Στη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, κατά τη διάρκεια της ομιλία του στην τελετή απονομής βραβείων της Οικονομικής Ολυμπιάδας 2020-21 που διοργανώνεται για πρώτη φορά φέτος στην Ελλάδα.
«Η Τράπεζα της Ελλάδος, στο πλαίσιο της κοινωνικής της ευθύνης, στέκεται αρωγός στις προσπάθειες προώθησης της μάθησης και της παιδείας και υποστηρίζει τις δράσεις που ενισχύουν τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό αναγνωρίζοντας τις θετικές του επιδράσεις σε ολόκληρη την οικονομία και στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα», είπε χαρακτηριστικά.
Ακολούθως είπε τα εξής:
«Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των δράσεων αυτών, το Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος, ενόψει του εκπαιδευτικού του ρόλου και δεδομένου ότι η μεγάλη πλειονότητα των επισκεπτών του είναι μαθητές λυκείου και φοιτητές, προσφέρει ξεναγήσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες αυτών των ηλικιακών ομάδων και φιλοξενεί εκπαιδευτικές εκδηλώσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα οικονομικά θέματα όπως ο πληθωρισμός, οι ηλεκτρονικές πληρωμές και το ευρώ, ή που έχουν σχεδιαστεί για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στο κοινό.
Ειδικότερα, τον Ιούνιο του 2019 εγκαινιάστηκε η περιοδική έκθεση του Μουσείου της Τράπεζας «eΠληρωμές: ένας οδικός χάρτης», στο πλαίσιο της οποίας αναπτύχθηκε το μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα «Χωρίς Μετρητά πώς;», το οποίο είναι εγκεκριμένο από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας. Η δράση αυτή έχει ως στόχο τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση μαθητών της τελευταίας τάξης του γυμνασίου και μαθητών λυκείου.
Επίσης, το Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της ΤτΕ προγραμματίζει την έκδοση δύο βιβλίων εντός του 2021, τα οποία αφορούν και προάγουν την οικονομική εκπαίδευση των μαθητών.
Πρώτον, το εικονογραφημένο λεξικό χρηματοοικονομικών όρων για παιδιά έως 12 ετών, του καθηγητή Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιά Νικολάου Φίλιππα. Ο τόμος θα περιλαμβάνει περί τα 100 εικονογραφημένα λήμματα που αναλύουν με εύληπτο τρόπο βασικές έννοιες που αφορούν το πώς λειτουργεί η οικονομία.
Δεύτερον, το εικονογραφημένο διήγημα (κόμικ) με τίτλο «Ο μεγάλος μετασχηματισμός. Κλίμα – Μπορούμε να αλλάξουμε πορεία;», το οποίο απευθύνεται σε μαθητές λυκείου και είναι μεταφρασμένο από τα γερμανικά. Η έκδοση του πρωτοτύπου πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Υπουργείου Παιδείας και Έρευνας.
Επιπρόσθετα, η ΤτΕ συνεργάζεται και στηρίζει φορείς που ασχολούνται με θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μέσω της φιλοξενίας των εκδηλώσεών τους στις εγκαταστάσεις της Τράπεζας, της συμμετοχής της Διοίκησης με ομιλίες και της έκδοσης βιβλίων. Ειδικότερα, έχει φιλοξενήσει ημερίδα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Action Aid, αλλά και την πρωτοβουλία φοιτητών ‘Get Ιnvolved’, η οποία ξεκίνησε το 2017 με στόχο να προωθήσει τον οικονομικό αλφαβητισμό των νέων συμμετεχόντων στις δράσεις της. Μάλιστα, το 2021 η Τράπεζα στήριξε τη συμμετοχή των φοιτητών της ‘Get Involved’ στην πρωτοβουλία δημόσιου διαλόγου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (‘Listening events’), μέσω διαδικτυακής εκδήλωσης που διοργάνωσε η Τράπεζα.
Τέλος, η Τράπεζα στήριξε τη ‘Διεθνή Οικονομική Ολυμπιάδα’, η οποία διοργανώθηκε από το ‘Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών – Μάρκος Δραγούμης’ (ΚΕΦΙΜ) σε συνεργασία με το Τσέχικο Ινστιτούτο Οικονομικής Εκπαίδευσης (INEV), υπεύθυνο φορέα του διεθνούς σκέλους του διαγωνισμού.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω ότι αρκετές κεντρικές τράπεζες έχουν αναλάβει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής για τη χρηματοοικονομική παιδεία, όπως για παράδειγμα, στην Κύπρο, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Πορτογαλία και τη Φινλανδία, προτείνοντας παρεμβάσεις και παρακολουθώντας την εφαρμογή της στρατηγικής.
Κατόπιν των ως άνω, χαιρετίζω με ενθουσιασμό τη διοργάνωση της Οικονομικής Ολυμπιάδας στη χώρα μας.
Αδιαμφισβήτητα οι νέοι αποτελούν πολύτιμο δυναμικό για το παρόν αλλά και για το μέλλον της χώρας και μπορούν να συμβάλουν με καταλυτικό τρόπο στη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Παράλληλα όμως οι νέοι σήμερα αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο οικονομικό τοπίο, όπου ολοένα περισσότερο έχουν οι ίδιοι την ευθύνη του οικονομικού προγραμματισμού τους για το μέλλον. Και στο σημείο αυτό θέλω να αναφερθώ στο σκοπό του διαγωνισμού. Η Οικονομική Ολυμπιάδα αποσκοπεί να καλλιεργήσει την οικονομική σκέψη και κατάρτιση των παιδιών στα σχολεία ανά την Ελλάδα. Τα οικονομικά, ως επιστημονικός τομέας, διερευνούν τρόπους βελτίωσης της ζωής του ατόμου και της ευημερίας της κοινωνίας συνολικά. Άλλωστε, όπως εύστοχα είπε ο Βρετανός οικονομολόγος Άλφρεντ Μάρσαλ (1842-1924), η οικονομική επιστήμη είναι η μελέτη της ανθρωπότητας στις καθημερινές της εργασίες. Δηλαδή τα οικονομικά αγγίζουν, στην ουσία, όλες τις διαστάσεις της κοινωνικής μας ζωής.
Στη σημερινή εκδήλωση λοιπόν μου δίνεται η ευκαιρία να αναφερθώ σε ένα ζήτημα το οποίο θεωρώ πολύ σημαντικό, το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό. Στις σύγχρονες κοινωνίες, ιδίως μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που συγκλόνισε τον κόσμο, αλλά και κατά την τρέχουσα συγκυρία της πανδημίας από την οποία ακόμα οι κυβερνήσεις προσπαθούν να χαράξουν μια στρατηγική εξόδου με τις μικρότερες δυνατές απώλειες, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σπουδαιότητα. Η αύξηση του επιπέδου του ― σε συνδυασμό με τη βελτίωση της ψηφιακής επάρκειας των καταναλωτών ώστε να είναι σε θέση να διαχειριστούν τα ζητήματα που αναφύονται στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού του χρηματοπιστωτικού τομέα ― έχει αναγνωριστεί ως κορυφαία προτεραιότητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής διεθνώς.
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΟΣΑ, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βασίζεται στο συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων, συμπεριφοράς και νοοτροπίας που πρέπει να διαθέτει ένα άτομο προκειμένου να μπορεί να λαμβάνει αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ευημερίας του. Η έλλειψη των ανωτέρω, δηλαδή ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, μπορεί να εμποδίσει τα άτομα να διαχειριστούν σωστά τα οικονομικά τους, με τελικά αρνητικές συνέπειες όπως είναι ο υπερβολικός δανεισμός και ο χρηματοοικονομικός αποκλεισμός. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα είναι λιγότερο ευάλωτα στην εκμετάλλευση ή εξαπάτηση, λιγότερο επιρρεπή σε υπερβολικό δανεισμό, πιο αποτελεσματικά στον προγραμματισμό συνταξιοδότησης, συμμετέχουν πιο συχνά στις χρηματοπιστωτικές αγορές και χρησιμοποιούν περισσότερο τη χρηματοοικονομική τεχνολογία. Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι καθοριστικός παράγοντας για τη χρηματοοικονομική ένταξη, η οποία με τη σειρά της μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας και στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Ωστόσο, αρκετές μελέτες δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν επαρκείς βασικές οικονομικές γνώσεις όσον αφορά π.χ. τον υπολογισμό ή την κατανόηση των επιτοκίων, την κατανόηση της έννοιας του πληθωρισμού και της διαφοροποίησης του κινδύνου. Τα αποτελέσματα ερευνών του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι λιγότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού στις χώρες της G20 είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα, με το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού να είναι πολύ πιο έντονο στις γυναίκες και στους νέους, όπως φαίνεται και από άλλες αντίστοιχες μελέτες ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έρευνα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού της Standard & Poor’s, το 2014 κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) 52% των ενηλίκων ήταν χρηματοοικονομικά εγγράμματοι, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στη Βόρεια Ευρώπη και τα χαμηλότερα στο Νότο. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 45%.
Σ’ αυτό το σημείο επιτρέψτε μου μερικές επισημάνσεις σχετικά με τους νέους. Αυτή η ηλικιακή ομάδα καλείται να λάβει από νωρίς οικονομικές αποφάσεις με σημαντικές συνέπειες για τις επόμενες δεκαετίες και με αντίκτυπο στη μελλοντική ευημερία, τον πλούτο και το εισόδημα. Πράγματι, στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, όπου η τεχνολογία διαπερνά το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας, οι πολίτες από πολύ νεαρή ηλικία λαμβάνουν σημαντικές οικονομικές αποφάσεις, και άρα αυξάνεται ο κίνδυνος να αποτελέσουν στόχο οικονομικής απάτης. Η νέα γενιά αντιμετωπίζει επομένως μια συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη για οικονομική παιδεία που θα της επιτρέπει να κατανοεί πλήρως αλλά και να αξιοποιεί τα οφέλη από την εφαρμογή της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας. Είναι η γενιά που έχει εξοικειωθεί με τις νέες τεχνολογίες και την κοινωνική δικτύωση. Αποτελεί την πλειονότητα των χρηστών χρηματοοικονομικής τεχνολογίας τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς. Όμως, παρά τις νέες ευκαιρίες που προσφέρει η αυξημένη αυτή πρόσβαση σε ψηφιακές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και καινοτόμα χρηματοοικονομικά προϊόντα και εφαρμογές (apps), ενέχει και κινδύνους αν δεν συνδυαστεί με επαρκή επίπεδα χρηματοοικονομικής παιδείας. Πέρα από την εξοικείωση με τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, πρέπει να υπάρχει και επαρκής κατάρτιση σε χρηματοοικονομικά θέματα. Με άλλα λόγια, η αποτελεσματική χρήση των ψηφιακών χρηματοπιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών απαιτεί στην εποχή μας αυξημένα επίπεδα ψηφιακού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Συγχρόνως, είναι αποδεκτό ότι ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αντιμετωπίζουν την πρόσθετη οικονομική πίεση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης εξαρτάται από το πόσο καλά κατανοούν οικονομικές έννοιες όπως η συσσώρευση χρέους, η διαφοροποίηση του κινδύνου και άλλες. Η χρηματοοικονομική παιδεία παίζει σημαντικό ρόλο προκειμένου τα άτομα να μη βρεθούν απροετοίμαστα σε δυσμενείς οικονομικές συγκυρίες και να έχουν τα εφόδια να αντεπεξέλθουν σε μακροοικονομικούς κλυδωνισμούς. Xαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ του πληθυσμού θα μπορούσαν να επιδεινώσουν τον κίνδυνο στον οποίο εκτίθενται ορισμένες ομάδες κατά τη διάρκεια μίας οικονομικής διαταραχής.
Ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 στα εισοδήματα και τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών και η αυξημένη αβεβαιότητα καθιστούν το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ακόμη πιο σημαντικό για την ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών, ακόμη και πριν από την πανδημία, περισσότερο από 30% των νοικοκυριών κατά μέσο όρο στην ΕΕ δεν μπορούσαν να καλύψουν έκτακτα έξοδα. Αντίστοιχα ανησυχητικό είναι ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του Eurofound που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2020, στην Ελλάδα 36,1% των νοικοκυριών απάντησαν ότι δεν διαθέτουν αποταμιεύσεις σε περίπτωση απώλειας εισοδήματος, ενώ μόνο 8,1% ότι διαθέτουν αποταμιεύσεις που τους επιτρέπουν να διατηρήσουν σταθερό το βιοτικό επίπεδο του νοικοκυριού τους για πάνω από ένα χρόνο σε περίπτωση απώλειας εισοδήματος.
Κλείνοντας, η βελτίωση της χρηματοοικονομικής γνώσης των ατόμων έχει καταστεί μακροπρόθεσμη προτεραιότητα πολιτικής για πολλά κράτη, με τις κεντρικές τράπεζες και τις εποπτικές αρχές να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή. Ο οικονομικός αλφαβητισμός αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα για την οικονομική αποτελεσματικότητα και την επιτυχή άσκηση της οικονομικής πολιτικής, επομένως για την οικονομική ευημερία. Πρώτον, οι πολίτες που κατανοούν τη λειτουργία του οικονομικού περιβάλλοντος είναι πιο ικανοί να κάνουν βέλτιστες επιλογές. Δεύτερον, σε συνδυασμό με το προηγούμενο, είναι πιο πιθανό να στηρίξουν “συνετές πολιτικές”, ενώ η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και ενισχύει την αποτελεσματικότητα και την ευελιξία των αγορών. Συνολικά, η προώθηση του ψηφιακού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να ενδυναμώσει τα άτομα και να τα εφοδιάσει με τις απαιτούμενες χρηματοοικονομικές γνώσεις και δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών, να τα ενθαρρύνει να αναζητούν χρηματοοικονομικές συμβουλές από υπεύθυνες πηγές, να αποτρέψει την ανορθολογική συμπεριφορά και να ενισχύσει την ικανότητα συνετής αξιολόγησης των οικονομικών συνθηκών.
Και αυτό γιατί, μεταξύ άλλων, είναι ζωτικής σημασίας η κατανόηση των συνεπειών του χρέους, ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες, όπως οι νέες οικογένειες και τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Επιπλέον, η πρόσθετη πίεση την οποία ασκεί η δημογραφική γήρανση στα συνταξιοδοτικά συστήματα απαιτεί υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Τα άτομα ζουν περισσότερο, αλλά αποταμιεύουν αναλογικά λιγότερο, με την Ελλάδα να κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της ΕΕ όσον αφορά τις αποταμιεύσεις για την τρίτη ηλικία. Η έλλειψη σωστού συνταξιοδοτικού-αποταμιευτικού προγραμματισμού συνεπάγεται ότι τα άτομα είναι δυνητικά απροετοίμαστα για τις οικονομικές προκλήσεις της τρίτης ηλικίας. Η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας παίζει σημαντικό ρόλο στη στρατηγική της ΕΕ για ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς.
Αγαπητά παιδιά,
Σας συγχαίρω για το ενδιαφέρον που δείξατε και τις επιδόσεις σας στην Οικονομική Ολυμπιάδα. Σας καλώ πέρα από αυτό τον διαγωνισμό, στην καθημερινότητά σας, τη σχολική σας πορεία, τις μετέπειτα σπουδές σας και την επαγγελματική σας σταδιοδρομία, να εξελίσσεστε, να δοκιμάζετε νέες εμπειρίες, να είστε δημιουργικοί και ανοιχτόμυαλοι. Η μάθηση διευρύνει τους ορίζοντες και την οπτική γωνία σας. Επεκτείνει τον κόσμο σας, δίνει ώθηση στη δημιουργικότητα και την καινοτομία, και εν τέλει οδηγεί σε μια πιο γεμάτη ζωή.
Συγχαρητήρια και καλή επιτυχία στη συμμετοχή σας στη Διεθνή Οικονομική Ολυμπιάδα».
