Δυστυχώς, υπάρχει μια ενοχλητική παρανόηση στην αρμενική κοινωνία για το τι πραγματικά συνέβη και γιατί λάβαμε ακριβώς ένα τέτοιο αποτέλεσμα κατά την έκβαση του πολέμου.
του Έντουαρντ Ναγκνταλιάν στο arminfo.info
Για να το καταλάβουμε, πρέπει να επιστρέψουμε στο 1994, όταν η Αρμενία κέρδισε τον πρώτο πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν.
Όπως είναι γνωστό, εκείνη την εποχή η Αρμενία, έχοντας εξασφαλίσει τον έλεγχο του ίδιου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, κατέλαβε ταυτόχρονα 7 περιοχές του Αζερμπαϊτζάν ως «ζώνη ασφαλείας» και αυτό είναι το βασικό στοιχείο για την κατανόηση των γεγονότων. Όσα συμβαίνουν σήμερα και το σημερινό αποτέλεσμα είναι οι συνέπειες της κατάληψης αυτών των επτά περιοχών του Αζερμπαϊτζάν και όχι το θέμα της αυτονομίας του Aρτσάχ.
Στην αρχή ήμασταν ειλικρινείς με τον εαυτό μας. Ειλικρινά παραδεχόμασταν ότι η ζώνη ασφαλείας και οι επτά αυτές περιοχές είναι προσωρινά κατεχόμενες περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες προορίζονται για μελλοντικές διαπραγματεύσεις σχετικά με το καθεστώς του Αρτσάχ. Και ήταν πολύ κατανοητό και λογικό τότε. Αλλά το 1994 δεν καταλάβαμε το πιο σημαντικό πράγμα, δεν καταλάβαμε ότι έχουμε πολύ λίγο χρόνο για αυτή τη διαπραγμάτευση. Γιατί; Πρώτον, ήταν προς το συμφέρον της Αρμενίας και του Αρτσάχ να κάνουν τις διαπραγματεύσεις το συντομότερο δυνατό, στην κορυφή της στρατιωτικής επιτυχίας, καθώς αυτό θα παρείχε τα μέγιστα κέρδη για το Αρτσάχ. Αφού και το Αζερμπαϊτζάν, εκπροσωπούμενο από τον Χέινταρ Αλίγιεβ, ήταν έτοιμο για κάτι τέτοιο. Δεύτερον, δεν αντιληφθήκαμε τον εξαιρετικά σοβαρό κίνδυνο της καθυστέρησης των διαπραγματεύσεων και της καθυστέρηση να επιστραφούν τα εδάφη, παράγοντες που μετέτρεψαν την Αρμενία σε μια χώρα-κατακτητή που καταπατά την εδαφική ακεραιότητα ενός γειτονικού κράτους. Ο κόσμος θα διαφωνούσε κατηγορηματικά και άνευ όρων με αυτό, κάτι που παρατηρούσαμε όλα αυτά τα τελευταία 25 χρόνια …
Ως αποτέλεσμα, επιλέξαμε τον χειρότερο δυνατό δρόμο, την περιβόητη επιλογή διατήρησης του καθεστώτος, ήτοι αρνηθήκαμε την τελική επίλυση του ζητήματος και την υπογραφή μιας ειρηνευτικής συνθήκης, διατηρώντας το καθεστώς κατοχής των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν. Ήταν ένα μεγαλοπρεπές, τραγικό λάθος της εξωτερικής πολιτικής της Αρμενίας.
Συμπεριφερθήκαμε σαν να ήμασταν μια περιφερειακή στρατιωτική υπερδύναμη που ελέγχει την περιοχή, ενώ στην πραγματικότητα ήμασταν μια παρακμάζουσα οικονομία σε έναν γεωγραφικό αποκλεισμό. Δεν αντιληφθήκαμε ότι με την αποφυγή της άμεσης επίλυσης του θέματος, της μετατροπής δηλαδή της στρατιωτικής νίκης σε ειρηνευτική συνθήκη με το Αζερμπαϊτζάν το 1994, ενεργοποιήσαμε αυτόματα την αντίστροφη μέτρηση του χρονοδιακόπτη μιας μελλοντικής έκρηξης. Τότε ήταν που ουσιαστικά χάσαμε τον τρέχοντα πόλεμο. Σε τελική ανάλυση, η ανεπάρκεια μας είναι τα πάντα μας.
Η συνέχεια είναι ακόμα χειρότερη. Κατά την αρμενική ερμηνεία, τα προσωρινά κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν πολύ σύντομα «απελευθερώθηκαν» (αναρωτιέμαι από ποιον;). Αυτό δεν μπορεί να ερμηνευθεί παρά ως προκλητική αλαζονεία και προσβολή για τον γείτονά μας, με τον οποίο θα γειτονεύουμε παντοτινά. Ο κόσμος παρακολουθούσε αυτήν την καταστροφική ανευθυνότητα με ασφυξία, αλλά συνεχίσαμε να παίζουμε με τη φωτιά … Μας μίλαγαν για κατεχόμενα εδάφη και εμείς μιλούσαμε για αυτοδιάθεση, αγνοώντας το γεγονός ότι το de facto καθεστώς μας ως χώρας-κατακτητή υποτιμούσε έντονα τη δική μας ρητορική για το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση. Ο διάλογος της Αρμενίας με την παγκόσμια κοινότητα για το Αρτσάχ ειλικρινά απέτυχε … Αλλά η ανεπάρκεια μας είναι τα πάντα μας.
Μερικές απλές ερωτήσεις. Τι έκανε το Αζερμπαϊτζάν όλα αυτά τα 25 χρόνια; Προετοιμαζόταν για στρατιωτική εκδίκηση. Με ποιον? Προφανώς, με την αδελφική Τουρκία. Τι είναι ο τουρκικός στρατός; Είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ με σχεδόν απεριόριστους στρατιωτικούς πόρους. Το γνωρίζαμε; Φυσικά. Το Αζερμπαϊτζάν μας επέβαλε έναν ένοπλο αγώνα και μας προειδοποίησε επανειλημμένα, είτε θα λύσουμε το πρόβλημα είτε θα κάνουμε πόλεμο. Τι έκανε η εξωτερική μας πολιτική ενόψει της αναδυόμενης ισχυρής στρατιωτικής συμμαχίας Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν; Κοιμόταν γαλήνια, έχοντας χάσει ακόμη και το στοιχειώδες ένστικτο αυτοσυντήρησης. Εν τω μεταξύ, το ρολόι του χρονοδιακόπτη συνέχιζε να μετράει. Σε ποιούς όρους ελπίζαμε λοιπόν, εφόσον ειπώθηκε εκατό φορές ότι ο Οργανισμός της Συνθήκη Συλλογικής Ασφαλείας δεν ισχύει για τον Καραμπάχ; Μάλλον στον Παντοδύναμο. Δεν έχω άλλη απάντηση. Σε τελική ανάλυση, η ανεπάρκεια μας είναι τα πάντα μας.
Η έκρηξη έγινε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. Η ωρολογιακή βόμβα εξερράγη εκκωφαντικά. Το Αρτσάχ βρέθηκε αντιμέτωπο με την 90 εκατομμυρίων τουρκικό-αζέρικη, εξαιρετικά προετοιμασμένη, πολεμική συμμαχία, ελλείψει επίσημου στρατιωτικού συμμάχου. Είναι προφανές ότι παρά την ηρωική αντίσταση του στρατού, η ήττα ήταν αναπόφευκτη.
Ποιος λοιπόν φταίει για όσα συνέβησαν; Με βάση τα παραπάνω, η απάντηση είναι προφανής. Φταίνε εκείνοι οι ηγέτες μας που δεν κατέληξαν σε συμφωνία με τον Χειντάρ Αλίγιεβ για μια ειρηνευτική συνθήκη λόγω της επαρχιακής σκέψης τους. Ένοχοι είναι εκείνοι οι χωριάτοπρίγκιπες που στη συνέχεια ακολούθησαν το μονοπάτι ενός καταστροφικού σεναρίου διατήρησης του καθεστώτος των κατεχόμενων εδαφών και εκείνοι που αλαζονικά επέτρεψαν στον εαυτό τους μια κυνική προσποίηση της διαπραγματευτικής διαδικασίας κατά τη διάρκεια αυτών των 25 ετών. Ένοχοι είναι όλα εκείνα τα αρμενικά πολιτικά κόμματα, η κοινότητα των εμπειρογνωμόνων και τα μέσα ενημέρωσης, οι οποίοι για 25 χρόνια δηλητηρίαζαν τους ανθρώπους με το ψευδο-πατριωτικό σύνθημα «ούτε ένα εκατοστό γης
στον εχθρό». Αναλογιστείτε απλώς την ουσία αυτού του συνθήματος, ούτε ένα εκατοστό αζέρικης γης στο Αζερμπαϊτζάν; Αυτό είναι μια απόλυτη τρέλα. Αλλά η ανεπάρκεια μας είναι τα πάντα μας…
Και τώρα ας επανέλθουμε στην ευθύνη του Νικόλ Πασινιάν για τη στρατιωτική ήττα. Υπήρξε άραγε στην πραγματικότητα; Φυσικά και όχι, μια συντριπτική ήττα θα ήταν εγγυημένη υπό οποιαδήποτε τρέχουσα κυβέρνηση. Δεν υπάρχει τίποτα εδώ προς συζήτηση και εικασίες. Επομένως το ερώτημα είναι εντελώς διαφορετικό, θα μπορούσε άραγε η τρέχουσα κυβέρνηση να αποτρέψει αυτόν τον πόλεμο, να αποτρέψει μια στρατιωτική φάση;
Η απάντησή μου είναι ναι, θα μπορούσε, αλλά μόνο στη θεωρία. Γιατί καθαρά θεωρητικά;
Θεωρητικά, αμέσως μετά την ανάληψη εξουσίας, ο Πασινιάν ήταν υποχρεωμένος να ανακοινώσει μια αλλαγή στην εξωτερική πολιτική. Ήταν υποχρεωμένος να δηλώσει ξεκάθαρα και απερίφραστα την αποδοκιμασία της Αρμενίας για την απαράδεκτη εγκληματική πολιτική που αφορούσε το status quo, την οποία ακολούθησαν οι προηγούμενες αρχές, και να στηρίξει τη μετάβαση σε ουσιαστικές, μη μιμητικές διαπραγματεύσεις για μια πραγματική διευθέτηση της σύγκρουσης στο πνεύμα καλής γειτονίας. Μόνο αυτό θα μπορούσε να σταματήσει το χρονοδιακόπτη της έκρηξης. Υποθετικά, θα μπορούσαμε αμέσως να δηλώσουμε την ετοιμότητά μας να επιστρέψουμε και τις 7 κατεχόμενες περιοχές σε αντάλλαγμα για κάτι. Ναι, θα μπορούσαμε απλώς να επιστρέψουμε αυτές τις περιοχές ως χειρονομία καλής θέλησης, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Ναι, υπήρχαν πολλές επιλογές. Καταλυτικός παράγοντας θα ήταν σε αυτην την περίπτωση η προθυμία να επιτευχθεί μια πραγματική συμφωνία, την οποία δεν είχε ακόμη η Αρμενία, λαμβάνοντας υπόψη το καταστροφικό στρατιωτικό σενάριο που είχε ήδη υπολογιστεί. Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα εκτοξευόταν στα ύψη το κύρος της εξωτερικής πολιτικής της Αρμενίας και τι ώθηση θα έπαιρνε η καθεαυτή διαδικασία αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Αρτσάχ σε αυτήν την περίπτωση; Το πιο σημαντικό είναι όμως, πως θα σταματούσε ο χρονοδιακόπτης της έκρηξης.
Αλλά όλα αυτά είναι θεωρητικά. Θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια δήλωση πρακτικά ο Πασινιάν; Δυστυχώς, δεν νομίζω. Για τον απλό, αλλά τρομερό λόγο ότι ο Πασινιάν έλαβε εξουσία από έναν λαό, εντελώς δηλητηριασμένο από το δηλητήριο του συνθήματος «ούτε ένα εκατοστό γης στον εχθρό». Μαζικές κατηγορίες για προδοσία, ξεπούλημα γης και οτιδήποτε άλλο, θα ήταν αμέσως η ελάχιστη απάντηση. Ως αποτέλεσμα, ο Πασινιάν δεν μπορούσε να βγει από αυτήν την πολιτική παγίδα, την οποία έλαβε ως μια βαριά κληρονομιά. Και ο χρονοδιακόπτης δεν μπορούσε να μετράει για πάντα. Επομένως, πρέπει να δηλώσουμε ότι ιστορικά ήμασταν καταδικασμένοι σε αυτήν την έκρηξη και αναπόφευκτη στρατιωτική ήττα, ανεξάρτητα από όσα λέει ο καθένας σήμερα. Αυτό είναι το τίμημα για τα καταστροφικά λάθη στην εξωτερική πολιτική και την παράβλεψη των στοιχειωδών αρχών της «ρεαλιστικής πολιτικής».
Τι έπεται; Ναι, οι τρέχουσες αρχές σηκώνουν το πλήρες βάρος της ηθικής και ψυχολογικής ευθύνης για τη στρατιωτική ήττα που συνέβη κατά την περίοδο της κυβέρνηση τους. Αλλά αυτός είναι ο σταυρός τους, τον οποίο θα είναι υποχρεωμένοι να σηκώσουν. Θα πρέπει να σηκώσουν αυτόν τον σταυρό, ανεξάρτητα από όλες τις κατηγορίες. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Τώρα η κυβέρνηση του Πασινιάν πρέπει να διεκδικήσει γρήγορα νέα νομιμότητα,
αλλά αυτή τη φορά με βάση την αποτελεσματικότητα των αποφάσεων. Πρέπει να δράσει σκληρά, γρήγορα, με εξαιρετικά ρεαλιστικό κυριαρχικό τρόπο, χωρίς να παριστάνει μια ψεύτικη δημοκρατία. Η Αρμενία δεν έχει άλλη επιλογή τώρα.
Σχετικά με τον ρόλο της Ρωσίας σε αυτόν τον πόλεμο. Στην πραγματικότητα, ήταν εξαιρετικός. Ο ρόλος της δεν ήταν να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο. Καμία χώρα του κόσμου δεν θα μπορούσε να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο, το Αζερμπαϊτζάν επανεκατέλαβε τα εδάφη του, αυτό είχε αναγνωριστεί από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Ρωσίας. Ωστόσο, η Ρωσία είχε έναν ειδικό ρόλο, τον οποίο, πιστεύω, κατανοούσε πλήρως από την αρχή. Ναι, η Ρωσία δεν μπορούσε να σταματήσει τον πόλεμο, αλλά θα μπορούσε να σταματήσει τη σφαγή. Και το γεγονός ότι τα πράγματα βάδιζαν προς σφαγή στην υπάρχουσα ισορροπία ισχύος, από την πρώτη μέρα ήταν ξεκάθαρο. Δεν χρειαζόταν να είναι κάποιος ειδικός για να το αντιληφθεί την υπάρχουσα ισορροπία ισχύος. Και μόλις έφτασε εκείνη η στιγμή, η Ρωσία έλαβε αστραπιαία αυτήν την απόφαση και έσωσε χιλιάδες ζωές. Αυτή ήταν η μοναδική της αποστολή, για την οποία πρέπει να είμαστε εξαιρετικά ευγνώμονες στη Ρωσία. Καμία άλλη χώρα δεν θα μπορούσε να έχει λάβει τέτοια απόφαση και δεν θα μπορούσε να την εφαρμόσει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Η μέτρηση πια αφορούσε μέρες και ώρες …
Όσον αφορά τον ρόλο της συλλογικής Δύσης, πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε ότι η Δύση δεν είναι ικανή να επιλύσει τέτοιες συγκρούσεις, αλλά ικανή μόνο να τις συζητήσει. Το μόνο που μπορούμε να περιμένουμε από τη Δύση είναι η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, η οποία επίσης δεν έχει ακόμα φανεί. Αλλά θα είμαστε ευγνώμονες, σε περίπτωση που φανεί.
Στο τέλος, θα ήθελα να τονίσω το ακόλουθο. Παρά την τραγωδία που συνέβη, πιστεύω ότι σύντομα θα εμφανιστεί μια εντελώς νέα οικονομική πραγματικότητα στο έδαφος του Νότιου Καυκάσου. Θα είναι ενδιαφέρουσα γιατί η Αρμενία θα λάβει τα μέγιστα οφέλη από αυτήν την πραγματικότητα, καθώς ακριβώς για την Αρμενία είναι που θα δημιουργηθούν εντελώς νέα παράθυρα ευκαιριών, τα οποία δεν έχουμε καν φανταστεί και τα οποία μέχρι τώρα ήταν απλώς αδύνατα. Σύντομα όλοι θα το αντιληφθούν.
Του Έντουαρντ Ναγκνταλιάν – Ανεξάρτητος ειδικός αναλυτής στην Αρμενία
