Η Ηλιακή Θρησκεία (ΦΩΤΟ)

 του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από όλους σχεδόν τους αρχαίους λαούς ως το κυριότερο και το πιο ουσιαστικό φυσικό πρότυπο της φυσιολατρείας. Συνήθως συνοδευόταν από την λατρεία της Σελήνης και απεικονίζεται με ανθρώπινη μορφή ως άνδρας, του οποίου γυναίκα ή αδελφή είναι η Σελήνη.

Τα ονόματα των Θεών Σουρύα, Βράχμα, Βάαλ, Ώρος, Απόλλων, Ωρομάσδης, Ζωροάστρης, Ρα, Κετσαλκοάτλ[1], Ουϊτσιλοπόχτλι, Μίθρας, Οντίν και Βόταν συνδέονται άμεσα με αυτόν ή έμμεσα με την ιδιότητα του φωτός. Στην αρχαία Ελλάδα ηλιακός θεός είναι ο Ήλιος, γιος των Τιτάνων Υπερίονα και Θείας και είναι προγενέστερος του Ολυμπιακού Δωδεκάθεου. Η νεότερη εκδοχή του είναι, όπως αναφέρεται από τον Ευριπίδη ο Απόλλων, που για αυτό ονομάζεται Φοίβος, ενώ η αδελφή του η Άρτεμις, είναι θεά της Σελήνης.

Ο Ήλιος λατρευόταν με ναούς ιδιαίτερα στην Κόρινθο, στο Άργος, στην Ήλιδα και αλλού, ενώ κυρίως στην Ρόδο όπου του είχαν αφιερώσει γιγάντιο άγαλμα –τον Κολοσσό- θεωρείτο αρχηγός της ροδιακής φυλής. Οι Άραβες Ναβαταίοι, όπως αναφέρει ο Στράβων, τιμούσαν ως μόνο θεό τον Ήλιο. Στη θρησκεία των νοτίων Αράβων ο Ήλιος (Σαμς) απεικονιζόταν με τη μορφή θεάς. Στην Βαβυλωνία ο Σαμάς ήταν Θεός του Ηλίου (ο σουμεριακός θεός Οντού, που στην Ν. Μεσοποταμία είναι ο Ενλίλ). Από τους σημίτες του Ακκάδ ονομάζεται / Μπέλ= (Κύριος), ελληνικά /Βήλος[2]. 

Τον Ήλιο τιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ανατολή δια προσευχής, ενώ οι Ρωμαίοι και οι Γερμανοί του αφιέρωναν μεγαλοπρεπείς γιορτές για την επανεμφάνισή του κατά τις χειμερινές του τροπές. Στην αρχαία Ρώμη λατρευόταν ιδιαίτερα, κυρίως επί της αυτοκρατορίας του Μάρκου Αυρήλιου που ήταν αρχιερέας του και για αυτό ονομάστηκε Ηλιογάβαλος. Το 219 μ.Χ., του έκτισε ναό και κήρυξε όλους τους άλλους θεούς υπηρέτες του. Κατάλοιπα της ειδωλολατρικής λατρείας του Ήλιου παρατηρούνται και στον χριστιανικό κόσμο όπου με τις τροπές του Ήλιου σχετίζονται τα τελούμενα στη γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Κλύδωνα στις 24 Ιουνίου, όπως και μερικά που τελούνται κατά το Δωδεκαήμερο, ανάμεσα στα Χριστούγεννα και τα Φώτα.

Ο Ήλιος στην Ινδία ήταν ο Βράχμα[3] που σημαίνει «Θείος Λόγος» και με ειδική έννοια «δύναμη μαγείας». Ακόμη στο πρόσωπο του Βισνού ενσαρκώνεται η παλιά ηλιακή θεότητα των Βεδών ανανεουμένη δια των διάφορων ενσαρκώσεων στο πρόσωπο του Παρασουράμα, του Ράμα, του Κρίσνα και του Βούδα ακόμη.(σ. 722, τ. 6ος). Μια ακόμη προσωποποίηση της θερμαντικής και φωτιστικής δύναμης του Ήλιου βρίσκουμε και στον Ίντρα, αδελφό του Άγνι «θείος σπινθήρ». Ο Ίντρα όρχειται επί χρυσού άρματος που σύρεται από κίτρινα άλογα. Κρατάει τόξο και κεραυνό. Παρόμοια αντίληψη υπάρχει και στην αρχαιοελληνική εικόνα του άρματος του Ήλιου. Συναφής πρέπει να είναι και στην χριστιανική εικονογραφία η παράσταση του Προφήτη Ηλία[4], που επιβαίνει επί άρματος για να ανέβει στον ουρανό.

Στη γερμανική μυθολογία ο θεός Βόταν[5] εικονίζεται επίσης ως υπεράνθρωπος, έχει ένα μόνο οφθαλμό (τον Ήλιο) και επιβαίνει σε ίππο με οκτώ πόδια. Από τον Βόταν απεχωρίσθη αργότερα η ιδιότητα του ηλίου που απεδόθη σε ιδιαίτερο θεό τον Βάλδρ (φωτεινό) ή Φολ, ενώ ετιμώντο ακόμα ως θεές του Ήλιου οι Σούννα και Οστάρα. Στον αιγυπτιακό μύθο της Δημιουργίας ο ήλιος είναι επίσης ο οφθαλμός του θεού Χεπερά. Στην Αίγυπτο η πιο τέλεια εικόνα του Θεού ήταν ο Ήλιος με τις τρεις του ιδιότητες, το σχήμα, το φως και τη θερμότητα, ενώ σύμβολο της ηλιακής λατρείας ήταν ο οβελίσκος. Η ψυχή του Ήλιου ονομαζόταν Άμων ή Άμων -Ρα. Ο Ρα βασίλευσε στην Ηλιούπολη. Αυτός ήταν ο Πατέρας της ζωής και οι άλλες θεότητες ήταν μόνο τα διαφορετικά μέρη του σώματός του.

Οι Ίνκας του Περού, πατριά της φυλής Κίτσουα, ανάγουν την αρχή τους στον Μάνκο Καπάκ, γιο του Ήλιου και της Σελήνης, ενώ επίσημη θρησκεία τους ήταν η ηλιολατρεία. Οι Ίνκας ταρίχευαν τους νεκρούς και λάτρευαν τον αυτοκράτορά τους ως γιο του Ήλιου όπως και οι Αιγύπτιοι τον Φαραώ. Οι Μάγια επίσης λάτρευαν τον Ήλιο, την Σελήνη και την βροχή και όπως οι Αζτέκοι τους πρόσφεραν ανθρωποθυσίες ή ανθρώπινα μέλη στους πυραμιδοειδείς τους ναούς. Οι νεκροί εκαίοντο και η πίστη στη μαγεία ήταν κυρίαρχο στοιχείο των τελετουργιών. Το Τεοτιουακάν (=Οίκος Θεού) ήταν πόλη με πυραμίδες του ήλιου και της σελήνης. Για τους Ιάπωνες ο Αυτοκράτωρ είναι επίσης γιος του Ήλιου και η χώρα τους είναι η «Χώρα του ανατέλλοντος Ηλίου».

Είναι πολύ πιθανόν ότι το Stonehenge, το μεγαλιθικό μνημείο της νεολιθικής εποχής και της εποχής του Χαλκού στην Μ. Βρετανία, ήταν ιερό του ήλιου, απ΄όπου οι ιερείς ή οι γιατροί μπορούσαν να κάνουν τις παρατηρήσεις τους. Ήταν ένα μαγικό παρατηρητήριο απ΄όπου ήταν σε θέση να καθορίσουν την ανατολή του ηλίου, όταν δεν ήταν ορατός, να καθορίσουν τις εποχές, να πουν πως τώρα είναι καιρός για φύτεμα, τώρα θα γίνουν θυσίες στο θεό-Ήλιο για να αναπτυχθούν οι καλλιέργειες κ.λ.π.

Η Ηλιολατρεία έδωσε τις αιτίες για την ώθηση και τη συστηματική ανάπτυξη των γνώσεων της αστρονομίας. Στην Βαβυλώνα οι επτά αστρικοί θεοί[6], αντιστοιχούσαν σε κάποιον πλανήτη του ηλιακού συστήματος και μαζί με την Τριάδα (Ανού, Ενλίλ και Έα), έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στη θρησκεία της Βαβυλώνας.Γενικά ο Ήλιος κατά την νεολιθική εποχή ήταν προσωποποιημένος από τους υπέρτατους θεούς των θρησκειών, που ήταν πατέρες θεών και ανθρώπων και αποτέλεσε μαζί με τη μεγάλη Θεά-Μητέρα το κατ΄εξοχήν σύμβολο του πολυθεϊσμού, που ενσάρκωνε όλες τις ιδιότητες της υπέρτατης δύναμης σε αυτό το μεταβατικό στάδιο προς τον μονοθεϊσμό. Η λατρεία του ήλιου που σχεδόν πάντα προσωποποιεί το αρσενικό στοιχείο, αποτέλεσε επίσης μια ένδειξη της μετάβασης από το παλαιότερο μητριαρχικό σύστημα προς την πατριαρχική εξουσία που χαρακτηρίζει ολόκληρη την Εποχή του Χαλκού.

Το κείμενο αποτελεί μέρος της μελέτης μου: «ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ-Μια επισκόπηση της ανάπτυξης του πολιτισμού», Β΄Μέρος: ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. Κεφ 1. ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΣ- (Η διαλεκτική των φυσικών προτύπων και της λογικής), παρ. 1.4. Η Ηλιακή Θρησκεία.

[1] Ένας από τους κυριότερους θεούς της αρχαίας μυθολογίας του Μεξικού και των Αζτέκων του έθνους Ναουτλέκας. Είναι κυρίαρχος του αέρα, της σοφίας και διδάσκαλος των τεχνών. Το όνομά του σημαίνει: Φίδι καλλυπτόμενο υπό πράσινων πτερών. Ο Ουϊτσιλοπόχτλι είναι ο εθνικός θεός του Ήλιου για τους Αζτέκους. Προς τιμή τους πραγματοποιούντο ακόμη και ανθρωποθυσίες.

[2] Αρχηγός, γενάρχης και εθνικός θεός των Σημιτών (Βελ, Βήλ –Ζευς Βήλος), Βάαλ για τους Φοίνικες και τους Χαναναίους. Μπέλ-Βήλος βαβυλωνιακός θεός του Ήλιου που έχει ποικίλλες εμφανίσεις στην εγγύς Ανατολή.
[3] Ο Βράχμας είναι σύμβολο του ηλίου. Εικονίζεται να κάθεται πάνω σε κύκνο, έχει τέσσερα πρόσωπα και τέσσερα χέρια. Σύζυγός του είναι η Θεά της Σοφίας Σαρασβάτη.
[4] Η παράδοση που θέλει να κτίζονται οι ναοί οι αφιερωμένοι στο όνομα του εν λόγω προφήτη, στις κορυφές βουνών, είναι βέβαιο πως σχετίζεται με τον Ήλιο, καθώς εκεί πέφτουν κάθε ανατολή οι πρώτες ακτίνες του.
[5] Στη γερμανική μυθολογία υπέρτατος θεός ήταν ο Βόταν (Wodan), όπως και στην συγγενική σκανδιναβική ήταν ο Οντίν. Λατρευόταν ως πατέρας των θεών, του ουρανού, του αέρα και του Ήλιου.
[6] Ο Μαρδούκ (Δίας), ο Νινούρτα θεός του ευνοϊκού πολέμου (Ποσειδώνας), ο Σαμάς (Ήλιος), η Σιν (Σελήνη), η Ιστάρ (Αφροδίτη), ο Ναργκάλ (Άρης), ο Ναμπού (Ερμής). Επιβίωση της λατρείας των βαβυλωνιακών αστρικών θεών είναι η σημερινή εβδομάδα των επτά ημερών. Σε μερικές δυτικές ευρωπαϊκές γλώσσες οι ονομασίες των ημερών της εβδομάδας και σήμερα ακόμη αντανακλούν τα ονόματα αυτών των θεοτήτων. (Sunday, Lunedi, Venerdi).