Χτισμένη στην άκρη μίας απότομης χαράδρας, σε υψόμετρο 747 μ., βρίσκεται η ιστορική Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως. Βρίσκεται 30 χλμ. ανατολικά της Θήβας και έχει υπέροχη θέα στην πεδιάδα της πόλης.
Ονομάζεται «Σαγματά» ίσως από το σχήμα του Υπατίου (ή Σαγματίου) όρους, που μοιάζει με σαμάρι, ή από την κατασκευή σαγμάτων (σαμαριών) από μοναχό της μονής.
Ιδρύθηκε το 12ο αιώνα. Κτήτορας της ο Όσιος Κλήμης ο Αθηναίος (η μνήμη του εορτάζεται την 26η Ιανουαρίου και την 1η Μαΐου) και χρηματοδότης της μονής ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, ο οποίος παραχώρησε ιδιαίτερα προνόμια στο μοναστήρι και πλούσια δώρα.
Το μοναστήρι ήταν ο πνευματικός φάρος της περιοχής για πολλούς αιώνες. Λεηλατήθηκε κατά τη Γερμανική κατοχή και παρήκμασε. Από τη δεκαετία του ΄70 άρχισαν σοβαρές αναστηλωτικές εργασίες. Το 1977 εγκαταστάθηκε ανδρική αδελφότητα και η ερειπωμένη Ιερά Μονή Σαγματά έχει αλλάξει όψη.
Εδώ φυλάσσεται τμήμα Τιμίου Ξύλου, δώρο του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ του Κομνηνού, η τίμια κάρα του Οσίου Κλήμεντος και ιερά λείψανα πολλών αγίων.
Το μοναστήρι θεωρείται και το «σπίτι» του Αγίου Λουκά του νέου Ιατρού, επισκόπου Συμφερουπόλεως της Ρωσίας (Εορτή 11 Ιουνίου). Ο πρώην ηγούμενος της μονής (νυν μητροπολίτης Αργολίδος), π. Νεκτάριος Αντωνόπουλος, είναι ο βιογράφος του αγίου και ουσιαστικά, έκανε γνωστό τον Άγιο Λουκά στην Ελλάδα. Η μονή φιλοξενεί το λείψανο του αγίου, προσωπικά του αντικείμενα καθώς και μια σημαντική έκθεση αφιερωμένη στη ζωή του, με πολλά κειμήλια και φωτογραφίες.
Η μονή προσεγγίζεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο που περνάει από το χωριό Ύπατο. Απέχει 8 χιλιόμετρα από την Εθνική οδό Αθηνών – Λαμίας (80ο χλμ.), αριστερά πηγαίνοντας στην Αθήνα.
Είναι αφιερωμένη στον Όσιο Κλήμη τον Αθηναίο και στον Όσιο Λουκά τον Νέο.
Στο κέντρο της Ιεράς Μονής υψώνεται το Καθολικό, που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και κτίστηκε τον 12ο αιώνα.
Τηλέφωνα: 2261097122 και 2261097156
Είναι ανοικτά για τους προσκυνητές καθημερινά από τις 7:30 π.μ. – 1:00 μ.μ. και από τις 5:00 μ.μ. έως τη δύση του ηλίου.
