Οι περιπέτειες της Ελληνικής ΑΟΖ (και οι φρεγάτες)…
Θανάσης Κ.
Επειδή πολλά λέγονται σήμερα για τις «απειλές» που αντιμετωπίζουν σήμερα τα κυριαρχικά μας δικαιώματα και τον τρόπο που τα υπερασπιζόμαστε – και γράφονται, από δω κι από εκεί, διάφορες ανακρίβειες – σήμερα δίνουμε κάποιες διευκρινίσεις.
Θα δείτε πως είναι απόλυτα «επίκαιρες» (και θα καταλάβετε καλύτερα και τη «σπέκουλα» που γίνεται σχετικώς)…
* Πρώτον, το βασικό κυριαρχικό μας δικαίωμα (πέρα από το εύρος των χωρικών υδάτων και του εναέριου χώρου) είναι η λεγόμενη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Αυτή περιλαμβάνει τα πάντα – το υπέδαφος της θάλασσας, το βυθό και το σύνολο των υδάτων πάνω από το βυθό – πέραν των 12 μιλίων και ως τα 200 μίλια από τις ακτές.
Χώρες σε «στενές» θάλασσες – με εύρος λιγότερο από 400 μίλια – έχουν όρια ΑΟΖ ως τη «μέση γραμμή» από τις απέναντι χώρες.
Η ΑΟΖ είναι νομική έννοια που θεσπίστηκε το 1983 από τη Διεθνή Σύνοδο για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), στο Montego Bay.
H «υφαλοκρηπίδα» είναι γεωλογική έννοια, ο διαμοιρασμός της οποίας είχε ρυθμιστεί από πολύ παλαιότερα (1958) και αφορά μόνο το υπέδαφος κάτω από το θαλάσσιο βυθό. Είναι προφανές ότι η υφαλοκρηπίδα περιλαμβάνεται πλήρως στην πολύ νεότερη – και πολύ ευρύτερη – έννοια της ΑΟΖ.
Υπάρχει όμως και μια άλλη διαφορά μεταξύ τους: Η υφαλοκρηπίδα υφίσταται «αντικειμενικά», δεν χρειάζεται να την έχει διακηρύξει ένα παράκτιο κράτος για να την διεκδικεί (εφ’ όσον βρίσκεται μέσα στα προβλεπόμενα όρια από τις ακτές του). Ενώ η ΑΟΖ για να αποτελέσει επισήμως κυριαρχικό δικαίωμα μιας παράκτιας χώρας οφείλει η χώρα αυτή να τη διακηρύξει.
Προσοχή: Η διακήρυξη της ΑΟΖ γίνεται μονομερώς. Δεν χρειάζεται τη «σύμφωνη» γνώμη καμίας άλλη χώρας. Αλλά αν υπάρχει απέναντι άλλη χώρα (σε απόσταση μικρότερη των 400 μιλίων) τότε οι δύο οφείλουν να διαπραγματευθούν τα όρια της ΑΟΖ μεταξύ τους, ή να παραπέμψουν τη διαφορά τους σε Διεθνή διαιτησία.
* Δεύτερον, η Ελλάδα μέχρι το 2012 δεν μιλούσε επισήμως για ΑΟΖ. Μιλούσε μόνο για «υφαλοκρηπίδα». Ο λόγος ήταν απλός: Η υφαλοκρηπίδα υπήρχε αντικειμενικά, χωρίς να χρειάζεται «διακήρυξη» από πλευράς Ελλάδος. Ενώ η ΑΟΖ απαιτούσε «διακήρυξε» από πλευράς μας – κι εδώ υπήρχε ο φόβος «δυναμικής αντίδρασης» από πλευράς Τουρκίας.
Η Τουρκία δεν είχε απειλήσει ποτέ ότι θα κηρύξει Πόλεμο στην Ελλάδα, αν η Ελλάδα διακήρυσσε την ΑΟΖ της. Η Τουρκία ήδη από το 1996 είχε διακηρύξει ότι θα θεωρούσε αιτία Πολέμου αν η Ελλάδα επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα (στο Αιγαίο) στα 12 μίλια. Πράγμα σχετιζόμενο μεν, αλλά πολύ διαφορετικό…
Στο μεταξύ όμως, όλες οι χώρες της Μεσογείου είχαν αρχίσει να διακηρύσσουν την ΑΟΖ τους και να την οριοθετούν με άλλες «όμορες χώρες». Μεταξύ αυτών και η Κύπρος που οριοθέτησε την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο (το 2003), με το Λίβανο (το 2005) και με το Ισραήλ (το 2010).
Ακόμα και η «μικρή και αδύναμη» Κύπρος έχει τολμήσει να διακηρύξει ΑΟΖ κι έχει επιτύχει να οριοθετήσει την ΑΟΖ της (τουλάχιστον προς Νότον και Ανατολικά). Μόνο η Ελλάδα δεν τολμούσε…
* Τρίτον, την σιωπή για την Ελληνική ΑΟΖ την έσπασε επισήμως ο Αντώνης Σαμαράς ως αρχηγός της Αξιωματικής αντιπολίτευσης τον Ιανουάριο του 2011. Προκαλώντας σχετικώς συζήτηση «προ ημερησίας διάταξης» στη Βουλή.
Αξίζει τον κόπο να δείτε τι του απάντησαν τότε οι θιασώτες της «επίσημης σχολής σκέψης» της ελληνικής διπλωματίας: Ότι, λέει, δεν χρειαζόμαστε την ΑΟΖ – αρκεί ή έννοια της «υφαλοκρηπίδας»! Κι ακόμα, πολλοί (απ’ όσους έχουν το θράσος και μιλάνε ακόμα) έσπευδαν να συμπληρώσουν ότι… «δεν υπάρχει και τίποτε άξιο λόγου» στο βυθό της Ανατολικής Μεσογείου…
Φυσικά όλα αυτά αναγκάστηκαν και τα έκαναν «γαργάρα» αργότερα, όταν πρώτη η Κύπρος, ύστερα το Ισραήλ και τελευταία η Αίγυπτος, προώθησαν συμφωνίες με μεγάλες εταιρίες για υποθαλάσσιες έρευνες και βρήκαν τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου στην περιοχή…
* Τέταρτον, όταν ανέλαβε η κυβέρνηση Σαμαρά, και πριν προλάβει καλά-καλά να ορκιστεί (Ιούνιος του 2012), διαπίστωσε ότι η Τουρκία είχε ήδη προχωρήσει σε προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού για πρόσκληση ενδιαφέροντος μεγάλων πετρελαϊκών εταιριών να κάνουν έρευνες για λογαριασμό της Τουρκίας σε τμήματα της Ελληνικής ΑΟΖ νοτίως της Ρόδου…
Η νεοπαγής κυβέρνηση Σαμαρά τότε, αντέδρασε ειδοποιώντας τον Οργανισμό του Δικαίου της Θάλασσας που τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ (UNCLOS), ότι η περιοχή αυτή βρίσκεται μέσα στην Ελληνική ΑΟΖ.
Αυτό ήταν αρκετό για να σταματήσει κάθε ενδιαφέρον από την πλευρά διεθνών εταιριών έρευνας.
Η Ελλάδα τότε πρόβαλε τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα σε ΑΟΖ (πράγμα που δεν είχε κάνει ως τότε), χωρίς να τη διακηρύξει επισήμως, βέβαια, αλλά ταυτόχρονα επικαλέστηκε την Έκθεση της Γρανάδας, που υπό την αιγίδα την ίδιας της ΕΕ είχε αναλάβει να ορίσει τα όρια ΑΟΖ των Ευρωπαϊκών χωρών.
Η Έκθεση της Γρανάδας δεν αποτελεί «επίσημο κείμενο» της ΕΕ, αλλά έχει «ενσωματωθεί στα συμπεράσματα» της ΕΕ (κι έχει αποκτήσει έτσι κάποια «βαρύτητα») ήδη από το 2008…
Τότε μεγάλο μέρος του Ελληνικού ΥΠΕΞ θεωρούσε «πολύ παρακινδυνευμένο» να επικαλεστεί η Ελλάδα την… ΑΟΖ της, προκειμένου να σταματήσει την ευθεία τουρκική καταπάτηση.
[Κι αν έμπαιναν κολοσσοί όπως η Exxon για έρευνες στην Ελληνική ΑΟΖ, χωρίς ελληνική αντίδραση, άντε να τις βγάλεις μετά…]
Φανταστείτε: το Δίκαιο της Θάλασσας ψηφίστηκε το 1983, έγινε «εθιμικό ήδη από το 1996, είχε ενσωματωθεί στα ντοκουμέντα της Ευρωπαϊκής Ένωση ήδη από το 2008 και στην Ελλάδα το επίσημο υπουργείο Εξωτερικών δεν τολμούσε να την επικαλεστεί!
Τότε δεν έγινε ευθεία διακήρυξη ΑΟΖ από πλευράς Ελλάδας. Πράγματι…
Αλλά η τουρκική πρόκληση ακυρώθηκε τότε!
Ήταν μια εποχή που το πρώτο μνημόνιο είχε αποτύχει πλήρως, η χώρα είχε μείνει ουσιαστικά «ακυβέρνητη» για ένα εξάμηνο, μόλις είχε αποκτήσει νέα κυβέρνηση κι είχε διαπραγματευθεί νέο μνημόνιο, πολλοί πίστευαν πως ούτε αυτό θα μπορούσε να το εφαρμόσει, η χώρα δεν είχε …μαντήλι να κλάψει – και πολλοί στο εξωτερικό μιλούσαν τότε (καλοκαίρι του 2012) ανοικτά για Grexit…
[Είναι ενδεικτικό ότι, κάποιοι από εκείνους τους «κύκλους» που αντιτάχθηκαν στην διακήρυξη ΑΟΖ τότε – τον Ιούλιο του 2012 – κατηγορούν σήμερα την κυβέρνηση Σαμαρά που δεν έκανε, αυτό που οι ίδιοι χάλαγαν τον κόσμο να ΜΗ γίνει!]
Παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα ματαίωσε τότε τον σφετερισμό της Ελληνικής ΑΟΖ από πλευράς Τουρκίας. Ο διεθνής διαγωνισμός της κηρύχθηκε άγονος. Και οι προκλήσεις από την πλευρά της σταμάτησαν. (Η Τουρκία δεν διέθετε τότε δικά της ερευνητικά σκάφη…)
Η Ελλάδα για πρώτη φορά επισήμως επικαλέστηκε τα κυριαρχικά δικαιώματα της ΑΟΖ της και αυτό έγινε εμμέσως αποδεκτό διεθνώς και «εν τοις πράγμασι», αφού ο UNCLOS δημοσίευσε την ελληνική επίσημη διακοίνωση και οι διεθνείς εταιρίες δέχθηκαν τον ελληνικό ισχυρισμό – κι έκαναν πίσω…
* Πέμπτο, ενάμιση χρόνο αργότερα, δηλαδή το πρώτο μισό του 2014, η Ελλάδα είχε επισήμως την «Προεδρία» της ΕΕ. Τότε η κυβέρνηση Σαμαρά έθεσε στην Ευρωπαϊκή ατζέντα το ευρύτερο ζήτημα της ΑΟΖ των ευρωπαϊκών χωρών, ιδιαίτερα της Μεσογείου, θέτοντας μάλιστα ζήτημα για την διεύρυνση της αυτάρκειας της Ευρώπης σε «ίδιους» ενεργειακούς πόρους. Και τη μείωση της εξάρτησής της από «εξω-ευρωπαϊκούς προμηθευτές» που αποκτούσαν «μονοπωλιακή δύναμη» σε βάρος της Ευρώπης.
Με την κίνηση αυτή (που βρήκε πολύ θετική ανταπόκριση από πλευράς των υπολοίπων εταίρων της Ελλάδας) ουσιαστικά επανήλθε στο προσκήνιο ο Χάρτης της Γρανάδας που «νομιμοποιούσε» πλήρως ολόκληρη την Ελληνική ΑΟΖ.
Κάποιοι στην Αθήνα γκρίνιαξαν και πάλι! Είδαν το δημοσιευμένο Χάρτη της Γρανάδας και νόμιζαν ότι η κυβέρνηση τότε διεκδικούσε… κοινά σύνορα ΑΟΖ με τη Μάλτα! Δεν κατάλαβαν ότι ο Χάρτης απεικόνιζε την Ευρωπαϊκή ΑΟΖ στη Μεσόγειο (περιλαμβανομένης της Ελληνικής, της Ιταλικής και της Μαλτέζικης) και δεν ήταν Ελληνικός. Ήταν «ημί-επίσημο» ντοκουμέντο της Ευρώπης.
Όπου έβλεπαν διεκδίκηση ελληνικής ΑΟΖ, ακόμα άφριζαν…
* Έκτον, τον Νοέμβριο του 2014, η κυβέρνηση Σαμαρά σε συνεργασία με την κυβέρνηση Αναστασιάδη στην Κύπρο έκαναν και το επόμενο μεγάλο βήμα: Πήγαν επίσημη κοινή επίσκεψη στο Κάϊρο, στον νέο τότε Πρόεδρο Σίσι, πράγμα που «δυσαρέστησε» τότε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και την Ουάσιγκτων.
Δεν ήταν έντονη η δυσφορία. Αλλά ήταν δυσφορία!
Το ίδιο εξέφραζαν και τα «παπαγαλάκια» τους στην Αθήνα…
Ο λόγος της δυσφορίας τους: ότι ο Σίσι θεωρούνταν τότε «δικτάτορας» (γιατί ένα χρόνο πριν είχε ανατρέψει τον – οριακά – εκλεγμένο ισλαμιστή Μόρσι).
Τότε τον Σίσι τον επέκριναν – σήμερα όλοι τον αναγνωρίζουν ως «προνομιακό συνομιλητή» τους σε ολόκληρο τον Αραβικό κόσμο.
Ο Σαμαράς το διέβλεψε πρώτος τότε και πήρε το ρίσκο να πάει και να στήσει – μαζί με τον Αναστασιάδη – την «τριγωνική στρατηγική σύγκλιση Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου». (Μετά τον αντίστοιχο «άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ»).
Ανάμεσα στα άλλα που υπογράφηκαν τότε – και πιο σημαντικό από ελληνικής πλευράς – η δέσμευση της Αιγύπτου να συζητήσει μαζί με τις άλλες δύο χώρες, δηλαδή με Ελλάδα και Κύπρο, την μεταξύ τους οριοθέτηση της ΑΟΖ.
Ήταν η πρώτη φορά που η Αίγυπτος δέχθηκε να τα συζητήσει αυτά με Ελλάδα χωρίς την Τουρκία. Ως τότε η αιγυπτιακή διπλωματία ζητούσε παγίως να συμπεριληφθούν στις διαπραγματεύσεις και οι Τούρκοι – καθώς και οι τουρκικές αιτιάσεις. Αυτό παρακάμφθηκε τότε εντελώς με το «ανακοινωθέν του Καίρου»…
Η ΑΟΖ είχε μπει οριστικά στο οπλοστάσιο της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής. Και άρχιζε, εμμέσως τουλάχιστον, να αποκτά διεθνή «αναγνώριση»…
Έβδομο: το δίκαιο της Θάλασσας που ορίζει και την ΑΟΖ προβλέπει ρητά και απερίφραστα ότι τα νησιά έχουν πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα…
Πλήρη! Όχι «μειωμένες επήρειες» κλπ.
Ανεξαρτήτως μεγέθους. Φτάνει να μην είναι «τεχνητά νησιά», να μην είναι ύφαλοι, και να μπορούν να συντηρήσουν οικονομική ζωή. Δηλαδή να έχουν πόσιμο νερό (ακόμα και ακατοίκητα).
–Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα νησιά δεν μπορούν να έχουν πλήρη επήρεια.
Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας όμως, λέει το ακριβώς αντίθετο…
–Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ανεξάρτητα από το τι λέει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας υπάρχουν και οι παλαιότερες αποφάσεις Διαιτητικών Δικαστηρίων, που προβλέπουν άλλα. Δηλαδή έχουν δικάσει περιπτώσεις μεταξύ παράκτιων χωρών, όπου στα νησιά δόθηκε μειωμένη επήρεια. Πράγματι…
Ξεχνούν όμως μια «λεπτομέρεια»: Ότι τέτοιες περιπτώσεις «μειωμένης επήρειας» υπήρξαν σε αποφάσεις Διεθνών Διαιτητικών Δικαστηρίων πριν από την ψήφιση του UNCLOS, δηλαδή πριν το 1983 – όπως είναι η περίπτωση των Channel Islands, μεταξύ Βρετανίας-Γαλλίας, στη Μάγχη (1977).
Η αφορούν περιπτώσεις αποφάσεων Διεθνούς Διαιτησίας, πριν γίνει εθιμικό το Δίκαιο της Θάλασσας, δηλαδή πριν το 1996 – όπως είναι η περίπτωση της διαφιλονικούμενης ΑΟΖ μεταξύ Λιβύης και Μάλτας, το 1985.
Η αφορούν αποφάσεις διεθνών διαιτητικών δικαστηρίων που έγιναν όχι με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας αλλά με βάση την εφαρμογή πολύ παλαιότερων συμβάσεων – όπως η διαφορά κρατών της Καραϊβικής για τα νησιά Providence με βάση το Σύμφωνο του Καράκας (του 1920).
Αλλά σε ό,τι αφορά το δικό μας θέμα, το Δίκαιο της Θάλασσας που ορίζει πλέον σαφώς ότι τα νησιά – όλα τα νησιά – έχουν πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα – δεν υπάρχει καμία αμφισβήτηση. Καμία…
Τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια με βάση του Δίκαιο της Θάλασσας.
Κάποιοι θέλουν να παραιτηθούμε από τα κυριαρχικά τους δικαιώματα!
Κάποιοι διακηρύσσουν ότι είμαστε… «μαξιμαλιστές» ή μοναχοφαγάδες» που επιμένουμε στα κυριαρχικά μας δικαιώματα όπως ακριβώς τα προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας.
Και κάποιοι απλώς λένε πως ακόμα κι αν τα κερδίσουμε… δεν θα τα αξιοποιήσουμε. Αλλά τότε γιατί τα διεκδικούμε;
Βλέπετε την ΑΟΖ πολλοί δεν την ήθελαν. Ακόμα και στην Ελλάδα.
Την έβλεπαν ως «κακό μπελά».
Γι’ αυτό και την αποσιωπούσαν.
Και κατηγορούσαν όσους την προωθούσαν.
Κι ύστερα άρχισαν να την υπονομεύουν από τα μέσα…
Και θέλουν να πάμε να τα μοιράσουμε αρχίζοντας με «εκπτώσεις» πριν ακόμα καθίσουμε στο τραπέζι.
Αλλά αν μια χώρα είναι έτοιμη να παραιτηθεί από (αδιευκρίνιστο) «μέρος» των κυριαρχικών της δικαιωμάτων πριν ακόμα τα παραπέμψει σε διαιτητικό δικαστήριο, τότε δεν θα χάσει «ένα μικρό μέρος». Κινδυνεύει να τα χάσει όλα!
Γιατί κανείς δεν σου δίνει, όσα μόνος σου εσύ απεμπολείς.
Πού φτάσαμε; Να πρέπει να «επιχειρηματολογήσουμε» – μεταξύ μας μάλιστα – για να διεκδικήσουμε πλήρως όσα… το Διεθνές Δίκαιο μας κατοχυρώνει!
Αυτό το λες και κατάντημα…
ΥΓ. Επειδή πλησιάζει η απόφαση για τις φρεγάτες, χρειαζόμαστε πραγματικά μάχιμα σκάφη ανοικτής θαλάσσης (όπως τα γαλλικά, για παράδειγμα), αν είμαστε έτοιμοι να διεκδικήσουμε κυριαρχικά δικαιώματα και ρόλους στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αν δεν έχουμε τέτοια διάθεση, μας κάνουν και ενισχυμένα πλοία …«ακτοφυλακής» (όπως οι αμερικανικές προτάσεις).
Άντε, γιατί κόντεψε ο καιρός.
