ΟΛΑ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΥΜΟ
Γράφει ο Xαράλαμπος Πίσχος, Ψυχολόγος – Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα, που όπως και τα υπόλοιπα, συνοδεύεται από ψυχολογικές και βιολογικές αλλαγές.
Είναι μία συναισθηματική κατάσταση που η έντασή της ποικίλει, από έναν απλό ερεθισμό μέχρι έντονη μανία και οργή. Όταν θυμώνουμε οι χτύποι της καρδιάς και η πίεσή μας ανεβαίνουν και το ίδιο συμβαίνει και με τις ορμόνες μας, την αδρεναλίνη και τη νοραδρεναλίνη.
Ο θυμός προκαλείται από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Μπορεί να θυμώνουμε κατά ενός συγκεκριμένου προσώπου (όπως ένας συνάδελφος, προϊστάμενος ή άγνωστος), κατά μίας κατάστασης όπως η κίνηση στους δρόμους, μία ακυρωμένη πτήση, ή ακόμα και εξαιτίας προβλημάτων που εντοπίζονται μέσα μας.
Η ενστικτώδης, φυσική έκφραση του θυμού είναι η επιθετική αντίδραση. Ο θυμός είναι μία φυσική και προσαρμοσμένη απάντηση στην απειλή. Ενέχει δυναμικά, συνήθως επιθετικά συναισθήματα και συμπεριφορές που μας επιτρέπουν να πολεμήσουμε και να αμυνθούμε όταν μας επιτίθονται. Μία συγκεκριμένη ποσότητα θυμού είναι αναγκαία για την επιβίωσή μας. Από την άλλη όμως δεν μπορούμε και να επιτιθέμεθα σε κάθε άτομο όταν αυτό μας ενοχλεί ή μας κατηγορεί. Υπάρχουν νόμοι, νόρμες και φυσικά κοινή λογική που βάζουν όρια στο που μπορεί να φτάσει ο θυμός μας.
Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μία ποικιλία απó συνειδητά και ασυνείδητα στάδια για να αντιμετωπίσουν τα θυμωμένα συναισθήματά τους. Οι τρεις βασικές διαδικασίες είναι η έκφραση, η καταστολή και η ηρεμία. Η κατηγορηματική και όχι επιθετική έκφραση του θυμού είναι η πιο υγιής έκφραση του. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, χρειάζεται να μάθουμε πώς να γνωρίζουμε τι πραγματικά θέλουμε, πώς να το παίρνουμε και κυρίως χωρίς να πληγώνουμε τους άλλους. Γινόμενοι κατηγορηματικοί δεν σημαίνει ότι γινόμαστε πιεστικοί ή απαιτητικοί, σημαίνει ότι σεβόμαστε τους άλλους και κυρίως τον εαυτό μας.
Ένα άλλο στάδιο του θυμού, είναι η καταστολή του και ο μεταβολισμός του προς μία άλλη κατεύθυνση. Αυτό συμβαίνει όταν καταπιέζουμε το θυμό μας, σταματάμε να τον σκεφτόμαστε και επικεντρωνόμαστε σε κάτι θετικό. Ο στόχος είναι να καταστείλουμε το θυμό και να τον μετατρέψουμε σε εποικοδομητική συμπεριφορά. Ο κίνδυνος σε αυτή την μορφή έκφρασης είναι ότι αν δεν εξωτερικευθεί ο θυμός μπορεί να γυρίσει προς το εσωτερικό μας, προς τον εαυτό μας. Ο θυμός που στρέφεται προς τον εαυτό μας, μπορεί να προκαλέσει υπερένταση, υψηλή πίεση ή ακόμα και κατάθλιψη.
Ο θυμός που δεν εκφράζεται μπορεί να προκαλέσει και άλλα προβλήματα. Μπορεί να οδηγήσει σε παθολογικές εκφράσεις του θυμού, όπως παθητική επιθετικότητα ή μία προσωπικότητα που δείχνει κυνική και εχθρική. Οι άνθρωποι που επικρίνουν συνέχεια τους άλλους και κάνουν κυνικά σχόλια, δεν έχουν μάθει να εκφράζουν εποικοδομητικά το θυμό τους. Δεν μας εκπλήσσει που δεν έχουν και επιτυχημένες σχέσεις.
Τέλος, επέρχεται η ηρεμία. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο υπάρχει έλεγχος της εξωτερικής συμπεριφοράς, αλλά επίσης έλεγχος και των εσωτερικών απαιτήσεων, προλαμβάνοντας και ηρεμώντας τους καρδιακούς ρυθμούς, ηρεμούμε τον εαυτό μας και αφήνουν τα συναισθήματα στην άκρη.
Είναι καλό να «αφήνουμε το θυμό να εκτονώνεται»;
Οι ειδικοί μιλάνε εδώ για έναν επικίνδυνο μύθο. Αρκετοί χρησιμοποιούν αυτή τη θεωρία ως μία ευκαιρία για να πληγώσουν άλλους. Έρευνες έχουν δείξει ότι αν αφεθούμε στον θυμό, αυτό μπορεί να οδηγήσει σταδιακά σε περισσότερο θυμό, επιθετικότητα που δεν ωφελεί τον εαυτό μας ή τον απέναντί μας για επιλυθεί το πρόβλημα. Το ιδανικό είναι να ανακαλύψουμε τι κινητοποιεί το θυμό και να αναπτύξουμε στρατηγικές για να σταματήσουμε αυτούς τους παράγοντες από το να μας κινητοποιούν.
Η επίλυση του θυμού, δεν είναι μία απλή διαδικασία που μπορεί να λυθεί άμεσα. Υπάρχουν όμως μερικοί τρόποι για να κατευναστεί το αρχικό συναίσθημα καί ετσι να μην διοχετευθεί σε μεγαλύτερη έξαρση. Μία πρώτη διαδικασία είναι η αλλαγή στον τρόπο σκέψης. Οι θυμωμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να βρίζουν, να καταριούνται και γενικότερα να μιλάνε πολύ έντονα, γεγονός που αντικατοπτρίζει τον εσωτερικό τους κόσμο. Όταν είμαστε θυμωμένοι, οι σκέψεις μας είναι υπερβολικές και παίρνουν δραματικό τόνο. Μϊα προσπάθεια αλλαγής αυτών των σκέψεων με πιο λογικές, έχει ιδιαίτερο νόημα. Για παράδειγμα αντί να πείτε « είναι απαίσιο, καταστράφηκαν όλα» πάρτε μια βαθιά ανάσα και πείτε « είναι απογοητευτικό και δεν κατανοώ πως έχω θυμώσει με αυτό το πράγμα, αλλά δεν έχει έρθει το τέλος του κόσμου και με το να θυμώσω απλά θα το κάνω χειρότερο».
Μία άλλη παγίδα είναι η αλόγιστη χρήση λέξεων όπως «ποτέ» ή «πάντα», ειδικότερα όταν απευθύνεστε σε άλλο κόσμο και κυρίως σε παιδιά. «Πάντα ξεχνάς πράγματα», «Δεν είσαι ποτέ καλό παιδί», οι φράσεις αυτές εκτός από ανακριβείς, βοηθούν στο να δικαιολογούν το θυμό μας και ότι δεν υπάρχει καμία επίλυση του προβλήματος. Επίσης, αν αναφέρονται σε παιδιά, τους δημιουργούν μία αίσθηση απόλυτης διαπίστωσης, που όταν έρχεται και από τους γονείς, δεν μπορούν παρά να την υιοθετήσουν.
Οι θυμωμένοι άνθρωποι
Οι θυμωμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να ζητούν πράγματα. Δικαιοσύνη, αποδοχή συμφωνία, θέληση για να κάνουν τα πράγματα με τον δικό τους τρόπο. Όλοι επιθυμούν τα παραπάνω και όλοι τραυματίζονται και απογοητεύονται γιατί δεν τα επιτυγχάνουν αλλά οι θυμωμένοι άνθρωποι τα απαιτούν και όταν οι απαιτήσεις τους δεν ικανοποιούνται, τότε η απογοήτευσή τους γίνεται θυμός. Μερικές φορές, ο θυμός και η απογοήτευση προκαλούνται από πολύ αληθινά και αναπόφευκτα προβλήματα στην ζωή μας. Ο θυμός δεν έχει πάντα διαφορετική κατεύθυνση και συχνά είναι υγιής, φυσιολογική απάντηση σε αυτές τις δυσκολίες.
Η καλύτερη συμπεριφορά λοιπόν δεν είναι να εστιάσουμε και να βρούμε τη λύση αλλά να εξετάσουμε πως διαχειριζόμαστε και αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Κάνοντας ένα πλάνο και ελέγχοντας τη διαδικασία από την αρχή ως το τέλος. Προσπαθήστε να το επιλύσετε βάζοντας τα δυνατά σας αλλά μην είστε αυστηροί με τον εαυτό σας όταν η απάντηση δεν έρχεται αμέσως. Αν επιχειρήσετε να το προσεγγίσετε με τις καλύτερες προθέσεις και προσπάθειες και κάνετε μία σοβαρή απόπειρα να το αντιμετωπίσετε κατάματα, τότε θα είναι δυσκολότερο να χάσετε την εμπιστοσύνη σας και να πέσετε στην παγίδα του «όλα ή τίποτα» ακόμα και αν το πρόβλημα δεν λύνεται αμέσως.
Οι θυμωμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα, να ενεργούν πάνω σε αυτά και κάποια από αυτά να είναι ανακριβή. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε αν βρεθείτε σε δύσκολή θέση είναι να ηρεμήσετε και να σκεφτείτε πιο διεξοδικά τις απαντήσεις σας. Μην πείτε το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σας, αλλά κατεβάστε ταχύτητα και σκεφτείτε προσεκτικά τι θέλετε να πείτε. Την ίδια στιγμή ακούστε προσεκτικά τι έχει να πει το άλλο πρόσωπο και πάρτε το χρόνο σας πριν απαντήσετε.
Ακούστε προσεκτικά τι κρύβεται κάτω από τον θυμό. Για παράδειγμα, επιθυμείτε συγκεκριμένο χώρο και ελευθερία και ο σύντροφός σας θέλει περισσότερη προσοχή και επαφή. Αν αρχίσει να παραπονιέται για τη δική σας συμπεριφορά μην προσπαθήσετε να τον παρομοιάσετε με δεσμοφύλακα ή καταπιεστικό γύρω από τον λαιμό σας.
Είναι φυσιολογικό να θέλετε να αμυνθείτε όταν δέχεστε κριτική αλλά μην επιτίθεστε πίσω. Αντιθέτως ακούστε τι κρύβετε πίσω από τις λέξεις: είναι το μήνυμα που κρύβεται από πίσω ότι το άτομο αυτό νιώθει απόρριψη. Ίσως χρειαστεί να ρωτήσετε υπομονετικά από την πλευρά σας, ώσπου να αντιληφθείτε τι συμβαίνει. Κρατώντας την ψυχραιμία σας, μπορείτε να διατηρήσετε την κατάσταση από τον να γίνει καταστρεπτική.
Πότε χρειάζεται να δω έναν ψυχολόγο;
Αν νιώθετε ότι ο θυμός σας είναι εκτός ελέγχου, αν έχει άσχημο αντίκτυπο στις σχέσεις σας και σε σημαντικά τμήματα της ζωής σας, σκεφτείτε το ενδεχόμενο να απευθυνθείτε σε έναν ψυχολόγο για να μάθετε πως να το διαχειριστείτε καλύτερα. Ο ψυχολόγος μπορεί να σας βοηθήσει να αναπτύξετε μηχανισμούς για την καλύτερη αντιμετώπισή του σε πρώτη φάση και στη συνέχεια να σας βοηθήσει να ανακαλύψετε την αιτία ώστε να μην επαναληφθεί.
Μιλήστε στον ψυχολόγο αναφορικά με την έκταση του φαινομένου που έχετε παρατηρήσει ώστε να αναδειχθεί σε όλες τις πτυχές του και φέρτε παραδείγματα ώστε να γίνει κατανοητό το εύρος του. Έχει αποδειχθεί ότι η ψυχοθεραπεία σε περιπτώσεις θυμού, έχει βοηθήσει τα μέγιστα ώστε να βρεθούν τα αίτια και να κατευναστεί το συναίσθημα αυτό σε χαμηλά επίπεδα.
