμων που απέπλευσαν από τα τουρκικά παράλια, θα επιστρέφονται πίσω στην Τουρκία». Ωστόσο, δεν διευκρινίσθηκε τι θα συμβαίνει στην περίπτωση που οι τουρκικές λιμενικές αρχές αρνούνται να παραλάβουν τους διασωθέντες. Πέραν αυτών, όχι αδικαιολόγητα, είναι λογικό το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών να ανησυχεί για τη δημιουργία τετελεσμένων από την πλευρά της Άγκυρας, με βάση τη θεωρία των γκρίζων ζωνών, κατά τη διάρκεια των ΝΑΤΟϊκών αεροναυτικών επιχειρήσεων.
Μέχρι στιγμής, αρνητική από κάθε άποψη κρίνεται η στάση των χωρών της ΕΕ απέναντι στην προσφυγική κρίση και ιδιαίτερα οι μονομερείς αποφάσεις πολλών κρατών κατά μήκος της βαλκανικής οδού να κλείσουν τα σύνορά τους, γεγονός που προκάλεσε την απόφαση της Αθήνας να ανακαλέσει την πρέσβη της από τη Βιέννη. Ο τίτλος «Ο καθένας για τον εαυτό του», πρόσφατου δημοσιεύματος του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel, περιγράφει εύστοχα τη στάση των Ευρωπαίων εταίρων μας.
Παρά τη συμφωνία για την υλοποίηση ενός κοινού σχεδίου των κρατών-μελών της ΕΕ, αρχής γενομένης από την πρώτη Σύνοδο Κορυφής για την προσφυγική κρίση, στις 23 Σεπτεμβρίου 2015, ούτε οι εταίροι μας αλλά ούτε και η Τουρκία, όπως αναμενόταν άλλωστε, τήρησαν τη συμφωνία. Μέχρι τη Σύνοδο της 7ης Μαρτίου, η Γερμανία υποσχέθηκε να διατηρήσει το status quo στα σύνορα, αλλά και αυτό απέτυχε. Καθόλου απίθανο, στις 7 Μαρτίου, όταν θα πραγματοποιηθεί η ειδική συνάντηση των αρχηγών των κρατών και των κυβερνήσεων της ΕΕ με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας, «να κριθεί το μέλλον της Σένγκεν», όπως υποστήριξε και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Donald Tusk.
