Γράφουν ΦΑΝΗ ΚΑΡΒΟΥΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΧΑΡΑ ΚΟΝΤΟΧΡΗΣΤΟΥ
Δεκαετίες ολόκληρες και πολλές γενιές μεγάλωσαν με το ιστορικό ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου. Το οποίο ειπώθηκε από έναν άνθρωπο εκφράζοντας έναν ολόκληρο λαό.
Η ιστορία επέλεξε τον Ιωάννη Μεταξά να πει αυτό το ΟΧΙ . Ένας ηγέτης τουλάχιστον αμφιλεγόμενος. Αυταρχικός δικτάτορας για κάποιους,ένας ηγέτης διορατικός και αποτελεσματικός για ορισμένους άλλους. Οι πρώτοι αποτελούν την πλειοψηφία της ελληνικής κοινής γνώμης.
Το ερώτημα “ποιος είπε το ΟΧΙ” ,αποτελεί μία ακόμη αφορμή για “ιστορική σύγκρουση”, σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που τέτοιες ευκαιρίες δυστυχώς δεν σπανίζουν.
Το ερώτημα φέτος αποκτά λόγω των γεγονότων ένα είδος επικαιρότητας. Οι Έλληνες ζήσαμε την εμπειρία του δημοψηφίσματος,από το οποίο προέκυψε το συντριπτικό 62% υπέρ του ΟΧΙ σε όσα πρότειναν οι ευρωπαίοι εταίροι μας. Ένα ΟΧΙ που αν και ειπώθηκε από την συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών αποδείχτηκε πολύ ανίσχυρο.
Δύο Καθηγητές Ιστορίας, ο κ. Ηλίας Ηλιόπουλος και ο κ. Γιάννης Τζαγάκης, μίλησαν για τον Ιωάννη Μεταξά εκφράζοντας ο καθένας τη γνώμη του και ξεδιπλώνοντας τις διάφορες πτυχές της προσωπικότητάς του με σκοπό να φωτίσουν το προφίλ του δικτάτορα ,του πολιτικού, του στρατιωτικού Μεταξά. Ο οποίος έμεινε στην ιστορία κυρίως για το πρώτο.
Μεταξάς ο δικτάτορας και ο πολιτικός
Οι πολιτικές προσωπικότητες πάντα είχαν και θα έχουν υποστηρικτές και αντιπάλους. Ωστόσο, δεν πρέπει μια προσωπικότητα να αξιολογείται με αυτό τον τρόπο. Όπως λέει και ο κ. Τζαγάκης: “ Η ιστορία είναι επιστήμη, επομένως δεν χρειάζεται να εμπλέκουμε την πολιτική με την ιστορία. Το ένα είναι διακυβέρνηση και φιλοδοξίες, το άλλο είναι καταγραφή γεγονότων και ερμηνεία τους”.
Παράλληλα, ο κ. Ηλιόπουλος προσθέτει: “Πρέπει ,λοιπόν, όταν κάποιος εξετάζει το θέμα Μεταξάς-δικτατορία θα πρέπει να εξετάσει δύο επίπεδα: το ένα είναι ποια είναι η παράδοση η πολιτιολογική και ιστορική εν Ελλάδι την περίοδο εκείνη και ποια είναι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα , ποια είναι τα κρατούντα πρότυπα ταυτοχρόνως στο διεθνές επίπεδο. Η εποχή του Μεσοπολέμου αν έχει περάσει στην ιστορία ως κάτι είναι ως η εποχή της κρίσης του κοινοβουλευτισμού”. Την ίδια περίοδο, σε ολόκληρη τη Γηραιά ήπειρο βλέπουμε ότι κατισχύουν κυβερνήσεις και καθεστώτα τα οποία είναι αυταρχικά. Στην Ισπανία υπερίσχυσε ο Φράνκο, που διήρκησε για σχεδόν μισό αιώνα, στην Πορτογαλία η δικτατορία του Σαλαζάρ, η μακροτέρα της Ευρώπης, στην Αυστρία το αυταρχικό καθεστώς του Ντόλφους, στην Ουγγαρία η δικτατορία του Ναυάρχου Κούρτιν, Φιλανδία δικτατορία του Στρατηγού Μαινερχάιμ, Πολωνία δικτατορία του Στρατάρχου Πλίσουφσκι. Ακόμα και στην Βαλκανική Χερσονήσου είχαν επιβληθεί δικτατορίες.
Όπως αναφέρει ο κ. Ηλιόπουλος: “Από το 1922 επικρατούσε ένα νόθο κοινοβουλευτικό σύστημα σύμφωνα με το σύστημα της Αγγλίας. Ο Μεταξάς λοιπόν έρχεται και είναι ήδη ψηφισμένος πρωθυπουργός, ήδη έχει αναλάβει έκτακτες εξουσίες και κατ’ ουσίαν επεκτείνει αυτές τις εξουσίες. Την εποχή εκείνη δεν βγήκε στρατός στους δρόμους. Ο Μεταξάς ήταν πρωθυπουργός και πραγματοποίησε αναστολή ισχύος κάποιων άρθρων του Συντάγματος”.
Άντιθετα, ο κ. Τζαγάκης υποστηρίζει: “ Ο ίδιος ως προσωπικότητα νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια έχει περισσότερο παρουσιαστεί ως δικτάτορας. Μέχρι τη δεκαετία του 90, υπήρχε βεβαίως και η υπόμνηση της συγκεκριμένης πολιτικής του ιδιότητας, αλλά πολύ περισσότερο εμφανιζόταν ως αρχηγός του έθνους ο οποίος είπε το μεγάλο ΟΧΙ. Επρόκειτο φυσικά για δικτάτορα”. Ωστόσο, ο Ιωάννης Μεταξάς θεωρείται και ευεργέτης του έθνους καθώς ηταν αυτός που είπε το ΟΧΙ. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Τζαγάκη:
“ Το καλό στη δική του περίπτωση είναι ότι συνέδεσε τελικά το όνομα του με μια πολύ λαμπρή σελίδα της εθνικής μας ιστορίας. Δεν εξαλείφεται η εσωτερική του πολιτική με τα επιτεύγματά του στην εξωτερική και αμυντική του πολιτική, για αυτο νομίζω ότι στην ιστορία τουλάχιστον θα έπρεπε να αναδεικνύονται ισόρροπα και τα δυο”.
Ωστόσο, πολλοί τον κατηγόρησαν ότι προάσπιζε τα συμφέροντα των Γερμανών. Κατά τον κ. Ηλιόπουλο: “Ο αγγλικός παράγοντας συνεργάστηκε πολύ καλά με τον Μεταξά, παρά την ευρεία διαδεδομένη φήμη ότι ο Μεταξάς υπήρξε φιλογερμανός. Όντας στο πλευρό της Αγγλίας προετοίμασε τη χώρα για τον πόλεμο κατά των Γερμανών και των Ιταλών. Οι Άγγλοι διπλωμάτες των εμπιστεύονταν ως πολιτικό ρεαλιστή και τον θεωρούσαν εγγύηση.
Ο Μεταξάς ανέλαβε μια αποστολή: να προετοιμάσει τη χώρα για να μπορέσει να ανταποκριθεί και το κατάφερε κατά κεραίαν και στη νιοστή”.
Μεταξάς ηγέτης υπήρξε;
Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν σίγουρα ηγέτης αλλά όχι απαραίτητα “μέγας” απο όλους. Ο κ.Τζαγάκης υποστηρίζει:
“Υποθέτω οτι θεωρείται ηγέτης επειδή αντιστάθηκε ξεκάθαρα στην επιθετική πολιτική της Ιταλίας, επειδή είχε τη διορατικότητα να προβλέψει τη συμφορά στη Μικρά Ασία, επειδή εδραίωσε το σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης, ενω η πολιτική της εποχής του και σε ζητήματα κοινωνικής και εξωτερικής πολιτικής και σε ότι αφορά το μικρασιατικό πόλεμο φάνηκαν να έιναι πιο διστακτικοί. Έχουμε να κάνουμε με το φασιστικό καθεστώς στην Ελλάδα το οποίο για λόγους εθνικού συμφέροντος ήρθε αντιμέτωπο και με αντίθετο με το συγγενές ιδεολογικό κίνημα της Ιταλίας, κάτι που δεν είχε συμβεί σε άλλη χώρα της Ευρώπης. Σε ότι αφορά την κοινωνική του πολιτική, ζητήματα που είχαν τεθεί την προηγούμενη περίοδο, απο τα τέλη της δεκαετίας του 20 ο ίδιος τα εφάρμοσε .
Και σε ότι αφορά το ζήτημα της Μικράς Ασίας νομίζω ότι ήταν απο τους λίγους, ίσως και ο μοναδικός ο οποίος είχε πολιτική διορατικότητα και στρατηγικό σκεπτικό, έβλεπε την εμπλοκή και συμπλοκή ξένων συμφερόντων και στρατιωτικής μειονεξίας του ελληνικού στρατου και είχε πολύ εγκαίρως προειδοποιήσει για τις επερχόμενες εξελίξεις. Αν είναι μεγάλος ηγέτης νομίζω όχι, αλλά ως ηγετική προσωπικότητα ναι μπορεί να θεωρηθεί”.
Από την άλλη πλευρά ο κ. Ηλιόπουλος χαρακτηρίζει ανεπιφύλακτα τον Μεταξά μεγάλο ηγέτη:
“ Είναι μέγας ηγέτης και από τους πλέον αδικημένους της ιστορίας. Το ότι ήταν μέγας ηγέτης το είπαν οι κορυφαίοι Έλληνες και ξένοι άνθρωποι του πνευματικού προσκηνίου ήδη τότε. Όπως ο Τσόρτσιλ που έγραψε και είπε για τον Μεταξά όπως και όλοι οι μεγάλοι πολιτικοί της εποχής ακόμα και από το χώρο των αντιπάλων, του Άξονα. Μέγας ηγέτης είναι επειδή του πιστώνεται ένα «ΟΧΙ» το οποίο και εκτέλεσε, επειδή πήρε μια χώρα διαλυμένη από πάσης απόψεως, όπως αποκαλύπτουν οι εκθέσεις. Και έρχεται ο Μεταξάς να τα αλλάξει με αυτοπειθαρχία και φοβερή πολιτική και ιστορική συνείδηση και προσωπικό ήθος μαζεύοντας ένα στρατό που υπολογίζεται στους 500.000 άνδρες. Στρατός επαρκέστατα εκπαιδευμένος και εξοπλισμένος, ηθικώς και ψυχολογικώς προετοιμασμένος.Έθεσε σε λειτουργία το ΙΚΑ, την οκτάωρη εργασία, την εργασιακή νομοθεσία και τα πλείστα όσα ευεργετήματα, όπως ενέργειες για τις μητέρες, τους άποους και τους άνεργους.
Όλα αυτά εντάσσονται στη δική του λογική της Εθνικής Αμύνης, διότι εάν ο άλλος πένεται δεν θα υπερασπιστεί την πατρίδα του”.
Παρόλα αυτά ο κ. Ηλιόπουλος δεν παραλέιπει μια μελανή σελίδα στην ιστορία του Μεταξά: “Το λυπηρο της εποχής εκείνης ήταν το θέμα της διώξεως των πολιτικών του αντιπάλων, δηλαδη των κομμουνιστών. Βέβαια κανένας από τους πολιτικούς ηγέτες που ήταν αντίθετος με την πολιτική του Μεταξά δεν εξοντώθηκε. Η αστυνομίας πόλεων, δηλαδή η «Ασφάλεια» ήταν έργο του Βενιζέλου που επεξέτεινε ο Μεταξάς. Η ίδια κατάσταση επικρατούσε και σε όλα τα Δυτικά κράτη”.
Πρωτοβουλία και απόφαση του Μεταξά το ΟΧΙ;
Στο ζήτημα αυτό οι δύο ιστορικοί είναι κατηγορηματικοί ότι το ΟΧΙ το είπε ο Μεταξάς και όχι ο λαός.
Ο κ. Τζαγάκης αναφέρει: “Απο άποψη στενά πολιτική, το ΌΧΙ το είπε ως προσωπικότητα ο ίδιος, πέραν του αυστηρά πρακτικού γεγονότος ότι ο ίδιος έδωσε την απάντηση αν λάβουμε υπόψη μας και το γεγονός ότι δεν υπήρχε πολιτική ζωή εκείνη την περίοδο και είχε αδρανοποιηθεί. Δεν θα ήταν λάθος να του πιστώσουμε αυτή την άρνηση.Απο την άλλη όμως, το γεγονός ότι, αν το δούμε σε στενό σκεπτικό, ένας δικτάτορας μερικές ώρες μετά την απόφασή του βρήκε μια τεράστια λαική απήχηση, έναν τεράστιο λαικό ενθουσιασμό απο όλες τις τάξεις και κυρίως τις λιγότερες ευνοημένες της ελληνικής κοινωνίας της εποχής δείχνει αν όχι την αποδοχή της γενικότερής του πολιτικής σίγουρα την αποδοχή της συγκεκριμένης του απάντησης.
Σε αυτό άλλωστε νομίζω έρχεται πολύ εμφατικά να λειτουργήσει υποστηρικτικά και επιστολή, τηλεγράφημα που είχε στείλει ο Ζαχαριάδης, απο τους βασικους αντιφρονούντες και διωκόμενους, ότι στηρίζουμε το ΟΧΙ εναντίον της Ιταλίας, προφανώς όχι προσωπική πολιτική υποστήριξη προς το δικτάτορα Μεταξά αλλά εθνική και πολιτική υποστήριξη προς τον “Πρωθυπουργό” Μεταξά και επειδή συνήθως(ειρωνικά) τους πολέμους τους διεξάγουν οι στρατιώτες έχουμε να κάνουμε με την άρνηση του λαού γιατί αν οι Έλληνες στρατιώτες με οποιαδήποτε εντολή είχαν πάρει, δρούσαν διαφορετικά, αν είχαν πάρει εντολή για ναι και αμύνονταν ο πόλεμος θα ήταν και πάλι δικός τους. Αν η εντολή ήταν όχι και υποχωρούσαν, οι εξελίξεις θα ήταν διαφορετικές, άρα μάλλον ανήκει περισσότερο στους στρατιώτες και κατα δεύτερο κατα κάποιο τρόπο στην ηγεσία η απάντηση. Ουσιαστικά, ίσως να προέβλεψε αυτό που ήθελε ο λαός γιατί είχε την οξύνοια και τη διορατικότητα να προβλέπει καταστάσεις και αντιδράσεις, άρα σιγουρα δεν θα βάραινε το αίσθημα της στιγμής και ο πατριωτισμός”.
Ο κ.Ηλιόπουλος είναι κατηγορηματικός : “Το «ΟΧΙ» το είπε ο Μεταξάς στις 3 και είκοσι τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου στον συμπαθή πλην ατυχή Γκράτσι εκτελώντας αποστολή που δεν του άρεσε, ο οποίος και ξύπνησε τον Μεταξά, όχι τον ελληνικό λαό.Δεν διεξήχθη κανένα δημοψήφισμα για να μπορούμε να πούμε ότι το «ΟΧΙ» το είπε ο λαός, αφού μάλιστα υπήρχε δικτατορία ο λαός δεν είχε κανένα λόγο στην απόφαση. Η θέση της Ελλάδας έπρεπε να είναι με το μέρος της Αγγλίας, καθώς ο Μεταξάς είπε ότι «Η Ελλάς, κύριοι, πολεμά δια την τιμή» και «η Ελλάς κύριοι δεν είναι ξηρά περιβρεχόμενη υπό τριών πλευρών από θαλάσσης, αλλά θάλασσα με εγκατεσπαρμένας χερσίας νησίδας εντός αυτής» για να εξηγήσει ότι ό,τι και να γίνει εμείς θα είμαστε με τις δυνάμεις της θαλάσσης, δηλαδή με την Αγγλία και την Αμερική. Το «ΟΧΙ» το είχε πεί στους έμπιστούς τους και στο ημερολόγιό του τον Οκτώβριο του 1936, όταν πήρε την εξουσία στα χέρια του όταν έγραψε «Μεγάλη Απόφασις»”.
Γιατί “διχάζει” ο Μεταξάς
Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι ο Μεταξάς ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και δημιούργησε αντιθετικές εντυπώσεις, πράγμα που δικαιολογείται πλήρως απο τους ιστορικούς.
Ο κ. Τζαγάκης εξηγεί: “Η δικαιολόγηση νομίζω έχει να κάνει με τη δική μας νοοτροπία ως Ελλήνων που πολλές φορές βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα “άσπρο-μαύρο” ,ή “μνημόνιο-αντιμνημόνιο” τα τελευταία χρόνια. Τη δεκαετία του 80 είχαμε το ερώτημα Καραμανλή-Παπανδρέου, ποιος απο τους δύο ήταν καλύτερος απ τον άλλο. Δεν έχουμε ακόμα η πλειονότητα νομίζω την ωριμότητα και την ψυχραιμία να κρίνουμε και τα δυο. Παρασυρόμαστε απο τα πολιτικά μας πάθη. Όταν τιθέμεθα υπερ κάποιας άποψης και ηγέτη ελαχιστοποιούμε στο έπαρκο τα αρνητικά μεγιστοποιώντας τα θετικά ή το αντίστροφο. Το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχει αυτή η σύγχηση για το τι τελικά ήταν ο Μεταξάς ήταν και τα δύο. Όπως και ο Βενιζέλος ήταν και τα δύο, όπως και ο Καραμανλής και ο Παπανδρέου και ο Ναπολέων. Δεν είναι μόνο καλοί ή μόνο κακοί”.
Για το ίδιο θέμα ο κ. Ηλιόπουλος υποστήριξε: “Το φαινόμενο του Μεταξά θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ψυχραιμία, νηφαλιότητα και ωριμότητα χωρίς να εμπλέκονται οι πολιτικές πεποιθήσεις του καθενός. Ο Μεταξάς υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα, παρεξηγημένη από τη σύγχρονη ιστορία. Δεν του συγχωρούν τη νίκη. Τον Μεταξά τον έθαψε η Δεξιά”.
Ο αινιγματικός θάνατος του Μεταξά
Όσο αμφιλεγόμενη ήταν η προσωπικότητα του Μεταξά άλλο τόσο ήταν και ο θάνατός του με πολλούς να υποστηρίζουν ότι ο τρόπος που απεβίωσε ήταν αρκετά αινιγματικός. Ο κύριος Ηλιόπουλος δηλώνει σχετικά με αυτό: “Ο θάνατος του αποδίδεται η βεβαρημένη του υγεία, λόγω του τρόπου και των ρυθμών της ζωής του. Είναι γεγονός ότι ο Μεταξάς είχε αδικήσει την υγεία του. Αυτό το υποστήριξαν και τα οικεία του πρόσωπα, ο ίδιος και οι πρέσβεις ξένων κρατών που τον επισκέπτονταν.
Εργαζόταν 19 ώρες την ημέρα και δεν τρεφόταν σωστά. Ο Άγγλος πρέσβης γράφει ότι ο Μεταξάς εργάζεται πάρα πολύ σε βάρος της υγείας του. Όταν πάθαινε κρίσεις και αιμορραγίες δεν άφηνε να ακουστεί ότι του συνέβη κάτι για λόγους πολιτικοψυχολογικούς. Δεν ήθελε να μαθευτεί στον ευρύ κόσμο. Ο θάνατος του πάντως θεωρείτε αινιγματικός. Από ένα παραμυγδαλικό απόστημα πέθανε ο Μεταξάς. Υπάρχει το περιστατικό με την περίφημη μετάγγιση: εκλήθη κατά άλλες πηγές ένας στρατιωτικός γιατρος, Άγγλος από την RAF (τη Βσιλική Βρετανική Αεροπορία), ο οποίος του έκανε μια μετάγγιση. Η κόρη του Μεταξά, η μία από τις δύο, άφησε ένα σημείωμα η οποία αφήνει βαρύτατους υπαινιγμούς, καθώς πριν από τη μετάγγιση φαίνεται να ήταν κάπως καλύτερα και μετά πέθανε. Ο Μεταξάς δεν ήρθε σε ευθεία ρήξη με την Αγγλία, απλά ήρθε σε αντίθεση μαζί με τους Άγγλους, καθώς δεν υπήρχε πολύς στρατός. Άρα μπορεί να ήθελαν να τον εξολοθρεύσουν, όπως τον Παπάγο. Ο θάνατός του όπως είχε αναφέρει και ο Μίκης Θεοδωράκης σε μια συνέντευξη του στο ραδιόφωνο είχε επιφέρει το θρήνο σε όλη την Ελλάδα”.
Αντίθετα, ο κύριος Τζαγάκης υποστηρίζει ότι ο θάνατος του Μεταξά ωφείλεται ξεκάθαρα στην ασθένεια του λέγοντας: “Έχω την εντύπωση ότι επειδή ο Μεταξάς ήταν εντελώς ξεκάθαρος μέσα απο τα ημερολόγια του φαίνεται ότι δεν μασούσε τα λόγια του για κανέναν και επειδή ήταν ευφυής υποθέτω αν είχε κάτι καταλάβει θα είχε αναφέρει μια πληροφορία, έναν υπαινιγμό στα γραπτά και τα ημερολόγια του. Δεν θα το άφηνε έτσι, πολύ δε δεν θα τον εξυπηρετούσε να μείνει σαν ήρωας, άρα το να έχει δολοφονηθεί και ίσως έχοντας καταλάβει ότι ήταν στόχος συνωμοσίας θα επιβεβαίωνε μια τέτοια του φιλοδοξία, θα τον συνέφερε πολύ περισσότερο να καταγράψει κάτι”.
