Όλυμπος: Ο Όλυμπος, το ψηλότερο ελληνικό βουνό ήρθε και πρόσφατα στην επικαιρότητα με αφορμή, δυστυχώς, τον θάνατο ενός 41χρονου έμπειρου ορειβάτη, τις μέρες των Χριστουγέννων, αλλά και τον τραυματισμό μιας 35χρονης Σέρβας ορειβάτισσας στις 4/1/2023.
Πασίγνωστος σαν όνομα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, ο Όλυμπος εξακολουθεί να κρατά καλά κρυμμένα κάποια από τα μυστικά του. Εμείς θα ασχοληθούμε σήμερα με περισσότερες λεπτομέρειες για το βουνό των Θεών και την «κατάκτησή» του πριν από 110 χρόνια.
Όλυμπος: το όνομα
Σύμφωνα με το ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ του Franco Montanari, η πρώτη αναφορά του Όλυμπου γίνεται από τον Όμηρο στην «Ιλιάδα».
Και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Ησίοδος, ο Ηρόδοτος και ο Αριστοφάνης κάνουν μνεία στον Όλυμπο.
Ωστόσο το όνομα του βουνού φαίνεται ότι είναι πολύ παλαιότερο από τα ομηρικά χρόνια και χρονολογείται γύρω στο 1800 π.Χ. Σύμφωνα με μία εκδοχή αυτό προέρχεται από λέξη των αιολόφωνων κατοίκων της δυτικής και νότιας ακτής της Μικράς Ασίας. Είναι ίσως ομόρριζο με τις αρχαίες λέξεις λοβός και λέπας (βουνό πετρώδες και γυμνό), τη λατινική Limbus και την αραβική leb.
Σύμφωνα με άλλους προέρχεται από τις σημιτικές λέξεις Eloim – Ab ή Eloim-Ba (κατοικία των Θεών), απ’ όπου προήλθε και ο τύπος Έλυμπος. Ο Χαράλαμπος Συμεωνίδης, γράφει ότι το όνομα Όλυμπος είναι προελληνικής αρχής και άγνωστης ακριβούς σημασίας. Ο Vl. Georgiev (1981), θεωρεί ότι πρόκειται για όνομα πελασγικής αρχής *ολυμπός “σχίζων, διαρρηγνύων”.
Το όνομα Όλυμπος (και Ούλυμπος στην ιωνική διάλεκτό) εμφανίζεται ακόμα σε βουνά της Μυσίας, της Βόρειας Γαλατίας, στην Ιωνία, κοντά στη Σμύρνη, στη Λακωνία( ως λόφος στη Σελλασία), στην Αρκαδία (το μεταγενέστερο Λύκαιον), στην Πισάτιδα της Ηλείας, στην Κρήτη, στην Κάρπαθο και αλλού. Ο Fick λόγω της συχνής εμφάνισης του τύπου Έλυμπος στις μέρες μας, υποθέτει ότι το συγκεκριμένο όνομα υπήρχε, παράλληλα με το Όλυμπος στην αρχαιότητα. Ο Πίρι Ρέις στο «Βιβλίο της Ναυσιπλοΐας» (1520-1526), αποκαλεί το βουνό Nelibo=τον Έλυμπο.
Γεωγραφικά στοιχεία
Ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο ελληνικό βουνό (Μύτικας ή Πάνθεον ,2.918 μέτρα) και το δεύτερο ψηλότερο των Βαλκανίων, μετά τη Ρίλα της Βουλγαρίας (2.925 μέτρα). Βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα της Θεσσαλίας και το ΝΔ της Μακεδονίας, στα σύνορα των νομών Πιερίας και Λάρισας.
Μετά τον Μύτικα, ψηλότερες κορυφές του είναι οι: Σκολιό (2.911 μ.), Στεφάνι ή Θρόνος (2.909 μ.), Άγιος Αντώνιος (2.817 μ.), Προφήτης Ηλίας (2.803 μ.), Τούμπα (2.801 μ.) κ.ά. Έχει 36 κορυφές με ύψος πάνω από 2.000 μέτρα, 44 με ύψος από 1.000 ως 2.000 μέτρα και 8 με ύψος κάτω από 1.000 μέτρα. Το μήκος του, από την Ανατολή προς τη Δύση είναι 25 χλμ., το πλάτος του, από τον Βορρά προς τον Νότο είναι 28,5 χλμ η περίμετρός του 150 χλμ. περίπου και η έκτασή του 500 τ.χλμ. Είναι από τα νεότερα βουνά του κόσμου, καθώς υπολογίζεται ότι η ηλικία του δεν ξεπερνά τα 200 εκατομμύρια χρόνια (!).
Τότε το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδας και της Μεσογείου βρισκόταν στον πυθμένα μιας ρηχής θάλασσας. Πριν από 1 εκατομμύριο χρόνια οι παγετώνες κάλυψαν τον Όλυμπο, η άνοδος της θερμοκρασίας που ακολούθησε όμως έλιωσε τους πάγους και οι χείμαρροι που δημιουργήθηκαν παρέσυραν μεγάλες ποσότητες θρυμματισμένων πετρωμάτων στα χαμηλότερα σημεία. Στον Όλυμπο έχουν καταγραφεί 1.700 είδη ανώτερων φυτών (το 25% της ελληνικής χλωρίδας), πάνω από 30 είδη θηλαστικών και περισσότερα από 100 είδη πτηνών. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας ,στον Όλυμπο κατά την αρχαιότητα υπήρχαν ακόμα λιοντάρια, ενώ σύμφωνα με τον βίο του Αγίου Διονυσίου (16ος αιώνας), ζούσαν στο βουνό αρκούδες!
Μυθολογία και ιστορία
Ο Όλυμπος ήταν το ιερό βουνό της αρχαίας Ελλάδας. Εκεί νίκησε ο Δίας τους Τιτάνες και πήρε την εξουσία. Στην ψηλότερη κορυφή του είχε το ανάκτορό του ο Ζευς. Στις γύρω κορυφές, είχαν τις κατοικίες τους οι Ολύμπιοι Θεοί. Ο χώρος συνδέθηκε και με τον Ορφέα.
Στους ιστορικούς χρόνους η περιοχή γύρω από τον Όλυμπο κατοικήθηκε από ελληνικά φύλα και οι ορεινές διαβάσεις του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις πολεμικές επιχειρήσεις από την εποχή των Περσικών Πολέμων, μέχρι την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.
olympos_7
Οι έρευνες στον Όλυμπο έφεραν στο φως πολυάριθμες ενεπίγραφες λίθινες πλάκες και νομίσματα στην κορυφή Άγιος Αντώνιος, όπου πιθανότατα υπήρχε βωμός για τις θυσίες προς τους Ολύμπιους θεούς. Σε πολλές άλλες περιοχές στα νότια και νοτιοανατολικά βρέθηκαν πλάκες με λατινικά γράμματα. Εκεί πιθανότατα είχαν δημιουργηθεί παρατηρητήρια των ρωμαϊκών λεγεώνων.
Στους πρόποδες του Όλυμπου είχαν ιδρυθεί σημαντικές πόλεις: το Δίον, τα Λείβηθρα και το Πύθιον. Οικισμός όμως πρέπει να υπήρχε ήδη από το 1000 π.Χ. κοντά στις περιοχές Άγιος Βασίλειος και Μεσονήσι, όπου εντοπίστηκαν και ανασκάφηκαν νεκροταφεία τύμβων που χρονολογούνται από το 1000 π.Χ. ως το 700 π.Χ. Οι απλοί στην κατασκευή τους τάφοι αποκάλυψαν σημαντικά κτερίσματα που αποδεικνύουν τη σχέση του Όλυμπου τόσο με τη Θεσσαλία όσο και με τη Μακεδονία.
Ο Όλυμπος αναφέρεται και πάλι στις πηγές κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Εκεί ιδρύθηκε το δεύτερο αρματολίκι της Ελλάδας το 1489. Ορισμένοι από τους πιο ξακουστούς κλέφτες και αρματολούς του Ολύμπου ήταν οι Ζήδρος, Νικοτσάρας, Γεωργάκης Ολύμπιος και οι Λαζαίοι. Η περιοχή του Ολύμπου συμμετείχε στις επαναστατικές κινήσεις του 1821, ενώ όταν δεν εντάχθηκε στα όρια του νέου ελληνικού κράτους έγιναν δύο εξεγέρσεις, το 1833 και το 1854 πριν τη μεγάλη επανάσταση του 1878 η οποία σηματοδότησε την απελευθέρωση της ευρύτερης περιοχής και της Μακεδονίας. Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν στον Όλυμπο σημαντικές μάχες μεταξύ ελληνικών και συμμαχικών στρατευμάτων και των Γερμανών.
Οι προσπάθειες για αναρρίχηση στον Μύτικα και η κατάκτησή του το 1913
Ίσως πολλοί νομίζουν ότι ο Μύτικας, η ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου στα 2.918 μέτρα «κατακτήθηκε» σχετικά νωρίς. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβηκε. Όχι μόνο επειδή είναι ιδιαίτερα δυσπρόσιτος, αλλά και γιατί στην αρχαιότητα ως κατοικία των Θεών ήταν άβατη, ως ιερή.
Πρώτος σύγχρονος εξερευνητής και οδοιπόρος του Ολύμπου θεωρείται ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω μια σημαντική προσωπικότητα της Εκκλησίας μας. Γεννήθηκε γύρω στο 1500 στο χωριό Σλάτεινα ή Πλάτ(α)ινα της επαρχίας Φαναρίου της Θεσσαλίας. Νέος, μόνασε στα Μετέωρα. Αργότερα πήγε στα Ιεροσόλυμα και στη συνέχεια στο Άγιο Όρος. Εγκατέλειψε τη Μονή Φιλοθέου της οποίας είχε εκλεγεί ηγούμενος καθώς δεχόταν απειλές κατά της ζωής του από τους Βούλγαρους. Πήγε στη Βέροια, το 1526 ταξίδεψε ξανά στα Ιεροσόλυμα και επιστρέφοντας, πήγε στον Όλυμπο όπου ίδρυσε το 1542 τη μονή που σήμερα φέρει το όνομά του. Η Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μέτρων, σε φυσική οχυρή θέση. Από τους πρώτους εξερευνητές του Ολύμπου ήταν ο σουλτάνος Μωάμεθ Δ’, ο επονομαζόμενος «Κυνηγός» (1669). Το 1780 ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού Sonnini προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανέβει στις ψηλότερες κορυφές του Ολύμπου.
Η πρώτη προσπάθεια μελέτης των φυτών του έγινε το 1836 από τον Γάλλο Οσέρ-Ελού. Το 1851 ο Γερμανός βοτανολόγος Heldreich, επιμελητής του Βοτανικού Κήπου Αθηνών ανέβηκε στον Όλυμπο για να μελετήσει την πλούσια χλωρίδα του. Το έργο του ακολούθησε το 1857 και το 1862 ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεόδωρος Ορφανίδης. Μία από τις σημαντικότερες εξερευνήσεις του Ολύμπου όμως έγινε από τον μεγάλο Γερμανό γεωγράφο Barth, που ανέβηκε στον Όλυμπο με τη βοήθεια ενός χάρτη και μιας πυξίδας αφού προηγουμένως είχε μελετήσει το όρος από μακριά (με τηλεσκόπιο) και είχε χαράξει την πορεία που θα ακολουθούσε.
Το 1875 οι Αυστριακοί γεωλόγοι Neumayr και Burgestein έκαναν τις πρώτες γεωλογικές έρευνες στον ανατολικό και τον νοτιοανατολικό Όλυμπο. Μετά από νέες γεωλογικές μελέτες, το 1880 δημοσιεύθηκε στη Βιέννη ένας γεωλογικός χάρτης του όρους. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν και βοτανικές μελέτες και συγκροτήθηκαν συλλογές με είδη από τη χλωρίδα του Ολύμπου. Ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του Ολύμπου ήταν ο Σέρβος γεωλόγος Cvijic. Το 1904 διέσχισε τον νότιο-νοτιοδυτικό Όλυμπο από τον Κοκκινοπηλό ως την Καρυά, ενώ το 1905 διέσχισε τον βόρειο-βορειοανατολικό Όλυμπο από το χωριό Βροντού ως το Λιτόχωρο.
Στις 2 Αυγούσου 1913 ο Μύτικας ή Πάνθεον, η ψηλότερη κορυφή της Ελλάδας, κατακτήθηκε από τους Ελβετούς Frederic Boissonas (Φρεντερίκ Μπουασονά) και Daniel Baud – Bovy (Ντανιέλ Μπο – Μποβί) καθώς και τον Έλληνα οδηγό τους Χρήστο Κάκαλο.
Ο Χρήστος Κάκαλος (1879 ή 1882-1976), ήταν κυνηγός αγριοκάτσικων. Συνόδευσε τους Boissona και Baud – Bovy στην αναρρίχησή τους στον Όλυμπο και ήταν ο πρώτος Έλληνας αλλά και ξένος που ανέβηκε στον Μύτικα.
Ήταν 10.25 π.μ. της 2ας Αυγούστου 1913. Η κορυφή ονομάστηκε αρχικά «Κορυφή Βενιζέλος» και αργότερα «Μύτικας». Πρόκειται για κοινό τοπωνύμιο που χαρακτηρίζει κορυφές ή απολήξεις βουνών. Μύτικας < μύτικας (ο) “η μεγάλη μύτη”. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κατάκτηση του Μύτικα έγινε γνωστή μόλις το 1919 (!) με τη δημοσίευση του βιβλίου «La Greece Immortelle» («Η Αθάνατη Ελλάδα»). Ο Χρήστος Κάκαλος έγινε αργότερα ο πρώτος επίσημος οδηγός του Ολύμπου και ανέβηκε πολλές φορές στο βουνό, με τελευταία το 1972.
Μια σημαντική ανάβαση του Ολύμπου έγινε τον Αύγουστο του 1921 από τους Ελβετούς τοπογράφους – αλπινιστές Kurz και Bickel και τη Γαλλίδα Cecile Morand που χαρτογράφησαν τον κεντρικό ορεινό όγκο του Ολύμπου εφαρμόζοντας σύγχρονες, για την εποχή τους, στερεογραφικές μεθόδους χαρτογράφησης. Το 1938 ιδρύθηκε στον Όλυμπο ο πρώτος Εθνικός Δρυμός της Ελλάδας.
Φυσικά, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έγιναν πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες, ορειβατικές αναβάσεις και αναρριχήσεις που αποκάλυψαν πολλά από τα μυστικά του βουνού. Στις ψηλότερες κορυφές που παρατηρούνται έντονα φαινόμενα και σφοδροί άνεμοι. Δυστυχώς πολλοί ορειβάτες υπερεκτιμούν τις δυνατότητές τους, υποτιμώντας ή αψηφώντας παράλληλα τους κινδύνους, με τραγικά πολλές φορές αποτελέσματα…
Μιχάλης Στούκας – protothema.gr
