Αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία μπορεί να προκαλέσει ο πόλεμος στο Ισραήλ. Ο πόλεμος ενδέχεται να ωθήσει σε ύφεση, εφόσον και άλλες χώρες οδηγηθούν στη σύγκρουση.
Ο κίνδυνος είναι ορατός, από τη στιγμή στιγμής ο ισραηλινός στρατός ξεκίνησε ήδη κάποιας μορφής χερσαίες επιχειρήσεις για τη διάσωση των ομήρων και την εξουδετέρωση της Χαμάς σε αντίποινα για τις επιθέσεις της.
Τα θύματα και από τις δύο πλευρές ανέρχονται σε χιλιάδες, ενώ εκφράζονται ανησυχίες για εμπλοκή στον πόλεμο οργανώσεων στη Συρία και το Λίβανο, που υποστηρίζουν τη Χαμάς, αναφέρει το Bloomberg σε ανάλυσή του.
Μια περαιτέρω κλιμάκωση του πολέμου θα μπορούσε να φέρει το Ισραήλ σε άμεση σύγκρουση με το Ιράν, που προμηθεύει με χρήματα και όπλα τη Χαμάς, την οποία ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση.
Σε περίπτωση που υλοποιηθεί το σενάριο αυτό το Bloomberg Economics υπολογίζει ότι oι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτοξευτούν στα 150 δολάρια το βαρέλι και η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομία να συρρικνωθεί στο 1,7% – μια ύφεση που θα κοστίσει περίπου ένα τρισεκατομμύριο δολάρια στην παγκόσμια παραγωγή.
Οι δευτερεύουσες επιπτώσεις σαν και αυτή δεν αποτελούν, φυσικά, την πρώτιστη ανησυχία ενώ είναι σε εξέλιξη λόγω του πολέμου μια ανθρωπιστική τραγωδία. Τα περισσότερα από τα θύματα και στις δύο πλευρές είναι άμαχοι. Δεκάδες Ισραηλινοί όμηροι κρατούνται στη Γάζα, οι βομβαρδισμοί και η χερσαία επίθεση του Ισραήλ απειλούν τις ζωές των εγκλωβισμένων στην πυκνοκατοικημένη Λωρίδα της Γάζας Παλαιστινίων, που δεν έχουν που να πάνε. Η καταστροφή φουντώνει την οργή καθιστώντας πιθανότερη μια κλιμάκωση της σύρραξης.
Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή μπορεί να προκαλέσει αναταράξεις ανά την υφήλιο αφού η περιοχή αυτή αποτελεί κρίσιμο προμηθευτή ενέργειας και βασικό διάδρομο για τη ναυτιλία. Ο Αραβο-Ισραηλινός πόλεμος των Έξι Ημερών του 1967 οδήγησε σε εμπάργκο στο πετρέλαιο και στασιμοπληθωρισμό επί χρόνια στις βιομηχανικές οικονομίες, ενώ άλλες συρράξεις είχαν πιο περιορισμένο αντίκτυπο, μολονότι ο απολογισμός των θυμάτων ήταν υψηλός.
Ευάλωτη η παγκόσμια οικονομία
Η παγκόσμια οικονομία σήμερα δείχνει ευάλωτη, καθώς προσπαθεί να συνέλθει από την έκρηξη του πληθωρισμού που επιδείνωσε ο πόλεμος που εξαπέλυσε η Ρωσία στην Ουκρανία. Κι ένας νέος πόλεμος σε μια ακόμη περιοχή που αποτελεί πηγή ενέργεια θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τον πληθωρισμό. Οι ευρύτερες συνέπειες θα μπορούσαν να εκταθούν από νέο κύμα ταραχών στον αραβικό κόσμο μέχρι τις προεδρικές εκλογές του 2024 στις ΗΠΑ, όπου οι τιμές των καυσίμων επηρεάζουν την κρίση των ψηφοφόρων.
Όλες αυτές οι πιθανές επιπτώσεις εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες. Το Bloomberg Economics εξετάζει τον πιθανό αντίκτυπο στην παγκόσμια ανάπτυξη και τον πληθωρισμό σε τρία σενάρια.
Τα σενάρια
Στο πρώτο σενάριο η σύγκρουση περιορίζεται κυρίως στη Γάζα και στο Ισραήλ. Στο δεύτερο, η σύρραξη διαχέεται σε γειτονικές χώρες, όπως ο Λίβανος και η Συρία, απ’ όπου δρουν ισχυρές τρομοκρατικές οργανώσεις υποστηριζόμενες από το Ιράν, μετατρέποντάς την ουσιαστικά σε έναν πόλεμο διά αντιπροσώπων μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Στο τρίτο σενάριο ο πόλεμος κλιμακώνεται σε μια απευθείας στρατιωτική σύγκρουση των δύο περιφερειακών εχθρών.
Σε όλα τα παραπάνω σενάρια το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: ακριβότερο πετρέλαιο, επιβράδυνση της ανάπτυξης και υψηλότερος πληθωρισμός. Ωστόσο, εκείνο που διαφέρει είναι το μέγεθος του αντίκτυπου. Όσο εξαπλώνεται η σύρραξη, τόσο ο αντίκτυπός της ξεφεύγει από την περιφέρεια και επεκτείνεται στην στην παγκόσμια οικονομία.
Το πραγματικό εύρος των κινδύνων είναι ευρύτερο και πιο περίπλοκο από εκείνο που μπορούν να συλλάβουν αυτά τα σενάρια. Ακόμη και οι πιο στενές οικονομικές επιπτώσεις αιτίου – αιτιατού έχει αποδειχθεί ότι είναι δύσκολο να προβλεφθούν εν μέσω της ρευστότητας της κατάστασης των τελευταίων ετών κι είναι ακόμη δυσκολότερο να προβλεφθεί η εξέλιξη τω πολέμων. Ωστόσο, τα σενάρια που παρατίθενται παρακάτω, βοηθούν τουλάχιστον να έχουμε μια εικόνα για τις πιθανές προσεχείς εξελίξεις.
Πρώτο σενάριο: Ο πόλεμος περιορίζεται στη Γάζα
Η απαγωγή και η δολοφονία το 2014 τριών Ισραηλινών από τη Χαμάς αποτέλεσε τη θρυαλλίδα μιας χερσαίας εισβολής του Ισραήλ Γάζα, που άφησε πίσω της πάνω από 2.000 νεκρούς. Οι μάχες δεν επεκτάθηκαν πέραν των Παλαιστινιακών εδαφών και ο αντίκτυπός τους στις τιμές του πετρελαίου και την παγκόσμια οικονομία ήταν περιορισμένος.
Ήδη τώρα ο απολογισμός των θυμάτων είναι υψηλότερος. Ωστόσο, δεν αποκλείεται στον πόλεμο αυτός να επαναληφθεί η τραγική ιστορία του 2014 σε συνδυασμό με αυστηρότερη εφαρμογή των αμερικανικών κυρώσεων στο ιρανικό πετρέλαιο.
Το Ιράν αύξησε φέτος την παραγωγή πετρελαίου του κατά 700.000 βαρέλια ημερησίως καθώς οι ανταλλαγές κρατουμένων και το ξεπάγωμα περιουσιακών του στοιχείων σηματοδότησαν μια αναθέρμανση των σχέσεων της Τεχεράνης με την Ουάσιγκτον. Εάν υπό την πίεση των ΗΠΑ βγουν από την αγορά αυτά τα βαρέλια πετρελαίου, τότε το Bloomberg Economics υπολογίζει ότι οι τιμές του μαύρου χρυσού θα αυξηθούν κατά τρία με τέσσερα δολάρια το βαρέλι.
Στο σενάριο αυτό οι επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία θα είναι ελάχιστες, ειδικά αν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αυξήσουν την παραγωγή τους για να αντισταθμίσουν την απώλεια των ιρανικών βαρελιών πετρελαίου.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο περιθώριο της ετήσιας συνόδου του ΔΝΤ στο Μαρόκο η ΥΠ ΟΙΚ των ΗΠΑ, Τζάνετ Γέλεν, είπε ότι δεν βλέπει ενδείξεις «μεγάλων επιπτώσεων στην οικονομία» στην παρούσα φάση. «Είναι ζωτικής σημασίας να μην επεκταθεί η σύρραξη», υπογράμμισε.
Δεύτερο σενάριο: Πόλεμος διά αντιπροσώπων
Αλλά τι θα γίνει σε περίπτωση διάχυσης της σύρραξης; Η υποστηριζόμενη από το Ιράν σιιτική οργάνωση του Λιβάνου, Χεζμπολάχ, έχει ήδη ανταλλάξει πυρά με ισραηλινές δυνάμεις στη μεθόριο των δύο χωρών και λέει ότι έπληξε ισραηλινό φυλάκιο με τηλεκατευθυνόμενους πυραύλους.
Αν η σύρραξη επεκταθεί στον Λίβανο και τη Συρία, όπου το Ιράν επίσης υποστηρίζει ένοπλες ομάδες, τότε θα εξελιχθεί ουσιαστικά σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ και οι επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία θα είναι μεγαλύτερες.
«Το Ιράν και η Χεζμπολάχ παρακολουθούν και αξιολογούν την κατάσταση», δήλωσε ο Γιαΐρ Γκολάν, πρώην υπαρχηγός του ισραηλινού στρατού. «Εάν η Χεζμπολάχ εμπλακεί στη σύγκρουση, αυτό μπορεί να συμβεί μετά την έναρξη της χερσαίας επιχείρησης στη Γάζα».
Μια κλιμάκωση σε αυτές τις περιοχές θα αυξήσει την πιθανότητα άμεσης σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν εκτοξεύοντας πιθανώς τις τιμές του πετρελαίου. Στον σύντομο, αλλά αιματηρό πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ το 2006, οι τιμές του αργού αυξήθηκαν κατά πέντε δολάρια το βαρέλι, ενώ κάτι ανάλογο σήμερα θα αύξαναε την τιμή του πετρελαίου κατά 10% κοντά στα 94 δολάρια το βαρέλι.
Εκτός αυτού θα μπορούσαν να αυξηθούν οι εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Αίγυπτος, Λίβανος και Τυνησία βρίσκονται σε ένα οικονομικό και πολιτικό τέλμα. Τα αντίποινα του Ισραήλ στις επιθέσεις της Χαμάς έχουν ήδη πυροδοτήσει διαδηλώσεις σε διάφορες χώρες της περιοχής και οι πορείες κατά του Ισραήλ θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις. Και δεν είναι αδιανόητο το σενάριο μιας επανάληψης της Αραβικής Άνοιξης, που οδήγησε στην ανατροπή κυβερνήσεων στις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία υπ’ αυτό το σενάριο θα προέλθει από δύο σοκ: την αύξηση κατά 10% των τιμών του πετρελαίου και την κίνηση αποφυγής του κινδύνου στις χρηματαγορές, όπως συνέβη στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Ήδη το Bloomberg Economics καταγράφει μια τέτοια κίνηση με την αύξηση κατά 8% του δείκτη VIX, που χρησιμοποιείται ευρέως ως μέτρο αποστροφής του κινδύνου.
Και την επιβάρυνση κατά 0,4% του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας τον ερχόμενο χρόνο – μια απώλεια της τάξης των 300 δις. δολαρίων για την παραγωγή – που θα επιβραδύνει τον ρυθμό ανάπτυξης στο 2,4%. Εξαιρουμένης της κρίσης από την πανδημία του κορωνοϊού προ τριετίας και της παγκόσμιας ύφεσης το 2009, θα πρόκειται για την ασθενέστερη ανάπτυξη τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.
Τρίτο σενάριο: Πόλεμος Ισραήλ-Ιράν
Το σενάριο μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν συγκεντρώνει μικρές πιθανότητες, αλλά είναι λίαν επικίνδυνο, αφού μπορεί να αποτελέσει τη θρυαλλίδα μιας παγκόσμιας ύφεσης. Η εκτόξευση στα ύψη των τιμών του μαύρου χρυσού και η αποφυγή ριψοκίνδυνων περιουσιακών στοιχείων θα κατάφερναν σημαντικό πλήγμα στην ανάπτυξη και θα ωθούσαν υψηλότερα τον πληθωρισμό.
«Ουδείς στην περιοχή, ούτε καν το Ιράν, θέλει να κλιμακωθεί η σύγκρουση Χαμάς – Ισραήλ σε έναν ολοκληρωτικό περιφερειακό πόλεμο», λέει ο Χασάν Αλχασάν, συνεργάτος στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν θα συμβεί, αφού βράζει το καζάνι της οργής. «Η πιθανότητα ενός εσφαλμένου υπολογισμού είναι μεγάλη», προσθέτει.
Εδώ και καιρό το Ισραήλ θεωρεί υπαρξιακή απειλή τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν. Και τις ανησυχίες αυτές ενέτειναν οι κινήσεις της Τεχεράνης για την οικοδόμηση στρατιωτικής συμμαχίας με τη Ρωσία, η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και η βελτίωση του κλίματος στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.
Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ έχουν στείλει ανάμεικτα μηνύματα αναφορικά με τυχόν εμπλοκή του Ιράν στις επιθέσεις της Χαμάς. «Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι ίσως το γνώριζαν», δήλωσε στις 9 Οκτωβρίου ο υπουργός Στρατηγικών Σχέσεων του Ισραήλ, Ρον Ντέρμερ. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι έχουν ενδείξεις πώς οι ηγέτες του Ιράν αιφνιδιάστηκαν, όπως ανέφεραν οι Νew York Times στις 11 Οκτωβρίου, αλλά περιέγραψαν το Ιράν ως συνένοχο υπό μια ευρύτερη έννοια, επειδή χρηματοδοτεί και εξοπλίζει τη Χαμάς.
Σε έναν πόλεμο Ισραήλ-Ιράν, «η Τεχεράνη πιθανώς θα επιδιώξει να ενεργοποιήσει ολόκληρο το δίκτυο των πληρεξουσίων και εταίρων της στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και το Μπαχρέιν», σημειώνει ο Αλχασάν. «Και θα έχει μια μακρά λίστα “σκληρών” και “μαλακών” δυτικών στόχων στην περιοχή για να επιλέξει», συμπληρώνει.
Σε αυτό το σενάριο, στο μείγμα θα έρθει να προστεθεί και η αύξηση των εντάσεων μεταξύ των υπερδυνάμεων. Οι ΗΠΑ είναι στενός σύμμαχος του Ισραήλ, ενώ Κίνα και Ρωσία εμβαθύνουν τους δεσμούς τους με το Ιράν. Δυτικοί αξιωματούχοι ανησυχούν μήπως Κίνα και Ρωσία εκμεταλλευτούν τον πόλεμο για να εκτρέψουν τη διεθνή προσοχή και την παροχή στρατιωτικών πόρων από άλλα μέτωπα του πλανήτη.
Δεδομένου ότι περίπου το ένα πέμπτο της παγκόσμιας τροφοδοσίας πετρελαίου προέρχεται από την περιοχή του Κόλπου, οι τιμές του μαύρου χρυσού θα εκτιναχθούν στα ύψη. Και δεν μπορεί να αποκλειστεί το σενάριο μιας επανάληψης της επίθεσης σε εγκαταστάσεις της Aramco, όπως εκείνη του 2019 από υποστηριζόμενους από το Ιράν αντάρτες, που έθεσε εκτός λειτουργείας σχεδόν το ήμισυ της προμήθειας σαουδαραβικού πετρελαίου.
Και μπορεί να μην τετραπλασιαστεί η τιμή του αργού, όπως το 1973, όταν αραβικές χώρες επέβαλαν εμπάργκο σε αντίποινα για την αμερικανική υποστήριξη στο Ισραήλ στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ.
Αλλά αν αρχίσουν το Ισραήλ και το Ιράν να εκτοξεύουν πυραύλους το ένα προς το άλλο, οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτιναχθούν στα ίδια επίπεδα, όπως συνέβη το 1990 μετά την εισβολή των δυνάμεων του Σαντάμ Χουσεϊν στο Κουβέιτ. Δεδομένου ότι η τιμή σήμερα βρίσκεται σε πολύ υψηλότερο επίπεδο, μιας αύξηση αυτής της τάξης θα μπορούσε να στείλει την τιμή του πετρελαίου στα 150 δολάρια το βαρέλι!
Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ ίσως να μην ισορροπήσει την κατάσταση αν αποφασίσει το Ιράν να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, απ’ όπου διέρχεται το ένα πέμπτο της ημερήσιας παγκόσμιας ροής πετρελαίου. Μια τέτοια εξέλιξη θα πυροδοτήσει μια ακόμη πιο ακραία τάση αποφυγής του κινδύνου στις χρηματαγορές, πιθανώς συγκρίσιμη με την αύξηση κατά 16 μονάδες του VIX το 1990.
Συνυπολογίζοντας όλα τα παραπάνω το υπολογιστικό μοντέλο του Bloomberg Economics προβλέπει μείωση κατά 1% στο 1,7% το ερχόμενο έτος της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Ο προσδιορισμός μιας παγκόσμιας ύφεσης είναι δύσκολη υπόθεση, αφού η ραγδαία ανάπτυξη οικονομιών όπως εκείνη της Κίνας δείχνει ότι είναι σπάνια εξέλιξη μια πραγματική ύφεση, αλλά μια επιβράδυνση στο 1,7% συνάδει με ύφεση. Κι αν εξαιρέσουμε και πάλι τα σοκ από την πανδημία της Covid-19 και της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009, θα πρόκειται για τον χειρότερο ρυθμό ανάπτυξης από το 1982, όταν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) αύξησε τα επιτόκια για να περιορίσει τον πληθωρισμό από το πετρελαϊκό σοκ της δεκαετίας του 1970.
Ένα τόσο μεγάλο πετρελαϊκό σοκ θα εκτροχιάσει επίσης τις προσπάθειες μείωσης των τιμών ανά την υφήλιο, αφήνοντας τον παγκόσμιο πληθωρισμό στο 6,7% το 2024.
