«Οι τακτικοί αναγνώστες δεν χρειάζονται κάποια ιδιαίτερη εισαγωγή στον Στιούαρτ Χόλαντ.
Πρώην βουλευτής του βρετανικού κοινοβουλίου και βοηθός του Ζακ Ντελόρ, υπεύθυνος για το άνοιγμα της συζήτησης αναφορικά με την ανάγκη η Ευρωζώνη να εκδώσει ευρωομόλογα (το…1993), δημιουργός του European Investment Fund και θιασώτης της μετατροπής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στον αναπτυξιακό πυλώνα της Ευρωζώνης (με την ΕΚΤ να παραμένει ο πυλώνας της νομισματικής σταθερότητας)».
Με αυτά τα λόγια ο -ακαδημαϊκός τότε- Γιάνης Βαρουφάκης φιλοξενούσε ένα άρθρο του αγαπημένου του φίλου και «μέντορα» στο προσωπικό του ιστολόγιο τον Δεκέμβριο της περασμένης χρονιάς.
Ο Χόλαντ δεν άργησε να του ανταποδώσει τις φιλοφρονήσεις, όταν πια ο αγαπημένος του φίλος είχε αναλάβει το «καυτό» χαρτοφυλάκιο των οικονομικών, λίγες εβδομάδες αργότερα.
Μιλώντας στην τηλεόραση του Alpha, λίγο πριν από το κρίσιμο Eurogroup της 20ης Φεβρουαρίου, δήλωσε: «Ο Βαρουφάκης είναι ευφυής και καλύτερα ενημερωμένος από κάθε άλλο υπουργό Οικονομικών, ή από άλλους ανώτατους αξιωματούχους των Βρυξελλών, όπως για το σημείο-κλειδί ότι τα ευρωπαϊκά ομόλογα δεν επιβαρύνουν το εθνικό χρέος. Η Ευρώπη μπορεί να ξεφύγει από την παγίδα του χρέους και της λιτότητας. Ο Βαρουφάκης το γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον στις Βρυξέλλες. Και κανείς δεν μπορεί να το στηρίξει καλύτερα από αυτόν…».
Γεννημένος Ευρωπαίος
Γεννημένος στη δύνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1940, ο Χόλαντ έδειξε από νωρίς το ενδιαφέρον και την προσήλωσή του στο όραμα της ενωμένης Ευρώπης.
Αφού σπούδασε ιστορία και πολιτική θεωρία στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ανέλαβε θέση συμβούλου για ευρωπαϊκά ζητήματα δίπλα στον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας Χάρολντ Γουίλσον. Ένα από τα βασικά ζητήματα που αντιμετώπιζε ο Γουίλσον ήταν η υποψηφιότητα της Αγγλίας για ένταξη στην τότε ΕΟΚ. Ο Χόλαντ κατάφερε να αποσπάσει την συναίνεση του γάλλου προέδρου Ντε Γκωλ – ο οποίος είχε απορρίψει αρχικά την υποψηφιότητα της Αγγλίας- για υποβολή μιας δεύτερης αίτησης ένταξης.
Ο Χόλαντ αποχώρησε από τη θέση του συμβούλου δυσαρεστημένος από τους χειρισμούς του Γουίλσον, συνέχισε τις σπουδές του εκπονώντας ένα διδακτορικό στα οικονομικά από την Οξφόρδη και άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ.
Μέλος του εργατικού κόμματος υπήρξε βουλευτής από το 1979 έως το 1989.
Η συνάντηση με τον Ανδρέα Παπανδρέου
Αυτό που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό είναι ο κεντρικός ρόλος που διαδραμάτισε ο Χόλαντ στην πρώτη αναθεώρηση της Συνθήκης της Ρώμης το 1986 (της ιδρυτικής συνθήκης της ΕΟΚ), «χάρις στον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Ανδρέα Παπανδρέου και τον Ζακ Ντελόρ (τότε υπουργό οικονομικών της Γαλλίας)», όπως λέει ο ίδιος σε συνέντευξη του στο Institute for Social and European Studies Foundation.
Ο Χόλαντ ήταν μέλος της επιτροπής Maldague, η οποία υποστήριζε ότι η ιδρυτική συνθήκη της ΕΟΚ έπρεπε να συμπληρωθεί με πρακτικές θετικής ενσωμάτωσης των κρατών μελών, επιτρέποντας κοινές βιομηχανικές, περιφερειακές και κοινωνικές πολιτικές. «Με άλλα λόγια, μια πρώιμη δήλωση υπέρ όχι μόνο της ενσωμάτωσης των αγορών, αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής», αναφέρει. Οι προτάσεις της επιτροπής Maldague συνάντησαν όμως την αντίδραση της Κομισιόν η οποία κατάφερε την παραγκωνίσει περί τα μέσα του ’70.
Ο Χόλαντ, μαζί με τον Ντελόρ και άλλους ανασυντάχθηκαν και δημοσίευσαν μια νέα έκθεση το 1983 με τίτλο «’Έξοδος από την κρίση: Ένα εγχείρημα για την ευρωπαϊκή ανάκαμψη». «Η έκθεση», αναφέρει ο Χόλαντ, «προσέλκυσε το ενδιαφέρον του Ανδρέα Παπανδρέου, τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας, ο οποίος μου ζήτησε να φέρω αρκετά μέλη της ομάδας σε μια συνάντηση με υπουργούς στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1983, για την προετοιμασία της ατζέντας του πρώτου ευρωπαϊκού συμβουλίου στη Ελλάδα τον Δεκέμβριο».
«Η έκθεση υποστήριζε ότι πρέπει να εξισορροπηθούν οι ανισορροπίες ανάμεσα στην ιδιωτική και τη δημόσια εξουσία, τη λογοδοσία των πολυεθνικών εταιριών και τραπεζών, την ανάκαμψη της ΕΟΚ από τα υψηλά ποσοστά ανεργίας μέσω κοινωνικών επενδύσεων και αναδιανομής και ότι όλα αυτά πρέπει να αποτελέσουν το αντικείμενο μιας αναθεώρησης της συνθήκης της Ρώμης», αναφέρει ο Χόλαντ.
Ο Παπανδρέου έθεσε το ζήτημα το 1983 και μετά την υποστήριξη και του Μιτεράν το 1984 φτάσαμε στην αναθεώρηση της συνθήκης που προέβλεπε δύο πυλώνες, την κοινή αγορά και την οικονομική και κοινωνική συνοχή.
O «νονός» των ευρωομολόγων
Με την ανάδειξη του Ζακ Ντελόρ στο τιμόνι της Κομισιόν ο Χόλαντ ανέλαβε θέση συμβούλου. Μία από τις ριζοσπαστικές του προτάσεις ήταν και η έκδοση ευρωομολόγων.
Ήδη από το 1993 υποστήριξε σε μια έκθεσή του προς τον πρώην πρόεδρο της Κομισιόν ότι τα ευρωομόλογα δεν πρέπει να προσμετρώνται ως εθνικό χρέος και ότι προσφέρουν την δυνατότητα για ένα ευρωπαϊκό new deal -στη βάση του μοντέλου του New Deal του Ρούσβελτ- απέναντι στις αποπληθωριστικές συνέπειες της συνθήκης του Μάαστριχτ.
Ίσως όχι τυχαία, οι προτάσεις αυτές επανήλθαν μετά το ξέσπασμα της κρίσης στην ευρωζώνη.
«Στο αμερικανικό New Deal ο Ρούζβελτ δεν αγόρασε το χρέος των επιμέρους πολιτειών της Ομοσπονδιακής Ενωσης ούτε ζήτησε από την Καλιφόρνια ή από άλλες πολιτείες να συνυπογράψουν τα κρατικά ομόλογα. Απλώς άρχισε να τα εκδίδει. Στην περίπτωση των ΗΠΑ υπάρχει μια δημοσιονομική και φορολογική πολιτική που είναι κοινή σε ομοσπονδιακό επίπεδο και που ντε φάκτο εγγυάται τα ομόλογα.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχουμε στην Ευρώπη μια πολιτική μεταφοράς ενός μέρους των δημόσιων χρεών από τα κράτη στην Ενωση και ταυτόχρονα έκδοσης ευρωομολόγων για την ανάπτυξη. Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση άρχιζε αύριο να εκδίδει ευρωομόλογα, θα ξεκινούσε από ένα επίπεδο χρέους πάνω από δέκα φορές μικρότερο σε σχέση με το συσσωρευμένο χρέος που ο Ρούζβελτ κληρονόμησε στη δεκαετία του 1930», ανέφερε ο Χόλαντ σε μια συνέντευξή του στην «Εφημερίδα των Συντακτών».
Ο Χόλαντ υπήρξε ο «νονός» των ευρωομολόγων, σημειώνει ο αμερικανός οικονομολόγος Τζέιμς Γκάιλμπρεϊθ.
Σφοδρός πολέμιος των πολιτικών λιτότητας
Η λύση είναι «κόψουμε τον γόρδιο δεσμό του εθνικού χρέους μεταφέροντας ένα μέρος του στην ΕΚΤ. Αν αυτό έφτανε το 60% του ΑΕΠ, όπως επιτρέπει το σύμφωνα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, θα μείωνε τον κίνδυνο χρεοκοπίας για τα περισσότερα κράτη μέλη που είναι εκτεθειμένα», υπογραμμίζει.
Γιατί όμως τότε κάποιοι επιμένουν στη λιτότητα και τα μέτρα;
Για τον καθηγητή Χόλαντ είναι απάντηση είναι και ιστορική και ψυχολογική.
«Ο Νίτσε ήταν εκείνος ο οποίος, στη “Γενεαλογία της ηθικής”, υπογράμμισε ότι η λέξη “χρέος” στα γερμανικά σημαίνει και “ενοχή” και ότι οι ισχυροί πιστωτές νιώθουν απόλαυση όταν τιμωρούν αδύναμους οφειλέτες», αναφέρει σε συνέντευξή του. Υπάρχουν όμως πολύ βαθύτεροι κίνδυνοι για τη Γερμανία, αν η κυβέρνησή της συνεχίσει να συμπεριφέρεται έτσι. Με αυτόν τον τρόπο πράγματι θα μπορούσε να προκληθεί η τρίτη διάλυση της Ευρώπης μέσα σε εκατό χρόνια», συμπληρώνει.
Η «μετριοπαθής» πρόταση ενός ευρωπαϊκού New Deal
Από το 2010, ο Στιουαρτ Χόλαντ, μαζί με τον υπουργό οικονομικών Γ. Βαρουφάκη αλλά και τον αμερικανό οικονομολόγο Τζέιμς Γκάιλμπρέιθ επιχειρούν να υποδείξουν έναν διαφορετικό τρόπο εξόδου από την κρίση. Η προσπάθεια αυτή κατέληξε στην έκδοση του βιβλίου «Μια μετριοπαθής πρόταση για την επίλυση της κρίσης»:
«Η πρόταση που έχουμε κάνει είναι κάτι ανάλογο με αυτό που είχα προτείνει ήδη πριν από είκοσι χρόνια ως σύμβουλος του Ζακ Ντελόρ, με μιαν έκθεση με τίτλο The European Imperative: Economic and Social Cohesion in the 1990s, που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1993 και τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου ως Λευκή Βίβλος του Ντελόρ. Αυτή υποστήριζε ότι η Ευρώπη πρέπει να εκδώσει τίτλους προκειμένου να χρηματοδοτήσει επενδύσεις για την κοινωνική και οικονομική συνοχή. Η ιδέα είναι απλή και είναι εκείνη ενός ευρωπαϊκού New Deal», αναφέρει σε συνέντευξή του στην «Εφημερίδα των Συντακτών».
