Το ασφαλιστικό νομοσχέδιο έρχεται να δυναμιτίσει τις εύθραυστες ισορροπίες, φέρνοντας ανατροπές σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση αναμένεται να τεθεί σε ψηφοφορία στην Ολομέλεια της Βουλής στο τέλος του μήνα, το αργότερο στις αρχές Φεβρουαρίου.
Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης
Με τη βοήθεια του πρώην υπουργού Εργασίας, Γιώργου Κουτρουμάνη, προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε το νέο ασφαλιστικό – πρόταση του Γιώργου Κατρούγκαλου, το οποίο επιφέρει μεσοσταθμικές μειώσεις της τάξεως του 15%, ενώ υπολογίζει το ποσό της σύνταξης όχι πλέον με βάση την καλύτερη μισθολογική πενταετία, αλλά σύμφωνα με το σύνολο του εργασιακού βίου.
Ας δούμε όμως τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου και πώς αυτά αναμένεται να επηρεάσουν το εισόδημά μεγάλης μερίδας πολιτών κατά το προσεχές χρονικό διάστημα:
– Κύριε Κουτρουμάνη θα μπορούσαμε να μιλήσουμε τελικά για συντάξεις δύο ταχυτήτων, αν αναλογιστούμε ότι θα υπάρξουν μειώσεις, οι οποίες μεσοσταθμικά αγγίζουν το 15%;
«Φαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση ανάμεσα στους παλιούς συνταξιούχους και σε όσους υποβάλλουν αίτηση συνταξιοδότησης από 1 Ιανουαρίου του 2016 και μετά. Η συγκεκριμένη διαφοροποίηση προκύπτει για δύο λόγους: Πρώτον αλλάζουν οι συντελεστές για όσους έχουν πολλά χρόνια εργασίας στο ενεργητικό τους, καθώς μεταβάλλεται ο τρόπος υπολογισμού των συντάξεων. Δεύτερον διευρύνεται η βάση υπολογισμού των συντάξιμων αποδοχών. Από τα 5 καλύτερα μισθολογικά χρόνια, τα οποία λειτουργούσαν ως βάση υπολογισμού μέχρι αυτή τη στιγμή, φτάνουμε σήμερα στον υπολογισμό σύμφωνα με το σύνολο των αποδοχών του εργασιακού βίου.
Οι δύο παράγοντες που αναφέραμε οδηγούν σε μείωση, η οποία μεσοσταθμικά θα είναι της τάξεως του 15% – όχι για τους χαμηλοσυνταξιούχους, οι οποίοι θα έχουν οριακές μεταβολές ή δεν θα εμφανίσουν μειώσεις – όσο κυρίως για τις συντάξεις των 600-700 ευρώ, όπου θα εμφανίζονται διαφορές σε βάρος των νέων συνταξιούχων. Το γεγονός αυτό μπορεί από τη μία πλευρά να συντάσσεται με τη λογική ότι “οι παλιοί διασώζονται”, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται μεγάλη αδικία, η οποία προκύπτει από το συγκεκριμένο τρόπο υπολογισμού. Κι αυτό γιατί θα δημιουργηθούν δύο ταχύτητες συνταξιούχων, οι οποίοι θα έχουν βγει στη σύνταξη με διαφορά ακόμα και λίγων μόλις μηνών».
Παραδείγματα:
1. Ασφαλισμένος με συντάξιμο μισθό 800 ευρώ και 35 χρόνια ασφάλισης σήμερα λαμβάνει σύνταξη 781 ευρώ.
Με τον 3863 θα λάμβανε 734 ευρώ.
Με την πρόταση Κατρούγκαλου θα λάβει 699 ευρώ.
2. Εργαζόμενος με 30 χρόνια ασφάλισης και μισθό 800 ευρώ, σήμερα λαμβάνει 691 ευρώ.
Με τον 3863 θα λάμβανε 649,5 ευρώ.
Με τη νέα πρόταση θα λάβει 619 ευρώ.
3. Ασφαλισμένος με 25 χρόνια στην αγορά εργασίας με μισθό 800 ευρώ, σήμερα παίρνει 624 ευρώ.
Με τον 3863 θα έπαιρνε 586,5 ευρώ.
Με την πρόταση Κατρούγκαλου θα λάβει 585 ευρώ.
4. Εργαζόμενος με 35 χρόνια ασφάλισης και μισθό 1500 ευρώ, σήμερα παίρνει σύνταξη 1.130 ευρώ.
Με τον 3863 θα έπαιρνε 1.062,2 ευρώ.
Με την πρόταση της κυβέρνησης θα εισπράξει 972 ευρώ.
5. Εργαζόμενος με 35 χρόνια εργασίας και συντάξιμες αποδοχές 2.000 ευρώ παίρνει σήμερα σύνταξη 1.381 ευρώ.
Με την πρόταση Κατρούγκαλου θα παίρνει 1.168 ευρώ
– Πώς υπολογίζεται η σύνταξη γήρατος από 1/1/2016;
«Διευρύνεται η βάση υπολογισμού των συντάξιμων αποδοχών. Αν λάβουμε ως παράδειγμα το ΙΚΑ, ο ασφαλισμένος ο οποίος θα συνταξιοδοτηθεί το 2016, θα έπαιρνε τη σύνταξη όπως υπολογιζόταν με το παλαιό καθεστώς -έως 31/12/2010- και μόνο τα τελευταία χρόνια θα υπολογίζονταν με το νέο σύστημα. Πλέον όμως, όλα τα χρόνια για όλη τη σύνταξη θα υπολογιστούν με βάση της αποδοχές ολόκληρου του εργασιακού βίου. Οι αποδοχές αυτές θα είναι μεν αναπροσαρμοσμένες, ποτέ όμως δεν πρόκειται να εξομοιωθούν οι αποδοχές του 1980 με αυτές του 2000, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των μέσων συντάξιμων αποδοχών, επί των οποίων θα υπολογιστεί η σύνταξη.
Συν τοις άλλοις μεταβάλλονται οι συντελεστές, όπως αυτοί προβλέπονταν στο νόμο 3863 του 2010. Δηλαδή, ενώ ίσχυε ενιαίος συντελεστής αναπλήρωσης για όλα τα χρόνια -π.χ. για τα 40 χρόνια εργασίας ο συντελεστής ήταν 1,5% για κάθε έτος-, εάν κάποιος είχε 1.000 ευρώ αποδοχές, θα λάμβανε 15 ευρώ για κάθε έτος ασφάλισης, με 40 χρόνια εργασίας. Τώρα όμως βλέπουμε να υπάρχει μία κλιμάκωση του ποσοστού αναπλήρωσης. Για τα πρώτα 15 χρόνια είναι 0,8%. Από 15 χρόνια έως 18 είναι 0,92%, από 18 μέχρι 21 χρόνια, 1,04%, από 21 έως 24 χρόνια 1,16%, από 24 έως 27 1,29%, από 27 έως 30 1,42% και φτάνει στο 2% για τα 39 έως 42 ή και περισσότερα χρόνια. Ο μέσος συντελεστής μειώνεται, επομένως για την κατηγορία εργαζομένων με πάνω από 30-35 χρόνια στην αγορά εργασίας, προκαλώντας ταυτόχρονα μείωση και στο ποσό της σύνταξης. Οι μεγαλύτερες μειώσεις εμφανίζονται σε όσους εργάζονταν περισσότερα χρόνια και λάμβαναν υψηλότερες αποδοχές».
– Ευνοούνται με κάποιο τρόπο οι χαμηλοσυνταξιούχοι;
«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι με κάποιο τρόπο ευνοούνται, όσοι λάβουν την εθνική σύνταξη των 384 ευρώ και στη συνέχεια έχοντας 15 χρόνια εργασίας, μπορεί να φτάσουν έως και τα 500 ευρώ σύνταξη το μήνα. Οι διαφορές ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση είναι οριακές.
Θα πρέπει επομένως να εξετάσουμε τι ακριβώς προκύπτει από την αλλαγή της βάσης υπολογισμού. Εάν δηλαδή ανατρέξουμε σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού του βίου, τι ακριβώς θα σημαίνει; Παρόλ’ αυτά οι συγκεκριμένες κατηγορίες δεν εμφανίζουν μεγάλες αποκλίσεις, καθότι έχουν δουλέψει λίγα χρόνια (15-20 χρόνια εργασίας)».
– Με ποιο τρόπο επηρεάζονται αγρότες και ελεύθεροι επαγγελματίες;
«Σε αυτή την περίπτωση το μεγαλύτερο ζήτημα προκύπτει από την αύξηση των εισφορών.
Αναφορικά με τους αγρότες, όπως προκύπτει από το σχέδιο Κατρούγκαλου, θα υποστούν διπλασιασμό των εισφορών τους στην καλύτερη περίπτωση. Και λέμε στην καλύτερη περίπτωση, δεδομένου ότι υπάρχει το κατώτατο όριο των 468 ευρώ, επί των οποίων θα πληρώνει εισφορά ο αγρότης. Το ποσό αυτό με τη συμπλήρωση της τριετίας και αφού ολοκληρωθεί η μετάβαση στο νέο σύστημα, μας δίνει αύξηση που αγγίζει το 100%. Δηλαδή από τα 750 ευρώ για τη χαμηλή κατηγορία, αγγίζουμε περίπου τα 1500 ευρώ ετησίως.
Σε ό,τι αφορά στους αγρότες, οι οποίοι εμφανίζουν εισοδήματα της τάξεως των 15.000 – 20.000 ευρώ ετησίως, είναι πολύ μεγαλύτερη η αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών.
Από την άλλη πλευρά, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι οποίοι εμφανίζουν πραγματικά χαμηλό εισόδημα (5.000 – 7.000 ευρώ) θα δουν ελαφρύνσεις στις ασφαλιστικές τους εισφορές.
Η συγκεκριμένη ρύθμιση για τους ελεύθερους επαγγελματίες παρά το γεγονός ότι φαίνεται να είναι δικαιότερη, δεν αποκλείεται να αποτελέσει ένα ακόμα κίνητρο για κάποιους, οι οποίοι θα δηλώνουν μικρότερες αποδοχές. Όλα αυτά με δεδομένο το γεγονός ότι ο ελεύθερος επαγγελματίας πληρώνει 26% φόρο από το πρώτο ευρώ και πλέον θα πληρώνει 27% για την εισφορά σύνταξης και περίθαλψης, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για πολύ σημαντική επιβάρυνση.
Όσοι δηλώνουν από 12.000 και άνω θα υποστούν μεγάλη αύξηση στις εισφορές τους, ενώ υπάρχει και το πλαφόν των 6.000 ευρώ για μηνιαίο εισόδημα. Επομένως για κάποιον ελεύθερο επαγγελματία που έχει εισοδήματα 40.000 ή 60.000 ευρώ το χρόνο, η εισφορά του θα είναι υπερδιπλάσια».
– Θα υπάρξουν αλλαγές στις επικουρικές συντάξεις και ποιες θα είναι αυτές;
«Η πρώτη αλλαγή, η οποία περιλαμβάνεται ήδη στο νομοσχέδιο, αφορά στον τρόπο υπολογισμού της σύνταξης για νέους δικαιούχους. Σε αυτή την περίπτωση ο γενικός συντελεστής αναπλήρωσης από 20% που ήταν προηγουμένως – και για τους νέους ασφαλισμένους – περιορίζεται πλέον στο 15,75% για 35 χρόνια ασφάλισης. Θα προκύψουν επομένως μειώσεις για όλους τους νέους συνταξιούχους.
Το δεύτερο σημείο που αναμένεται να πλήξει τις επικουρικές σχετίζεται με τη ρήτρα μηδενικού ελλείμματος, η οποία ονομάζεται πλέον ρήτρα βιωσιμότητας. Σε αυτή την περίπτωση, εφόσον τα οικονομικά των ταμείων δεν αρκούν για να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις, θα γίνεται μία αναπροσαρμογή των συντάξεων ανά τρίμηνο.
Αυτό όμως που έχει κάνει η κυβέρνηση και είναι πολύ σημαντικό, είναι το γεγονός ότι θεσπίζει υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές για τις επικουρικές κατά 1% για τους εργοδότες και κατά 0,5% για τους εργαζόμενους. Από αυτές τις αυξήσεις το κυβερνητικό επιτελείο προσδοκά ότι θα έχει έσοδα για να καλύψει το έλλειμμα, το οποίο προκύπτει στο μεγάλο επικουρικό ταμείο των μισθωτών. Παρόλ’ αυτά εκτιμώ ότι η προσδοκία για την είσπραξη 450.000.000 ευρώ από την αύξηση της εισφοράς είναι υπεραισιόδοξη. Το συγκεκριμένο ζήτημα, θα είναι το σημείο κλειδί για το επίπεδο των επικουρικών τα επόμενα χρόνια. Γιατί εάν αυξηθούν οι εισφορές θα περιοριστεί η μείωση των επικουρικών. Εάν όμως δεν υπάρξει συμφωνία με τους εκπροσώπους των δανειστών, τότε θα υποχρεωθεί και η κυβέρνηση να μειώσει και τις υφιστάμενες επικουρικές συντάξεις σε μεγάλο ποσοστό».
– Θα δούμε επανυπολογισμό των ήδη υπαρχουσών συντάξεων έως και το 2018;
Είναι απίθανο να συμβεί κάτι τέτοιο. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι αυτή τη στιγμή το κράτος πληρώνει 4.600.000 συντάξεις. Επομένως δεν προλαβαίνουν να υπολογιστούν ούτε σε 15 χρόνια. Ωστόσο μπορεί να βρεθεί ένας αλγόριθμος, μέσα από τον οποίο μπορούν να επανυπολογιστούν τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων.
– Η ενοποίηση των ασφαλιστικών ταμείων και η δημιουργία ενός ενιαίου ασφαλιστικού φορέα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση;
«Με την ενοποίηση των ταμείων θα προκύψουν μεγάλα λειτουργικά προβλήματα, έως ότου μπορέσουν οι εργαζόμενοι να ενημερώσουν εαυτούς και αλλήλους. Δεν μπορεί εκ των πραγμάτων ένα στέλεχος του ΙΚΑ να έχει γνώση της νομοθεσίας του ΟΑΕΕ ή άλλων ταμείων.
Η ενοποίηση παραβιάζει τη διαφορετικότητα που υπάρχει ανάμεσα στα επαγγέλματα. Ο αγρότης διαφέρει από τον ελεύθερο επαγγελματία, δεδομένου ότι υπήρχε διαφορετικός τρόπος επιχορήγησης των ταμείων. Εκτιμώ ότι την ενοποίηση θα κληθούν να πληρώσουν κυρίως οι μισθωτοί, οι οποίοι θα σηκώσουν το βάρος και τα επόμενα χρόνια, με δεδομένο ότι στο χώρο των ελευθέρων επαγγελματιών και των αγροτών, το ποσοστό εισπραξιμότητας είναι πολύ μικρό».
– Θα εξαιρεθούν κάποια ταμεία από την ενοποίηση;
«Σύμφωνα με το σχέδιο της κυβέρνησης δεν φαίνεται να μένει εκτός κάποιο ταμείο με εξαίρεση ταμεία, τα οποία αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, τα οποία δεν θα πρέπει να ενοποιηθούν, καθότι πρόκειται για αυτόνομα ταμεία και δεν θα πρέπει να έχουν καμία σχέση με τα άλλα.
Δεν έχουμε δει ακόμα να περιλαμβάνεται το Δημόσιο στα ταμεία που ενοποιούνται. Πιστεύω όμως ότι κάτι τέτοιο θα γίνει παράλληλα και έως ότου έρθει το νομοσχέδιο προς ψήφιση στη Βουλή, δεδομένου ότι υπάρχει διαφορετική διαδικασία ψήφισης των νόμων, οι οποίοι προβλέπουν αλλαγές στο Δημόσιο».
– Θα υπάρξουν αλλαγές αναφορικά με τη σύνταξη χηρείας;
«Δεν βλέπω να υπάρχουν αλλαγές σε πρώτη φάση, δεδομένου ότι διατηρούνται τα καταστατικά των ταμείων.
Σε δεύτερη φάση όμως, οπότε και θα γίνει η μετάβαση στον ενιαίο ασφαλιστικό οργανισμό και στον ενιαίο κανονισμό παροχών, όπου υπάρχουν εξουσιοδοτικές διατάξεις οι οποίες με υπουργική απόφαση μπορεί να τροποποιηθούν, τίποτα δεν αποκλείεται.
Ωστόσο υπάρχει μία ρύθμιση, η οποία αναφέρεται στις εισφορές για περίθαλψη και εκεί φαίνεται ότι επεκτείνεται η εισφορά στο σύνολο των συντάξεων και όχι στη μεγαλύτερη σύνταξη που ισχύει μέχρι σήμερα.
Άρα στην περίπτωση που υπάρχουν δύο συντάξεις -μία εξ ιδίου δικαιώματος και μία χηρείας- θα καταβληθούν εισφορές και για τη σύνταξη χηρείας, η οποία κατά κανόνα είναι μικρότερη».
– Ποιες αλλαγές θα παρατηρήσουν οι δικαιούχοι των συντάξεων αναπηρίας και των οικογενειακών επιδομάτων;
«Στις συντάξεις αναπηρίας θα υπάρξουν αλλαγές όσον αφορά στα ποσά των συντάξεων, τα οποία μειώνονται σε αρκετές κατηγορίες, καθώς θα υπολογίζονται με βάση το ποσοστό αναπηρίας.
Μία ακόμα αλλαγή, η οποία οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα παροχών, είναι αυτή που σχετίζεται με τα οικογενειακά επιδόματα, όπου μειώνεται σημαντικά το επίδομα για το πρώτο, το δεύτερο ή το τρίτο παιδί».
– Πόσο πιθανό είναι να αυξάνονται οι συντάξεις, συμβαδίζοντας με την αύξηση του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια με κριτήριο τη θεσμοθέτηση της ρήτρας ανάπτυξης;
«Τα πάντα θα εξαρτηθούν από την πορεία που θα εμφανίσει η οικονομία της χώρας. Όχι μόνο αναφορικά με το αν θα δοθούν αυξήσεις, αλλά και εάν θα παραμείνουμε στο επίπεδο συντάξεων όπως αυτό διαμορφώνεται σήμερα. Εάν διατηρηθεί η ανεργία στα ίδια επίπεδα και συνεχίσουμε να έχουμε ύφεση ή οριακή αύξηση του ΑΕΠ, δεν περιμένουμε να υπάρξουν βελτιώσεις στις συντάξεις. Αντιθέτως θα συζητάμε και πάλι για μειώσεις».
– Από πότε ξεκινάει η περικοπή του ΕΚΑΣ, αλλά και η μείωση του ΕΦΑΠΑΞ;
«Η περικοπή του ΕΚΑΣ θα ξεκινήσει σταδιακά από το 20% των δικαιούχων εντός του 2016. Θα ακολουθήσουν άλλοι τόσοι το 2017, οι υπόλοιποι το 2018, έως ότου καταργηθεί ολοκληρωτικά το 2019.
Το γεγονός αυτό αποτελεί σοβαρή απώλεια εισοδήματος για τους χαμηλοσυνταξιούχους. Είναι διαφορετικό να εξετάσει η κυβέρνηση τον εξορθολογισμό του ΕΚΑΣ και διαφορετικό το να το καταργήσει. Η συγκεκριμένη αλλαγή θα οδηγήσει σε πολύ μεγάλες ανατροπές, καθώς άνθρωποι οι οποίοι είχαν υπολογίσει τα εισοδήματά τους στα 600 ευρώ, θα δουν πλέον να καταλήγουν στα 400 ευρώ μηνιαίως.
Σε ό,τι αφορά στο ΕΦΑΠΑΞ δεν υπάρχει μέχρι στιγμής σαφής εικόνα. Υπάρχει παρόλ’ αυτά αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού, καθώς μειώνεται η ονομαστική τιμή του ΕΦΑΠΑΞ. Πρέπει όμως να δούμε και το συγκεκριμένο μαθηματικό τύπο, τον οποίο αναμένουμε και θα καθοριστεί σύμφωνα με τους δείκτες βιωσιμότητας σε κάθε ταμείο. Η πρόβλεψη μου πάντως είναι ότι θα έχουμε μείωση της τάξης του 8%-10%».
