ΑΓΙΟΙ ΤΟΠΟΙ: Η νέα πραγματικότητα στους Αγίους Τόπους-Η στάση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων κ. Θεοφίλου έχει ανοίξει ξανά τη συζήτηση για το πού πραγματικά ανήκει ο δεύτερος ιστορικός θρόνος της Ορθοδοξίας.
Ρεπορτάζ: Παντελής Χαριτάκης
Η πρόσφατη επιλογή του να αγνοήσει τη γραμμή του Φαναρίου στην περίπτωση της Μονής Σινά, αλλά και η συνάντησή του με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δημιούργησαν ισχυρές εντυπώσεις. Για πολλούς, ο Θεόφιλος δείχνει να ακολουθεί μια αυτόνομη στρατηγική, σε αρμονία με τη ρωσική επιρροή.
Στο tilegrafimanews.gr μίλησαν ιεράρχες του Οικουμενικού Θρόνου, τονίζοντας ότι «ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων έχει ξεπεράσει προ πολλού τα όρια εθιμοτυπίας». Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η στάση του αυτή αποτελεί συνειδητή επιλογή ταύτισης με τη Μόσχα ή μια προσπάθεια να αποδείξει την ανεξαρτησία του απέναντι στο Φανάρι.
Η παράμετρος Μόσχα – Κρεμλίνο και Ορθοδοξία
Είναι γεγονός ότι η ρωσική διπλωματία χρησιμοποιεί την Ορθοδοξία ως εργαλείο επιρροής. Το carnegieendowment.org έχει καταγράψει αναλυτικά πώς το Πατριαρχείο Μόσχας λειτουργεί ως δίαυλος της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ιδίως σε περιοχές με γεωπολιτικό ενδιαφέρον όπως οι Άγιοι Τόποι. Η σχέση του Πατριάρχη Θεοφίλου με ρωσικούς κύκλους δεν αποτελεί μυστικό· η ενίσχυση των ρωσικών επενδύσεων σε ακίνητα γύρω από τα Ιεροσόλυμα και η παρουσία ρωσικών αποστολών επιβεβαιώνουν την αυξανόμενη ρωσική επιρροή.
Οι κινήσεις αυτές γίνονται δεκτές με σκεπτικισμό από την ελληνική διπλωματία, η οποία βλέπει να αποδυναμώνεται ο παραδοσιακός ρόλος του Φαναρίου.
Ερντογάν, Μόσχα και το μήνυμα ανεξαρτησίας
Η συνάντηση του Πατριάρχη Θεοφίλου με τον πρόεδρο Ερντογάν δεν μπορεί να θεωρηθεί απλή εθιμοτυπία. Όπως επισημαίνουν διπλωματικοί κύκλοι στο foreignpolicy.org, η Άγκυρα επιχειρεί να διατηρεί ανοικτούς διαύλους με κάθε θρησκευτικό ηγέτη στην περιοχή, και ο Θεόφιλος γνωρίζει καλά πώς να εκμεταλλευτεί αυτή τη δυναμική. Για πολλούς, το μήνυμα ήταν σαφές: «Δεν χρειάζομαι δεκανίκια από το Φανάρι για να σταθώ».
Η ταύτιση όμως με δύο δυνάμεις –Ρωσία και Τουρκία– δημιουργεί ανησυχίες στο Ισραήλ. Η κυβέρνηση του Ισραήλ, όπως έχει αναφέρει σε παλαιότερη έκθεσή του το brookings.edu, δεν επιθυμεί να δει τους Αγίους Τόπους να γίνονται «πεδίο σκιώδους ανταγωνισμού» ξένων δυνάμεων.
⸻
Το Φανάρι και η αμερικανική διπλωματία
Παράλληλα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος παρακολουθεί τις εξελίξεις με προσοχή. Στην επίσκεψή του στις ΗΠΑ, σύμφωνα με πληροφορίες, ιεράρχες του Θρόνου τον κάλεσαν να θέσει το ζήτημα στις επαφές του με υψηλόβαθμους Αμερικανούς αξιωματούχους. Η αμερικανική διπλωματία έχει τα μέσα να επηρεάσει την ισραηλινή κυβέρνηση, η οποία διατηρεί τον τελικό λόγο για την ισχύ του Πατριάρχη Ιεροσολύμων.
Η ανησυχία του Φαναρίου είναι προφανής: αν ο Θεόφιλος συνεχίσει σε αυτή τη γραμμή, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κινδυνεύει να χάσει το κύρος του σε ένα από τα πλέον ιστορικά κέντρα της Ορθοδοξίας. Το ec-patr.org, σε πρόσφατη τοποθέτηση, μίλησε για «απαράδεκτες παρεκκλίσεις από την ενότητα της Εκκλησίας».
⸻
Η ελληνική εξωτερική πολιτική στο περιθώριο
Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, με επικεφαλής τον Γιώργο Γεραπετρίτη, δείχνει να μην έχει κατανοήσει την κρισιμότητα του ζητήματος. Η πρέσβειρα Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, που χειρίζεται τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, φαίνεται να έχει περιορισμένη γνώση των εκκλησιαστικών ισορροπιών. Το αποτέλεσμα είναι η Αθήνα να παραμένει θεατής, την ώρα που η Μόσχα και η Άγκυρα ενισχύουν την παρουσία τους στους Αγίους Τόπους.
Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο: η ελληνική διπλωματία διαχρονικά υποτίμησε τον ρόλο της Ορθοδοξίας ως εργαλείο εθνικής πολιτικής. Οι λίγες εξαιρέσεις πρωθυπουργών που αντιλήφθηκαν αυτή τη διάσταση δεν αρκούν για να αντιστρέψουν την τωρινή αποδυνάμωση.
Η μάχη για την Ορθοδοξία στους Αγίους Τόπους
Το ερώτημα «είναι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων με τη γραμμή των Ρώσων;» δεν απαντάται απλά με ένα «ναι» ή «όχι». Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη: ο Θεόφιλος φαίνεται να ακολουθεί μια πολιτική ανεξαρτησίας, αλλά οι επιλογές του συμπίπτουν συχνά με τα στρατηγικά συμφέροντα του Κρεμλίνου. Αυτό τον καθιστά πολύτιμο εταίρο για τη Μόσχα και δύσκολο «χαρτί» για το Φανάρι.
Η επόμενη περίοδος θα δείξει αν οι Αμερικανοί θα ασκήσουν πίεση μέσω Ισραήλ, αν ο Βαρθολομαίος θα καταφέρει να περιορίσει τον Θεόφιλο, ή αν οι Άγιοι Τόποι θα παραμείνουν πεδίο ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων. Σε κάθε περίπτωση, η Ορθοδοξία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της διεθνούς σκακιέρας.
