Ξάνθη: Μια μέρα σαν σήμερα το 1925 γεννιέται ο άνθρωπος που με το μουσικό του έργο, το προσωπικό του ύφος και τον ουσιαστικό λόγο του, κατάφερε να μεταβάλλει την ελληνική και διεθνή μουσική σκηνή. Στις 23 Οκτωβρίου 1925 γεννιέται ο Μάνος Χατζιδάκις.
Κάθε χρόνο, η μέρα αυτή θυμίζει το πόσο προικισμένος και ταλαντούχος ήταν αυτός ο κορυφαίος Έλληνας μουσικοσυνθέτης και πόσο η μουσική του επηρέασε καταλυτικά τη σκέψη και την έκφραση χιλιάδων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Κατά ορισμένους γεννήθηκε στην πόλη με τα χίλια χρώματα, στην Ξάνθη, κατά άλλους μετακόμισε μικρό παιδί στην Ξάνθη λόγω των επαγγελματικών δραστηριοτήτων του πατέρα του. Η ουσία είναι πάντως πως ένα μέρος της ενδιαφέρουσας ζωής και του πολυσήμαντου έργου του, βρίσκονται σήμερα αποτυπωμένα στον μοναδικό χώρο όπου έζησε και ανακάλυψε τις πρώτες μουσικές νότες, στις παρυφές της παλιάς πόλης της Ξάνθης. Ο λόγος για τον σημερινό Πολύωρο Τέχνης και Σκέψης, το εντυπωσιακό αρχοντικό «Grand Maison», την οικία του Μάνου Χατζιδάκι όπως είναι πλέον γνωστό. Καθώς ο επισκέπτης διαβαίνει την κεντρική είσοδο του κτιρίου νιώθει δέος και θαυμασμό για τον πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο του κτιρίου, τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες και οροφογραφίες, τα μωσαϊκά δάπεδα και τα υαλοστάσια. Το κτίριο αυτό, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, είναι ένα ανεκτίμητο έργο τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο αποτελεί πλέον στολίδι μεγάλης αξίας για την πόλη της Ξάνθης.
Ο αείμνηστος νομάρχης Ξάνθης και μετέπειτα περιφερειάρχης Γιώργος Παυλίδης ήταν ο άνθρωπος που το 2000 έθεσε τις βάσεις για την αποκατάσταση του κτιρίου με την ευκαιρία της ανάδειξης του μεγάλου δημιουργού σε προσωπικότητα του 20ου αιώνα για την Ξάνθη. Σήμερα, είκοσι τρία χρόνια μετά, οι τοπικές αρχές και οι πολίτες νιώθουν περήφανοι που η πόλη προσφέρει ως παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές και τους πολυάριθμούς επισκέπτες της έναν χώρο υψηλής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής αξίας, ικανό να φιλοξενήσει πλειάδα αξιόλογων εκδηλώσεων.
Τα βυζαντινά ακούσματα του Μάνου
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Διαχείρισης του Πολυχώρου Μιχάλης Πουσπουρίκας μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ αναφέρεται στην εξαιρετική και πολύχρονη δουλειά που έγινε προκειμένου το κτίριο αυτό να ανακαινιστεί εκ βάθρων και δεκαετίες μετά να αποκαλύψει την κρυμμένες ομορφιές του. Ακριβώς απέναντι από το σπίτι του Μάνου Χατζιδάκη, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Βλάσση χτισμένη το 1825. Σύμφωνα με την παράδοση ο Μάνος μικρός συνήθιζε να κάθεται στο παράθυρο και να πετάει έξω κουταλάκια του γλυκού. Οι ήχοι που δημιουργούνταν από την πτώση των κουταλιών αποτέλεσαν σύμφωνα με ορισμένους βιογράφους του τα πρώτα μουσικά ακούσματα. «Όταν ο Σταύρος Ξαρχάκος επισκέφθηκε το σπίτι», θυμάται ο κ. Πουσπουρίκας, «προχώρησε προς το παράθυρο, το άνοιξε και αντίκρισε την εκκλησία. Ένιωσε πολύ μεγάλη συγκίνηση όταν διαπίστωσε που οφείλονταν πραγματικά αυτή η ιδιαίτερη χροιά στη μουσική του Μάνου. Γύρισε και μας είπε αφοπλιστικά: «Τώρα κατάλαβα που οφείλονται τα βυζαντινά στοιχεία στις μουσικές του Μάνου. Από τη κυριακάτικη Θεία Λειτουργία του Αη Βλάσση…».
Η ιστορία του μεγάλου σπιτιού
Μια επίσκεψη στους εντυπωσιακούς χώρους του κτιρίου αποτελεί τροφή για σκέψη, συλλογισμό, προβληματισμό, αναζήτηση, ανταλλαγή απόψεων πάνω σε θέματα που σχετίζονται με την πολιτιστική ανάπτυξη όχι μόνο της Ξάνθης αλλά και της πατρίδας μας γενικότερα. Είναι ένας χώρος όπου πλέον συναντιούνται πολίτες για να συνθέσουν μια «Νέα Αφήγηση», κάτω από τη γόνιμη και αποφασιστική επίδραση του οικουμενικού μουσικού έργου του Μάνου Χατζιδάκι.
Το κτίριο χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, την ίδια περίοδο που έγινε και η βίλα Αλλατίνη στην Θεσσαλονίκη, και όπως εξηγεί η δραστήρια Ξανθιώτισσα ξεναγός και μουσειολόγος Νατάσα Μιχαηλίδου μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ «το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία του Ισαάκ Δανιέλ, ενός Εβραίου ο οποίος ήταν ανάμεσα στους πιο πλούσιους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Το επάγγελμά του ήταν χρηματιστής και ταυτόχρονα ασχολούταν με το καπνεμπόριο και τις μεσιτείες. Αγόρασε το κτίριο και το έκτισε σε δυο φάσεις. Είναι ίσως το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα αποτύπωσης της κοσμοπολίτικης αντίληψης της Ξάνθης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το σπίτι χτίσθηκε σε προνομιακή θέση, πάνω σε ύψωμα, για να έχει θέα σε όλη την έκταση της τότε πόλης. Σήμερα, δυστυχώς, η θέα έχει περιοριστεί πολύ λόγω των πολυκατοικιών που έχουν ανεγερθεί».
Μετά το θάνατο του Ισαάκ Δανιέλ, το κτίριο πέρασε στα χέρια των παιδιών του, επειδή όμως δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν το φόρο κληρονομιάς, το υπουργείο Οικονομικών πήρε το κτίριο και το μετέτρεψε στην εφορία της εποχής. Έπειτα, όταν ο εμφύλιος έλαβε τέλος παραχωρήθηκε στο στρατό και ήταν το φρουραρχείο της πόλης.
Η ζωή του Χατζιδάκι στο σπίτι
Ο μεγάλος δημιουργός Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτωβρίου 1925. Ο πατέρας του Γεώργιος Χατζηδάκις εγκαθίσταται στην πόλη όπου ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου. Εκείνη την εποχή η Ξάνθη ζει τη μεγάλη άνθηση του καπνεμπορίου και οι εμπορικές συνεργασίες που αναπτύσσονται με καπνεμπορικούς οίκους του εξωτερικού δημιουργούν ένα γόνιμο οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορούσε να εργαστεί ο Γεώργιος Χατζιδάκις.
Η οικογένεια Χατζιδάκι νοικιάζει τον δεύτερο όροφο του διατηρητέου κτιρίου «Grand Maison». Κατά ορισμένους ο Μάνος γεννήθηκε σε αυτό, ενώ κατά κάποιους άλλους πέρασε ορισμένα από τα παιδικά του χρόνια. Σε κάθε περίπτωση όμως στο σπίτι αυτό ο Χατζιδάκις ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι στο μαγικό κόσμο της μουσικής χάρη στο μεγάλο πιάνο που υπήρχε στο σπίτι και στα μαθήματα που πήρε από την αρμένισα δασκάλα μουσικής ‘Αννα Αλτουνιάν. Στον ίδιο δρόμο που βρίσκονταν το αρχοντικό, στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, υπήρχε και το μοναδικό ιδιωτικό σχολείο της Ξάνθης όπου ο Μάνος έλαβε τα πρώτα μαθήματα. Το 1932 η οικογένεια Χατζιδάκι εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα.
Σήμερα, στο δεύτερο όροφο του κτιρίου, παλιές φωτογραφίες του Μάνου Χατζιδάκι και της οικογενείας του, της αρμένισσας δασκάλας του, όπως επίσης παρτιτούρες των έργων του, ιδιόχειρες μουσικές σημειώσεις και λιγοστά προσωπικά αντικείμενα μαρτυρούν το πέρασμα του μεγάλου Έλληνα μουσικοσυνθέτη από τους χώρους του σπιτιού που αναμφισβήτητα σημαδεύτηκε από την παρουσία του.
Ο Μιχάλης Πουσπουρίκας μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ υπογραμμίζει τις τεράστιες δυνατότητες που έχει πλέον το επιβλητικό αυτό κτίριο, συμβάλλοντας στη συνολικότερη πολιτιστική και καλλιτεχνική αναγέννηση της πόλης δια μέσου των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει και των προγραμμάτων που οργανώνει και υλοποιεί ο Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης. «Θέλουμε να δώσουμε βήμα και ερεθίσματα στους νέους ανθρώπους», τονίζει με έμφαση και προσθέτει: «επιδιώκουμε οι νέοι άνθρωποι να επισκεφθούν το κτίριο, να πάρουν εκείνα τα κίνητρα και τα ερεθίσματα για να αναπτύξουν τις σκέψεις τους, να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους. Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις δούλεψε με τους νέους ανθρώπους, τους ενθάρρυνε στα πρώτα τους βήματα, ήθελε να ακουστεί η φωνή τους και να παρουσιαστεί η δουλειά τους. Πίστευε στους νέους ανθρώπους και τους στήριζε έμπρακτα».
