Για την έκθεση Πισσαρίδη (1)
Θανάσης Κ.
Την “έκθεση Πισαρίδη” είναι πολύ δύσκολο να την κρίνει κανείς. Διατρέχει τον κίνδυνο, είτε να αδικήσει την ίδια την έκθεση. Είτε να αδικήσει το πρόβλημα που επιχειρεί να αναλύσει…
Για παράδειγμα ο πρώην Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, σχολίασε θετικά την έκθεση αναφέροντας ότι είναι “μια αξιόλογη βάση, για μια συστηματική προσπάθεια εξόδου από την κρίση”.
Αν διαβάσουμε την έκθεση, έξω από το σημερινό πολιτικό πλαίσιο, δηλαδή ως “άχρονο” κείμενο, όντως είναι μια καλή βάση, δηλαδή μια καλή διανοητική αφετηρία, για να συζητήσουμε συστηματικά πώς θα βγούμε από την κρίση.
Αυτή είναι η ΜΗ πολιτική ανάγνωση…
Αλλά το πρόβλημα είναι ότι πολιτικά ΔΕΝ βρισκόμαστε στο σημείο αυτό.
Δεν βρισκόμαστε στη φάση της “συζήτησης”.
Πολύ περισσόερο, δεν βρισκόμαστε, στην αρχή – στην “αφετηρία”…
Εδώ και 10 χρόνια προσπαθούμε να βγούμε από την κρίση! Και μάλιστα υπό την πίεση μιας παρ’ ολίγον ανοικτής χρεοκοπίας – και των μνημονίων που επιβλήθηκαν στη χώρα, για να πάρουμε “έξωθεν” βοήθεια και να αποφύγουμε την χρεοκοπία…
Σε αυτά τα δέκα χρόνια (πριν τη φετινή παγκόσμια κρίση της πανδημίας) έγιναν πολλά. Άλλα σωστά, άλλα λάθος. Και ενώ οι θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε ο ελληνικός λαός ήταν μεγάλες και οδυνηρές, σήμερα εμφανίζονται ξανά ως “βάση για συζήτηση”, αυτά που θα μπορούσαν να ισχύουν (ως βάση-αφετηρία) για συζήτηση δέκα χρόνια πριν. Ακριβώς τα ίδια…
* Πρώτη παρατήρησή λοιπόν:
ΔΕΝ βρισκόμαστε στην αφετηρία της “συζήτησης”.
ΔΕΝ βρισκόμαστε καν στη φάση της “συζήτησης”.
Εδώ και δέκα χρόνια έχουμε μπει στη φάση της υλοποίησης.
Κι αν δεν αξιολογήσουμε τι έγινε και τι δεν έγινε ως τώρα – πού πήγαμε καλά και πού όχι – δεν θα καταλάβουμε ούτε πού βρισκόμαστε σήμερα, ούτε τι πρέπει να γίνει στο εξής…
Από αυτή την άποψη η έκθεση Πισσαρίδη είναι μια… “έκθεση ιδεών”.
Σωστή μεν. Αλλά πολιτικά μικρής “χρησιμότητας”.
* Μετά την είσοδο στα μνημόνια, δύο μεγάλες προτεραιότητες τέθηκαν για τη χώρα:
–Πρώτον, η δημοσιονομική προσαρμογή. Εντελώς απαραίτητη μια που η Οικονομία βούλιαζε σε φαύλο κύκλο υπερχρέωσης, που αν δεν ήταν η Ευρωπαϊκή βοήθεια, η Ελλάδα θα είχε χρεοκοπήσει, με συνέπειες ασύγκριτα χειρότερες από τα δεινά που βιώσαμε ως τώρα:
Έπρεπε να βγούμε από αυτό το φαύλο κύκλο! Η δημοσιονομική προσαρμογή έπρεπε να γίνει επειγόντως!
–Κι από την άλλη πλευρά έπρεπε να ξεκινήσουν και οι μεγάλες διαρθρωτικές τομές. Οι μεταρρυθμίσεις! Αυτές επισημαίνει η έκθεση Πισσαρίδη. Και κάποιες ακόμα που δεν επισημαίνει…
Αυτά τα δύο – δημοσιονομική προσαρμογή και μεταρρυθμίσεις – τέθηκαν σε ημερήσια διάταξη και ξεκίνησαν ήδη από τότε: από το 2010.
Και σήμερα ερχόμαστε να “συζητήσουμε” τη… “βάση εκκίνησης” για το δεύτερο (τις μεταρρυθμίσεις), χωρίς να συζητάμε καθόλου για το πρώτο ( δηλαδή την δημοσιονομική προσαρμογή, που τείνει να εκτροχιαστεί ξανά! (Αλλά κανείς δεν μιλάει γι’ αυτό, λόγω κορονοϊού).
Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε λίγο (εμείς, όχι η έκθεση), “εκτός τόπου και χρόνου”.
* Ας δούμε λοιπόν, τι μεσολάβησε και που βρισκόμαστε σήμερα…
Η δημοσιονομική προσαρμογή ξεκίνησε το 2010. Την επόμενη διετία (2010-11) το έλλειμμα περιορίστηκε αρκετά (έπεσε από το 15,5% στο 9,5%), αλλά το χρέος ξέφυγε πολύ πιο πάνω απ’ ό,τι το περίμεναν. Από το 127% του ΑΕΠ εκτοξεύθηκε στο 180%! (ενώ δεν περίμεναν να ανέβει πάνω από 140% σε εκείνη τη διετία…)
Και η ύφεση ήταν, όπως ομολόγησε το ίδιο το ΔΝΤ στα τέλη του 2011, τριπλάσια απ’ όσο την περίμεναν! Χρειαζόταν, λοιπόν, αλλαγή στο Πρόγραμμα. Και πρόσθετα μέτρα ανακούφισης. Κι έτσι έγινε το PSI (το μεγαλύτερο κούρεμα χρέους που έχει γίνει ποτέ στην Ιστορία). Και περάσαμε από το Πρώτο στο Δεύτερο Μνημόνιο. Με αλλαγή κυβέρνησης…
Στα δυόμιση χρόνια της κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου (μέσα του 2012-αρχές του 2015), η δημοσιονομική προσαρμογή προχώρησε πολύ. Κι αυτή τη φορά ξεπερνώντας τους ετήσιους στόχους σε όλα τα επί μέρους “μέτωπα”:
–Το έλλειμμα μειώθηκε από το 9,5% στο 2,6% (αυτό σημαίνει πρωτογενές πλεόνασμα 1% του 2014).
–Η σχέση χρέους προς ΑΕΠ μειώθηκε από το 182% στο 174%.
–Το πιο σημαντικό: στα τέλη του 2014, λίγο πριν πέσει η κυβέρνηση Σαμαρά Βενιζέλου, το ίδιο το ΔΝΤ προέβλεπε, πως μέχρι το 2022, το ΑΕΠ θα αυξανόταν με ταχείς ρυθμούς, γύρω στο 3,3% και το έλλειμμα θα υποχωρούσε κάτω από το 105% του ΑΕΠ!
Όμως, αντίθετα με εκείνες τις προβλέψεις του ΔΝΤ επί Σαμαρά, αρχές του 2015 ήλθε ο ΣΥΡΙΖΑ, ανέτρεψε τα πάντα και παρέδωσε τελικά το χρέος πάνω από 185%!
(Και σήμερα το Χρέος αγγίζει το 210 του ΑΕΠ! Αν και αυτή η επιδείνωση οφείλεται αποκλειστικά στην παγκόσμια πανδημία…)
* Στο μεταξύ στην περίοδο 2012-15 υπήρξαν κι άλλες βελτιώσεις σε πολλούς κρίσιμους δείκτες:
–Η κυβέρνηση Σαμαρά παρέλαβε τις καταθέσεις στα 150 δισεκατομμύρια ευρώ. Στα δυόμιση χρόνια που ακολούθησαν οι καταθέσεις αυξήθηκαν στα 164 ευρώ ανώτατο (πριν αρχίσουν ξανά να υποχωρούν όταν άρχισαν να προεξοφλούνται πρόωρες εκλογές και άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ). Η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου είναι η μόνη “μνημονιακή” κυβέρνηση, κατά τη διάρκεια της οποίας αυξήθηκαν οι καταθέσεις…
Ο ΣΥΡΙΖΑ, αντίθετα, βρήκε τις καταθέσεις γύρω στα 155 δισεκατομμύρια, κι ύστερα, σε έξη μόνο μήνες υποχώρησαν στα 120 δισεκατομμύρια (ή και λίγο χαμηλότερα). Για να ανέβουν ως τα μέσα του 2019, στα 136 δισεκατομμύρια.
–Επίσης η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου βρήκε το Χρηματιστήριο, στα μέσα του 2012, γύρω στις 600 μονάδες. Τον Ιούλιο του 2014 ο Γενικός Δείκτης είχε αγγίξει τις 1400 μονάδες! Χοντρικά επί κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου το Χρηματιστήριο διακυμάνθηκε με μέση τιμή 1000 μονάδες ή λίγο ψηλότερα. Ενώ στην επόμενη πενταετία, επί ΣΥΡΙΖΑ, διακυμάνθηκε με μέση τιμή γύρω στις 700 μονάδες!
Όλα αυτά δείχνουν ότι κάτι θετικό έγινε στην τριετία 2012-15 – και κάτι αρνητικό ακολούθησε στην πενταετία 2015-19. Αυτό αφορούσε το δεύτερο μέτωπο: τις μεταρρυθμίσεις!
* Στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων λοιπόν – που υπήρξε και παραμένει το πιο δύσκολο, κι είναι αυτό στο οποίο κυρίως επικεντρώνεται η έκθεση Πισσαρίδη – δύο πρόσθετα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά:
–Επί κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου, δηλαδή στην τριετία 2012-15, η Ελλάδα ανέβηκε γύρω στις 50 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη ανταγωνιστικότητας! (Για την ακρίβεια και στις δύο τέτοιες κατατάξεις: της World Bank, και του ΟECD-ΟΟΣΑ). Τέτοια βελτίωση ανταγωνιστικότητας δεν έχει υπάρξει ποτέ στο παρελθόν, σε τόσο λίγο χρόνο. Πουθενά!
–Στη συνέχεια, στην πενταετία ΣΥΡΙΖΑ (2015-19), η Ελλάδα υποχώρησε σε ανταγωνιστικότητα: Έχασε τις μισές από τις θέσεις που είχε κερδίσει στην προηγούμενη τριετία.
— Κι ακόμα, στο τέλος της διακυβέρνησης Σαμαρά Βενιζέλου, δηλαδή στα τέλη του 2014, το ΔΝΤ προέβλεπε ότι για την επόμενη επταετία, δηλαδή, ως το 2022, η Ελλάδα θα αυξανόταν με μέσο (πραγματικό) ετήσιο ρυθμό γύρω στο 3,3%. Και μετά το 2022, για τα επόμενα 35 χρόνια περίπου θα η οικονομία της Ελλάδας θα αναπτυσσόταν με μέσο ετήσιο ρυθμό γύρω στο 2%.
–Αντίθετα, το 2018, προς τα τέλη της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, το ίδιο ΔΝΤ, με την ίδια μεθοδολογία, προέβλεπε ότι η ανάπτυξη ως το 2022 θα ήταν αισθητά χαμηλότερη, ενώ για την επόμενη 35ετία θα ήταν η μισή περίπου (1%) σε σχέση με τις προβλέψεις του στα τέλη της διακυβέρνησης Σαμαρα!
Το στοιχείο αυτό, υπάρχει στης ετήσιες εκτιμήσεις του ΔΝΤ (Debt Sustainability Report). Όμως, δεν είναι ευρύτερα γνωστό – αν και θα έπρεπε, γιατί λέει πολλά…
Αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια πρώτη “αξιολόγηση” της αναπτυξιακής δυναμικής που είχαν δημιουργήσει οι μεταρρυθμίσεις Σαμαρά-Βενιζέλου την τριετία 2012-15 και της αντίστοιχης αναπτυξιακής αποδυνάμωσης που παρατηρήθηκε από τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όταν πολλές μεταρρυθμίσεις που είχαν ξεκινήσει πριν, είτε δεν προχώρησαν είτε – το χειρότερο – ξηλώθηκαν…
Αν θέλουμε σήμερα να μιλάμε σοβαρά για “μεταρρυθμίσεις” όλη αυτή την τεράστια – θετική και αρνητική – εμπειρία, δεν μπορούμε να την αγνοούμε!
Δεν μπορούμε και δεν δικαιούμαστε…
Με δύο λόγια: την τριετία 2012-15 ξεκίνησε μια αληθινή δυναμική μεταρρυθμίσεων που ανακόπηκε μετά. Κι ερχόμαστε σήμερα, να μιλάμε – και σωστά – για ανάγκη εξωστρέφειας, για ανάγκη ανταγωνιστικότητας, για μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό, για ψηφιακό κράτος, για προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων, για ανάγκη να αναπτυχθούμε με ποιοτικά χαρακτηριστικά (όχι ως “φθηνός” επενδυτικός προορισμός)…
Μόνο που όλα αυτά, όχι απλώς “εξαγγέλθηκαν” ήδη πολλές φορές, αλλά και προχώρησαν και είχαν και αποτελέσματα απτά και μετρήσιμα, κι είχαν ακόμα αποτυπωθεί στις μελλοντικές προβλέψεις του… “δυσκοίλιου τότε, ΔΝΤ…
Αλλά εμείς τώρα απλώς τα… παραβλέπουμε. Τα αποσιωπούμε!
Λες και δεν υπήρξαν ποτέ…
Κι αυτό είναι λάθος!
ΥΓ. Δεν είναι “λάθος” όσα περιλαμβάνονται στην έκθεση. Όλα σχεδόν έχουν διακηρυχθεί εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον! Λάθος είναι ότι, τώρα πια, είναι – σωστά μεν, αλλά – γενικόλογα! Και η επανάληψη γενικολογιών, όταν επί δέκα χρόνια δίνονται μάχες μεταρρυθμίσεων – άλλες χάνονται, άλλες κερδίζονται, αλλά δίνονται – είναι μάλλον βήμα προς τα πίσω.
Στην Πολιτική – και σε όλες τις εφαρμοσμένες τέχνες (ή “Επιστήμες”) – η επανάληψη γενικολογιών, δεν είναι βήμα προς τα μπρός.
Αντίθετα η αποσιώπηση των ορθών που έχουν ήδη γίνει – λες και δεν υπήρξαν ποτέ – είναι βήμα προς τα πίσω. Δυστυχώς…
ΥΓ. Αυτή είναι μια πρώτη αποτίμηση της έκθεσης Πισσαρίδη. Πιο πολιτική, αν θέλετε. Οφείλουμε, βέβαια, και μια ακόμα, πιο συγκεκριμένη.
Ες αύριον…
