Γράφει η Ευμορφία-Χρυσοβαλάντου Σεϊτη, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Μια χρονιά ορόσημο για την ευρωπαϊκή αντίληψη για την ασφάλεια αποτελεί το 1998 λόγω της διακήρυξη του Saint Malo από τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, η διακήρυξη αυτή αλλάζει τα ευρωπαϊκά δεδομένα θέτοντας την Ε.Ε. ως ένα «security and defence actor».
Σε ένα περιβάλλον λοιπόν όπου η ασφάλεια αποτελεί μια πολυδιάστατη έννοια η Ε.Ε. ως ένας τέτοιος δρων δεν μπορεί να μείνει αμέτοχη στις προκλήσεις που προκαλούν τριγμούς στον ευρωπαϊκό συνασπισμό. Αναμφίβολα μια σημαντική απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια αποτελεί η προσφυγική κρίση που με το πέρασμα του χρόνου εντείνεται όλο και περισσότερο. Τα προσφυγικά ρεύματα εισέρχονται στην Ευρώπη κατά κύριο λόγο δια θαλάσσης και πιο συγκεκριμένα από τη Μεσόγειο Θάλασσα. Η σοβαρή αυτή πρόκληση απαιτεί μια συντονισμένη ευρωπαϊκή πολιτική για τη θαλάσσια ασφάλεια και κυρίως στη λεκάνη της Μεσογείου, καθώς και τη συνεργασία με τρίτες χώρες οι οποίες είτε αποτελούν πέρασμα μεταναστών είτε λόγω της κατάστασης που εκτυλίσσεται στο εσωτερικό τους έχει προκληθεί αυτό το τεράστιο προσφυγικό ρεύμα. Ποια είναι όμως η απάντηση της Ευρώπης απέναντι στην κρίση αυτή; Και κατα πόσο η πραγματικότητα συμπίπτει με τις μεγαλόπνοες ευρωπαϊκές προσδοκίες;
Μερικούς μήνες πριν, έπειτα από μια σειρά δραματικών γεγονότων στον Μεσογειακό χώρο και την απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών που αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη στην Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη νέα Ατζέντα για την Μετανάστευση, ένα μεγαλόπνοο σχέδιο, πολλά υποσχόμενο το οποίο θα συνέβαλε σημαντικά στην εξάλλειψη του προβλήματος και που αποδείκνυε επάξια πως η κρίση αυτή δεν είναι μια υπόθεση που αφορά αποκλειστικά τις χώρες πρώτης γραμμής, δηλαδή τα μεσογειακά κράτη αλλά ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Η Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Μετανάστευση περιγράφει τα άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής στη Μεσόγειο. Επίσης, παρουσιάζει τα βήματα που πρέπει να γίνουν έτσι ώστε κατά τα επόμενα χρόνια να βελτιωθεί η διαχείριση του ζητήματος της μετανάστευσης σε όλες του τις πτυχές. Κατί που αξίζει να αναφερθεί και δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από την Ατζέντα αυτή είναι η πρόβλεψη για τη διεύρυνση της συνεργασίας με τις χώρες προέλευσης αλλά και διέλευσης προκειμένου να αποτραπούν οι απώλειες και άλλων ανθρώπινων ζωών, την πάταξη των δικτύων λαθρεμπορίου και την προστασία των ατόμων που έχουν ανάγκη.
Πέρα από όλα αυτά όμως διασαφηνίζεται επίσης πως μια πραγματική και μακροπρόθεσμη απάντηση θα έρθει μόνο με την εξάλειψη των γενεσιουργών αιτιών. Δηλαδή, της φτώχειας και της αστάθειας που έχουν προκληθεί από τους πολέμους στη Λιβυή, τη Συρία και όχι μόνο.
Μερικούς μήνες αργότερα από την παρουσίαση της συγκεκριμένης στρατηγικής βλέπουμε το φαινόμενο της προσφυγικής κρίσης να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται ως η “χειρότερη προσφυγική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο’’. Είναι σαφές ότι το κύμα αυτό προσφύγων και μεταναστών που προέρχεται από την περιοχή της Μέσης Ανατολής επηρεάζει άμεσα όχι μόνο τις χώρες πρώτης γραμμής αλλά και κάθε χώρα της Ε.Ε. ξεχωριστά, οι αντιδράσεις φυσικά ορισμένων χωρών έρχονται σε αντίθεση με τις δηλώσεις των ευρωπαίων ηγετών που καθιστούν την κρίση ως μια “ευρωπαϊκή υπόθεση’’. Αυτο φυσικά προκαλέι τριγμούς στο ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αλλά καθιστά και δυσκολότερο το να δοθεί μια ενιαία πολιτική απάντηση από την πλευρά της Ε.Ε. σε μια μάχη αναμφίβολα άνιση.
Η Ευρώπη μπροστά στην σημαντική αυτή πρόκληση που εκτυλίσσεται στην “γειτονιά’’ της δεν φαντάζει τόσο αλληλέγγυα και οι νέες πολιτικές που προσπαθεί να θέσει σε ισχύ φαίνεται να πέφτουν στο κενό. Η απάντηση στα αμέτρητα “γιατί’’ είναι απλή, δεν υπάρχει μια ενιαία φωνή, μια συντονισμένη προσέγγιση του ζητήματος, το μόνο που υπάρχει είναι δυσπιστία, φόβος και σε κάποιες περιπτώσεις ξενοφοβικές τάσεις. “Οπως και ο Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας Δημήτρης Αβραμόπουλος υποστήριξε “εάν υπήρχε μόνο ένα πράγμα , το οποίο η προσφυγική κρίση έχει καταστήσει σαφές κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, αυτό θα ήταν η παραδοχή ότι καμία χώρα δεν μπορεί να ανταπεξέλθει μόνη της’’.
Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια προσπάθεια διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης και πάλι μέσα από την Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την μετανάστευση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των προσπαθειών αυτών είναι το μεσοπρόθεσμο πλάνο στο οποίο προβλέπεται, εκτός των άλλων, και η αύξηση της χρηματοδότησης, το ποσό το οποίο προτείνεται είναι 1,7 δις. ευρώ για τη χρονική περίοδο 2015-2016. Για την επίτευξη του στόχου αυτού δεσμεύθηκαν αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ε.Ε. Η χρηματοδότηση αυτή θα διατεθεί για την παροχή βοήθειας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στα πιο έντονα επηρεασμένα κράτη-μέλη από την προσφυγική κρίση, αύξηση του προσωπικού στις περιοχές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και την παροχή συνδρομής και ανθρωπιστικής βοήθειας σε τρίτες χώρες.
Κατά τη Διάσκεψη Υψηλού Επιπέδου με θέμα τις μεταναστευτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η οδός της ανατολικής Μεσογείου και των Δυτικών Βαλκανίων, που πραγματοποιήθηκε στο περιθώριο του Συμβουλίου Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. στο Λουξεμβούργο στις 8 και 9 Οκτωβρίου 2015, συμμετείχαν οι Υπουργοί Εξωτερικών και Εσωτερικών των κρατών μελών της Ε.Ε., των συνδεδεμένων χωρών Σένγκεν, οι αρμόδιοι υπουργοί του Λιβάνου, της Ιορδανίας, της Τουρκίας, των Δυτικών Βαλκανίων, όπως επίσης και εκπρόσωποι των σχετικών διεθνών οργανισμών.
Η ΄Υπατη Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας Federica Mogherini κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης Διάσκεψης, τόνισε πέντε σημεία στα οποία θα έπρεπε να επικεντρωθούν για τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, καλόντας όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να συμβάλουν στην προσπάθεια αυτή. Με λίγα λόγια, τη διαχείριση των αιτιών που προκάλεσαν την προσφυγική κρίση όπως π.χ ο πόλεμος στη Συρία, την υποστήριξη των χωρών που φιλοξενούν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, την στήριξη των χωρών οι οποίες αποτελούν πέρασμα για τους μετανάστες. Επιπλέον, την αύξηση της συνεργασίας με σκοπό την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Τέλος, τη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης των παράτυπων μεταναστών συζητώντας την επιστροφή και την επανένταξη τους. Ακόμα, την εξέυρεση τρόπων βελτίωσης των συνθηκών ασφαλείας αλλά και των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών.
Έπειτα, στις 15 Οκτωβρίου 2015 επετεύχθη συμφωνία για τη δημιουργία ενός κοινού σχεδίου δράσης μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας με σκοπό να εντείνουν τη συνεργασία τους για τη στήριξη των μεταναστών και για μια πιο συντονισμένη συνεργασία για τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης δεδομένης της κατάστασης στη Συρία και το Ιράκ.
Ένα μήνα σχεδόν αργότερα, στις 12 Νοεμβρίου 2015 στα πλαίσια ανεπίσημης συνάντησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Βαλέτα και με την παρουσία του προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υιοθετήθηκε το “Refugee Facility for Turkey’’. Πιο συγκεκριμένα, το “Facility’’ αποτελεί ένα μηχανισμό συντονισμού που σχεδιάστηκε με σκοπό να εξασφαλίσει ότι οι ανάγκες των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής θα ικανοποιηθούν με συνεκτικό και συντονισμένο τρόπο. Επιπροσθέτως, προβλέπεται η χορήγηση του ποσού των 3,5 δις. ευρώ, ο μηχανισμός προβλέπεται να ξεκινήσει να παρέχει επιχορηγήσεις από τον Ιανουάριο του 2016.
Πάνω από 720.000 πρόσφυγες έχουν έρθει στην Ευρώπη, διαμέσου της Ελλάδος και σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων αυτών έχουν έρθει από την Τουρκία. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι οι εκτοπισμένοι λόγω της έκκρυθμης κατάστασης στη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν ζουν σε αυτοσχέδιους κατακλυσμούς στην Τουρκία πριν ξεκινήσουν το ταξίδι τους προς την Ευρώπη. Συνεπώς, επιβεβαιώνεται πως η συνεργασία με την Τουρκία είναι κάτι από παραπάνω από σημαντική.
Ρίχνοντας λοιπόν μια γρήγορη ματιά στον συγκερασμό αυτών των γεγονότων κατανοούμε πως συνεχώς και από παντού ακούγονται φωνές που τονίζουν ότι η προσφυγική αυτή κρίση δεν είναι ελληνική είτε οποιουδήποτε άλλου κράτους πρώτης γραμμής υπόθεση αλλά ευρωπαϊκή υπόθεση.
Τις προσπάθειες της Ε.Ε. ενισχύει και η συνεισφορά των διεθνών δρώντων όπως για παράδειγμα ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης. Ο IOM έχει αναπτύξει μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα στην οποία παρουσιάζει και αξιολογεί τις περίπλοκες μεταναστευτικές ροές από την Αφρική προς την Ευρώπη. Η πολυεπίπεδη αυτή πλατφόρμα μπορεί να συνεισφέρει στην δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εικόνας για την κατάσταση η οποία εκτυλίσσεται.
Όμως η πράξη αναιρεί τα μεγαλεπίβολα λόγια και σχέδια. Πιο συγκεκριμένα, πως γίνεται από τη μια πλευρά τα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε. να επιδεικνύουν αλληλεγγύη συνεισφέροντας στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και κάποια κράτη μέλη να υψώνουν φράχτες επαναφέροντας ελέγχους στα σύνορα τους; Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γερμανία, στην οποία παρατηρείται αύξηση των ακροδεξιών στοιχείων και η πολιτική «ανοιχτών θυρών» της καγκελαρίου της Γερμανίας, Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ έχει κατακριθεί. Από την άλλη πλευρά οι υπόλοιποι διεθνείς δρώντες δεν φαίνεται να συνεισφέρουν σημαντικά από τη δική τους πλευρά ετσί ώστε αυτή η κατάσταση να γίνει διαχειρίσιμη.
Κανένα πολυδιάστατο σχέδιο, κανένα μνημόνιο συνεργασίας, καμία βαρυσήμαντη ανακοίνωση αναγνώρισης της σοβαρότητας της κατάστασης δεν θα μπορέσει να περιορίσει την κρίση αυτή πέρα από την ύπαρξη ομοφωνίας από τους ευρωπαίους ηγέτες. Η ανομοιογένεια αυτή στην λήψη των αποφάσεων στο εσωτερικό της Ε.Ε και η ύπαρξη χάσματος μεταξύ προσδοκιών-πραγματικότητας ξυπνά παλιές μνήμες στην ευρωπαϊκή ήπειρο, όπου αντί για γέφυρες υπήρχαν υψωμένα τείχη. Η στάση της Ε.Ε. απέναντι στην προσφυγική κρίση μπορεί να συνοψιστεί στην εξής φράση του Albert Eistein ‘’The definition of insanity is doing the same thing over and over again and expecting different results’’.
