Γράφει η Δάφνη Νούση, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Η Boko Haram είναι μία Ισλαμιστική εξτρεμιστική οργάνωση που αντιτίθεται στην δυτική παιδεία και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
H δράση της χαρακτηρίζεται από ωμή βία και το επίκεντρο των επιχειρήσεών της είναι η βορειοανατολική Νιγηρία. Το παρόν κείμενο επιχειρεί να προσεγγίσει το φαινόμενο της Boko Haram εξηγώντας τις καταβολές της και προτείνοντας τρόπους για μια αποτελεσματική αντιμετώπισής της.
Η Boko Haram ιδρύθηκε το 2002, έχοντας δεσμούς με την Al-Qaeda και από το 2009 ηγείται μίας εξέγερσης κατά της νιγηριανής κυβέρνησης. O ηγέτης της οργάνωσης, Abubakar Shekau δήλωσε στα τέλη του 2014, την πίστη του στο Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS), οραματιζόμενος την δημιουργία ενός ισλαμικού «Χαλιφάτου» στα βόρεια της Νιγηρίας, αντίστοιχο με αυτό του ISIS στη Συρία και το Ιράκ. Γειτονικά κράτη όπως το Μπενίν, ο Νίγηρας, το Τσαντ και το Καμερούν απειλούνται από τις δραστηριότητες της Boko Haram, η οποία αναζητά κρησφύγετα και ορμητήρια για τις επιχειρήσεις της στα εδάφη τους, ενώ μακροπρόθεσμα ίσως να προσπαθήσει να συμπεριλάβει μέρος των τελευταίων σε ένα πιθανό «Χαλιφάτο» της.
Η Boko Haram αποτελεί μάστιγα για την ασφάλεια της Νιγηρίας και εκτιμάται ότι μεταξύ Ιουλίου 2010 και Ιουλίου 2015 πάνω από 15.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από συγκρούσεις με την Ισλαμιστική αυτή οργάνωση. Ωστόσο υπάρχει και η εκτίμηση ότι ο πραγματικός αριθμός των νεκρών από το 2010 έως το 2014 μπορεί και να ανέρχεται μεταξύ 100.000 και 1.000.000. Επιπλέον μια έκθεση του Internal Displacement Monitoring Centre and Norwegian Refugee Council (2014) υπολογίζει ότι πάνω από 3.3 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί στο βορειοανατολικό τμήμα της Νιγηρίας, μια αναλογία που αντιστοιχεί στο 10% των 33 εκατομμυρίων εσωτερικά εκτοπισμένων πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Boko Haram εκμεταλλευόμενη την ενδημική διαφθορά του νιγηριανού κράτους, την έλλειψη παιδείας, την φτώχεια και την ανεργία μεγάλου μέρους του μουσουλμανικού πληθυσμού καθώς και την ανισότητα του βιοτικού επιπέδου των χριστιανών με το αντίστοιχο των μουσουλμάνων, καλύπτει το κενό εξουσίας που υπάρχει σε νιγηριανές επαρχίες. Όπως πράττει και το ISIS σε επαρχίες της Συρίας και του Ιράκ όπου ο κρατικός έλεγχος έχει εξασθενήσει, έτσι και η Boko Haram παρέχει βασικά αγαθά στον τοπικό πληθυσμό αυξάνοντας την δική της νομιμοποίηση και μειώνοντας την αντίστοιχη της νιγηριανής κυβέρνησης. Η παροχή θέσεων εργασίας, σίτισης και η βελτίωση βασικών υποδομών και υπηρεσιών στον πληθυσμό από την Boko Haram εκπληρώνει βασικές απαιτήσεις του μουσουλμανικού πληθυσμού, τις οποίες η κυβέρνηση ενός συνολικά αναπτυσσόμενου κράτους δεν παρέχει. Το ΑΕΠ της Νιγηρίας φτάνει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια, το εξωτερικό της χρέος είναι σχετικά χαμηλό, φτάνοντας μόνο το 11% του ΑΕΠ, ενώ αποτελεί την σημαντικότερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς και έναν από τους σημαντικότερους ενεργειακούς προμηθευτές των ΗΠΑ. Ωστόσο, τα οφέλη από την οικονομική ανάπτυξη της Νιγηρίας δεν έχουν κατανεμηθεί ισομερώς στο εσωτερικό της. Ο μουσουλμανικός βορράς της Νιγηρίας παραμένει μία από τις φτωχότερες περιοχές στον κόσμο, το χάσμα του με τον χριστιανικό νότο αυξάνεται και η Boko Haram το εκμεταλλεύεται.
Η αντιμετώπιση της Boko Haram
Η διεξαγωγή του πολέμου κατά της Boko Haram, των τζιχαντιστών και των ανταρτών γενικότερα πρέπει να εμπεριέχει και μία κοινωνική διάσταση. Όντας ένα κοινωνικό φαινόμενο, κάθε πόλεμος, είτε είναι συμβατικός, είτε ανταρτοπόλεμος πρέπει να βασίζεται στον παράγοντα της νομιμοποίησης. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Νιγηρίας και των γειτονικών κρατών θα εγκαταλείψει τις παράλληλες δομές κάθε αντάρτικης-τρομοκρατικής οργάνωσης αν η εκάστοτε κυβέρνηση εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της απέναντι του, απονομιμοποιωντας τους αντικυβερνητικούς αντάρτες. Αυτό σημαίνει πως ο χριστιανικός πληθυσμός της Νιγηρίας πρέπει να απομακρυνθεί από την λογική του φατριασμού και να δεχθεί το μοίρασμα της κοινωνικής πίτας σε περισσότερα κομμάτια, μοιράζοντας τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης του κράτους και στον φτωχότερο μουσουλμανικό βορρά.
Φαινόμενα όπως ο αναλφαβητισμός, η ανεργία και η διαφθορά μπορεί να μην εξαλείφονται απευθείας αλλά μπορούν να μειωθούν σταδιακά και σε συνδυασμό με τη δημιουργία λειτουργικών κρατικών υποδομών στις μουσουλμανικές επαρχίες μπορούν να οδηγήσουν στην επιστροφή της νομιμοποίησης της κεντρικής κυβέρνησης. Επιπλέον, η παροχή βοήθειας από τα κράτη της Δύσης στον τομέα των υποδομών θα αποκαθιστούσε την εικόνα των τελευταίων στα μάτια του μουσουλμανικού πληθυσμού, την οποία προσπαθεί να απαξιώσει η Boko Haram.
Πέραν από τα μέτρα ήπιας ισχύος, η ήττα των τζιχαντιστών πρέπει να συνδυαστεί και με την κατάλληλη χρήση μέτρων ασφαλείας. Σε στρατιωτικό και αστυνομικό επίπεδο τόσο τα εξωτερικά σύνορα της Νιγηρίας, όσο και τα σύνορα των διαφορετικών ομοσπονδιακών της κρατιδίων χρειάζονται εντατικότερους ελέγχους ώστε να μειωθεί η επικοινωνία των τρομοκρατών εντός και εκτός της εθνικής της επικράτειας. Επιπλέον, η αναβάθμιση των νιγηριανών μυστικών υπηρεσιών καθώς και η συνεργασία τους με τις αντίστοιχες υπηρεσίες των γειτονικών της κρατών, αλλά και η ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας με τα δυτικά κράτη θα συνεισέφεραν στην αποτροπή βομβιστικών επιθέσεων και στη διευκόλυνση των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού.
Πρέπει να προστεθεί πως θεωρείται μονόδρομος για την άμεση ήττα των τζιχαντιστών η αναβάθμιση του εξοπλισμού και της κατάρτισης των νιγηριανών ενόπλων δυνάμεων (οι οποίες είχαν υποστεί πολλές απώλειες από την Boko Haram), τόσο από την παροχή δυτικής βοήθειας όσο και από την εντατικότερη συμμετοχή σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις-επιχειρήσεις με τα γειτονικά κράτη. Αντίθετα, επιλογές που οδηγούν σε μονομερείς ενέργειες και διπλωματική απομόνωση της νιγηριανής κυβέρνησης δεν πρόκειται να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της Boko Haram.
Τα κίνητρα εμπλοκής της Δύσης
Τα κράτη της Δύσης έχουν συμφέρον να βοηθήσουν τη νιγηριανή κυβέρνηση να καταπολεμήσει την εξάπλωση της τζιχαντιστικής απειλής στο έδαφος της για διαφορετικούς λογούς. Πρώτον, η Νιγηρία ένας από τους σημαντικότερους ενεργειακούς προμηθευτές των ΗΠΑ, αποτελεί μία από τις ενεργειακές εναλλακτικές λύσεις που διαθέτει η Δύση και μπορεί να τις χρησιμοποιήσει σε περίπτωση που σε κράτη της Μέσης Ανατολής επικρατήσουν αντιδυτικές κυβερνήσεις- ή μια ενεργειακή πρόσβαση των Δυτικών στην περιοχή γίνει ιδιαίτερα δύσκολη.
Αν η Νιγηρία διασπαστεί εδαφικά και πολιτικά και οι πόροι της δεν ελέγχονται πλέον από μια κεντρική κυβέρνηση οι ΗΠΑ χάνουν αυτήν την σημαντική ενεργειακή εναλλακτική πηγή. Δεύτερον, εάν η Δύση δεν συμβάλει στην σταθεροποίηση πολλών κυβερνήσεων στην Αφρική, το κενό ισχύος που θα δημιουργηθεί θα καλυφθεί πιθανότατα από άλλες ανερχόμενες παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Κίνα. Η τελευταία, ανταγωνίζεται ήδη την Δύση στην κατανομή των φυσικών πόρων της Αφρικής, έχοντας σημαντικές επενδύσεις στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ζιμπάμπουε, ενώ στο Μάλι (γειτονικό κράτος της Νιγηρίας) αποτελεί τον κύριο κατασκευαστή του σιδηροδρομικού του δικτύου. Στο γειτονικό Νίγηρα, οπού η Γαλλία προμηθεύεται μεγάλη ποσότητα του ουρανίου της – λειτουργούν οι πυρηνικοί της αντιδραστήρες (70% της ηλεκτρικής ενέργειας της Γαλλίας παράγεται από την πυρηνική ενέργεια, εξασφαλίζοντάς της φθηνά τιμολόγια ρεύματος) – η Δύση για στρατηγικούς λογούς οφείλει να κρατήσει μακριά τόσο την Κινεζική παρουσία όσο και τους τζιχαντιστές.
Τέλος, η Δύση πρέπει να αναλάβει προληπτική δράση ακόμα και με αεροπορικούς βομβαρδισμούς στη Νιγηρία για να μη δημιουργηθεί μελλοντικά κάποιο αντίστοιχο τζιχαντιστικό κρατικό μόρφωμα όπως στην Συρία και το Ιράκ.
Βιβλιογραφία
Adele, B. J. (2007). Nigeria’s Foreign Policy. Olu-Akin Publishers.
Anyadike, N. O. (2013). Boko Haram and National Security Challenges in Nigeria; Causes and Solutions. Journal of Economic and Sustainable Development.
Bamgbose, J. A. (2013). The Boko Haram Crisis and Nigeria’s External Relations. British Journal of Arts and Social Sciences .
Jami’u, E. “. (2013, March). Tackling the Nigenia Security challenges: The Islamic Panacea . European Scientific Journal .
Jideofor Adibe, “Re-evaluating the Boko Haram conflict», Brookings Institution, 29 February 2016, http://www.brookings.edu/blogs/africa-in-focus/posts/2016/02/29-reevaluating-boko-haram-conflict-adibe (access 28/03/2016)
