Ψηφιακή ταυτότητα: Η ταχεία εξάπλωση των συστημάτων ψηφιακής ταυτοποίησης, από την Ευρωπαϊκή Ένωση έως αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, δημιουργεί ένα νέο τοπίο για την καθημερινότητα των πολιτών.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Θεοχάρης
Διεθνείς ειδικοί αναλυτές που μίλησαν στο tilegrafimanews.gr επισημαίνουν ότι μέχρι το 2028 η ψηφιακή ταυτότητα μπορεί να έχει καταστεί υποχρεωτικό «διαβατήριο» για πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα αν πρόκειται για εργαλείο εξυπηρέτησης ή για παγκόσμια υποδομή ελέγχου.
Οι κυβερνήσεις προβάλλουν τα πλεονεκτήματα: λιγότερη γραφειοκρατία, ταχύτερες συναλλαγές, άμεση πρόσβαση σε παροχές, καλύτερη στόχευση κοινωνικών πολιτικών. Πίσω από αυτό το αφήγημα όμως, οι αναλυτές βλέπουν την οικοδόμηση ενός κεντρικού μηχανισμού ταυτοποίησης, ικανού να συνδέει φορολογικά δεδομένα, ιατρικούς φακέλους, στοιχεία μετακίνησης και οικονομικές συναλλαγές μέσα από ένα ενιαίο προφίλ πολίτη.
Η αρχιτεκτονική της «υποχρεωτικής διασύνδεσης»
Στην Ευρώπη, ο κανονισμός eIDAS 2.0 θέτει το πλαίσιο για πορτοφόλια ψηφιακής ταυτότητας που θα αναγνωρίζονται σε όλα τα κράτη-μέλη. Παράλληλα, σε εθνικό επίπεδο, πλατφόρμες τύπου gov.grλειτουργούν ήδη ως κόμβος για την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, πιστοποιητικά, ιατρικά δεδομένα και τραπεζικές διασυνδέσεις.
Διεθνείς ειδικοί εξηγούν στο tilegrafimanews.gr ότι το πρόβλημα δεν είναι η ίδια η ύπαρξη ψηφιακής ταυτότητας, αλλά η υποχρεωτική της διασύνδεση με τα πάντα: από τις φορολογικές υποχρεώσεις, που σε χώρες όπως η Ελλάδα περνούν μέσα από πλατφόρμες τύπου ΑΑΔΕ, έως την πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς, επιδόματα, ακόμα και σε υπηρεσίες υγείας ή μετακινήσεις.
«Όταν η ίδια ψηφιακή ταυτότητα γίνεται η μοναδική πύλη για όλα, τότε το κράτος –ή και ιδιωτικοί πάροχοι– αποκτούν τεράστια ισχύ: μπορούν να περιορίσουν πρόσβαση, να επιβάλλουν μπλοκάρισμα λογαριασμών, να παρακολουθούν μοτίβα κατανάλωσης και μετακίνησης σε πραγματικό χρόνο», σημειώνει αναλυτής κυβερνοασφάλειας από την Κεντρική Ευρώπη.
Το παγκόσμιο αφήγημα «χωρίς ταυτότητα δεν υπάρχεις»
Ορισμένα από τα πιο επιθετικά μοντέλα ψηφιακής ταυτότητας εφαρμόζονται ήδη σε χώρες που συνεργάζονται στενά με την Παγκόσμια Τράπεζα στο πλαίσιο προγραμμάτων «ένταξης» πληθυσμών που μέχρι σήμερα δεν είχαν επίσημα έγγραφα. Στην πράξη, όμως, αυτό σημαίνει ότι εκατομμύρια πολίτες μπαίνουν για πρώτη φορά σε μια κεντρική, ενιαία βάση δεδομένων, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για παροχές όσο και για έλεγχο.
Η ρητορική «κανείς χωρίς ταυτότητα» παρουσιάζεται ως δικαίωμα, όμως οι ειδικοί προειδοποιούν ότι σταδιακά μετατρέπεται σε «κανείς χωρίς ψηφιακή ταυτότητα δεν έχει πρόσβαση». Η μετατροπή της ψηφιακής ταυτότητας σε προϋπόθεση για όλα – από απλές διοικητικές πράξεις μέχρι την εργασία – αλλάζει ριζικά την ισορροπία δύναμης ανάμεσα στο άτομο και το κράτος.
Κίνδυνος συγκέντρωσης δεδομένων και προφίλ συμπεριφοράς
Ένα από τα βασικά σημεία ανησυχίας που θέτουν οι διεθνείς αναλυτές είναι η υπερσυγκέντρωση δεδομένων σε κεντρικούς κόμβους, όπου τα στοιχεία ταυτότητας, υγείας, φορολογίας και οικονομικής συμπεριφοράς συνδέονται με μοναδικό αναγνωριστικό.
Ακόμη κι αν οι επίσημοι φορείς διαβεβαιώνουν ότι εφαρμόζουν αυστηρούς κανόνες προστασίας, όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων στην Ευρώπη, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η τεχνική δυνατότητα προφίλ συμπεριφοράς είναι ήδη εδώ. «Με λίγες μόνο παραβιάσεις ασφαλείας ή με μια αλλαγή πολιτικής, τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς που σήμερα κανείς δεν ομολογεί δημόσια», τονίζουν.
Στο tilegrafimanews.gr σχολιάζουν ότι η συζήτηση για τις ψηφιακές ταυτότητες δεν μπορεί να μένει σε επίπεδο «ευκολίας στην εξυπηρέτηση», αλλά πρέπει να επεκταθεί σε σενάρια κατάχρησης: από στοχευμένη φορολογική πίεση μέχρι αποκλεισμό πολιτών με βάση τα οικονομικά ή υγειονομικά τους χαρακτηριστικά.
Από την εξυπηρέτηση στην επιτήρηση;
Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ μιλούν για «συμπεριληπτική ψηφιακή ταυτοποίηση» και για εργαλεία καταπολέμησης της φτώχειας και της διαφθοράς. Οι αναλυτές, ωστόσο, προειδοποιούν ότι σε περιβάλλοντα με ασθενείς θεσμούς, η ίδια δομή μπορεί να μετατραπεί σε μηχανισμό πολιτικής καταστολής – από τον έλεγχο πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες μέχρι τον de facto αποκλεισμό «ανεπιθύμητων» πολιτών από το οικονομικό σύστημα.
Επιπλέον, η διασύνδεση ψηφιακής ταυτότητας με συστήματα αξιολόγησης συμπεριφοράς ή «βαθμολογίας αξιοπιστίας» – έστω πιλοτικά – ανοίγει δρόμο για μορφές κοινωνικής μηχανικής που μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν δυστοπική φαντασία.
Τι λένε οι ειδικοί για τα επόμενα βήματα
Αρχές προστασίας δεδομένων, όπως η ελληνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, επισημαίνουν ότι κάθε σύστημα ψηφιακής ταυτότητας πρέπει να σχεδιάζεται με αρχές ελαχιστοποίησης δεδομένων, σαφείς δικλείδες ασφαλείας και πραγματικές επιλογές για τον πολίτη. Όμως, όπως τονίζουν οι αναλυτές στο tilegrafimanews.gr, η πολιτική πίεση για «γρήγορη εφαρμογή» συχνά αφήνει τη συζήτηση για τα δικαιώματα σε δεύτερο πλάνο.
«Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρξει ψηφιακή ταυτότητα – αυτό είναι ήδη δεδομένο. Το κρίσιμο είναι αν ο πολίτης θα έχει έλεγχο πάνω στα δεδομένα του ή αν θα βρεθεί εγκλωβισμένος σε ένα αόρατο δίκτυο επιτήρησης», σημειώνει χαρακτηριστικά ένας από τους ξένους ειδικούς που μίλησαν στο tilegrafimanews.gr.
Καθώς πλησιάζει ο ορίζοντας του 2028, η δημόσια συζήτηση γύρω από τα όρια της ψηφιακής ταυτότητας, τα θεσμικά αντίβαρα και τις εγγυήσεις ελευθερίας δεν είναι πολυτέλεια· είναι προϋπόθεση δημοκρατικής επιβίωσης σε μια εποχή όπου η ταυτότητα παύει να είναι ένα απλό χαρτί στην τσέπη και γίνεται το κεντρικό κλειδί για το ποιος «υπάρχει» ή όχι στα μάτια του κράτους.
