✍️ ο Θανάσης Κ.
Αν υπάρχει κάτι που κάνει την σημερινή “συγκυρία” μοναδική και απειλητική, είναι ότι συγκλίνουν πάνω από τα κεφάλια μας, ΟΛΟΙ οι κίνδυνοι που – ο καθένας μόνος του θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τον κόσμο, τις παγκόσμιες ισορροπίες, την διεθνή ευημερία και την ασφάλεια.
Πιο συγκεκριμένα:
— Σήμερα σοβεί μια διεθνής γεωπολιτική κρίση, στη χειρότερη δυνατή μορφή.
— Σοβεί ακόμα μια ενεργειακή κρίση, επίσης στη χειρότερη δυνατή μορφή.
— Σοβεί επίσης μια χρηματοπιστωτική κρίση (με τριγμούς στα διεθνή
χρηματιστήρια).
— Παρατηρείται τέλος, μια έρπουσα πολιτική αστάθεια μέσα στις δυτικές δημοκρατίες. Χωρίς προηγούμενο, μάλιστα. Και μέσα σε όλα αυτά, η Ελλάδα εμφανίζεται όχι ως “νησίδα σταθερότητας“, αλλά μάλλον αποσταθεροποιημένη και η ίδια, με κάποια πρώιμα συμπτώματα πιθανού κατακερματισμού του πολιτικού της συστήματος.
Η “Τέλεια καταιγίδα“;
Μάλλον κάτι ακόμα χειρότερο…
Ας τα δούμε ένα-ένα:
* Μείζονες γεωπολιτικές κρίσεις υπήρξαν αρκετές και στο παρελθόν.
— Η κρίση των πυραύλων στην Κούβα, το 1962,
— Η κρίση με τον Πόλεμο Αράβων-Ισραήλ του Γιόμ Κιπούρ, τον Οκτώβριο του 1973.
Και οι δύο ήταν “στιγμιαίες”. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις οι πυρηνικές υπερδυνάμεις της εποχής πλησίασαν το φάσμα της συνολικής αναμέτρησης, δηλαδή τον εφιάλτη του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. (Τα εκατέρωθεν επιτελεία άρχισαν να “ανεβάζουν” τα επίπεδα άμεσης πολεμικής ετοιμότητας – το λεγόμενο DEFCON). Αλλά αυτή η ένταση – ευτυχώς – δεν κράτησε πολύ. Εκτονώθηκε τότε μέσα σε λίγες ώρες…
— Υπήρξαν ακόμα οι δύο κρίσεις με το Ιράκ (1990 και 2003), η κρίση της Γιουγκοσλαβίας (1995), η κρίση στο Κόσσοβο (1999), το χτύπημα της Αλ Κάϊντα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης (2001)
και η επέμβαση των Δυτικών στο Αφγανιστάν (2001). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπήρξαν γεωπολιτικές επιπτώσεις – άμεσες και μακροχρόνιες – αλλά δεν απειλήθηκε γενικευμένη παγκόσμια σύγκρουση.
Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι χειρότερο απ’ όλα τα προηγούμενα, γιατί:
— Πρώτον, δεν είναι “στιγμιαίο”. Κλιμακώνεται συνεχώς εδώ και ένα χρόνο. (Σύμφωνα με μιαν άποψη άρχισε από το 2014, αλλά δεν κατάφερε να αναχαιτιστεί έκτοτε). Και αρχίζει να υπάρχει “εθισμός” στην προοπτική του “Αδιανόητου“.
— Δεύτερον, αλλάζει τους παγκόσμιους συσχετισμούς με τρόπο που δεν έχει προηγούμενο. Το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου συσπειρώνεται εναντίον της Δύσης. Η Κίνα έχει ήδη βρεθεί στο πλευρό της Ρωσίας. Οι Ινδοί παραμερίζουν τις μεγάλες ιστορικές διαφορές τους με τους Κινέζους και προσεγγίζουν αμφότεροι τη Ρωσία. Οι Σαουδάραβες παραμερίζουν τις διαφορές τους με το Ιράν κι αρχίζουν να το προσεγγίζουν, με την μεσολάβηση της Κίνας (αλλά και με τις εγγυήσεις ασφαλείας της Ρωσίας). Όλοι οι πετρελαιοπαραγωγοί, ουσιαστικά συγκλίνουν με τη Ρωσία και παρακάμπτουν τις κυρώσεις που της έχει επιβάλλει η Δύση.
* Πέρα από τους μείζονες γεωπολιτικούς κραδασμούς, έχουμε πλέον και ενεργειακή κρίση. Στο παρελθόν είχαμε δύο τέτοιες κρίσεις.
— Το 1973 με το εμπάργκο πετρελαίου που επέβαλαν οι Άραβες μετά τον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ
— Και το 1979, μετά την Ιρανική Επανάσταση του Χομεϊνί και τον Πόλεμο Ιράν-Ιράκ που
ακολούθησε. Και στις δύο περιπτώσεις η τιμή του πετρελαίου εκτοξεύθηκε κι ύστερα από λίγο υποχώρησε
πάλι, προκαλώντας ωστόσο σοβαρούς οικονομικούς τριγμούς και ύφεση στον υπόλοιπο κόσμο. Σήμερα ωστόσο, την ενεργειακή κρίση δεν την επέβαλαν “εξωγενείς παράγοντες“. Την προκάλεσε πρώτον η επιλογή της ίδιας της Δύσης να εγκαταλείψει τους υδρογονάνθρακες συνολικά, με το στόχο των “μηδενικών ρύπων ως το 2050“ που θεωρείται απ’ όλους τους λογικούς ανθρώπους (ακόμα και από πολλούς Οικολόγους) μάλλον ανέφικτος.
Στο μεταξύ όμως, οι επενδύσεις σε νέες υποδομές εξόρυξης και μεταφοράς υδρογονανθράκων έχουν σταματήσει, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τεχνητές ελλείψεις προσφοράς (bottlenecks). Και οι εναλλακτικές των “Ανανεώσιμων Πηγών” (ΑΠΕ), να μην επαρκούν να καλύψουν τα κενά. Το πρόβλημα επιδεινώθηκε απότομα με την εκτεταμένη επιβολή κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, η οποία αποτελούσε τον πρώτο παγκόσμιο εξαγωγέα αερίου και τον δεύτερο πετρελαίου. Οι υπόλοιποι παραγωγοί υδρογονανθράκων δεν έσπευσαν να καλύψουν το κενό, αντίθετα συμπαραστάθηκαν στη Ρωσία. Το αποτέλεσμα είναι ότι η διεθνής προσφορά ενεργείας αποκαταστάθηκε στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά η Δύση παραλαμβάνει πετρέλαιο και αέριο σε ακριβότερες τιμές απ’ ό,τι όλοι οι άλλοι (και με αβεβαιότητα για τον μελλοντικό της εφοδιασμό).
Η τιμή πετρελαίου-αερίου αυξομειώνονται ανάλογα με το αν προβλέπεται παγκόσμια ανάκαμψη ή ύφεση. Με τη Δύση να… “πανηγυρίζει“ όταν προβλέπεται παγκόσμια ύφεση, γιατί αυτό σημαίνει ότι θα βρίσκει πετρέλαιο σε τιμές spot χαμηλότερες. Αλλά όταν η Κίνα αρχίζει να επιστρέφει στην πλήρη ανάκαμψη (μετά τα lockdown της πανδημίας), οι τιμές ενέργειας εκτοξεύονται και πάλι. Γενικά η Δύση φαίνεται να έχει “παντρευτεί” πλέον αισθητά ακριβότερη ενέργεια απ’ ό,τι πριν την πανδημία. Όσο διατηρούνται οι κυρώσεις τουλάχιστον… Πράγμα που έχει πολύ δυσμενείς επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των οικονομιών της – ιδιαίτερα στην ανταγωνιστικότητα των Ευρωπαϊκών οικονομικών…
* Επίσης έχουμε πλέον και μια χρηματοτοπιστωτική κρίση. Με την κατάρρευση τριών τραπεζών στις ΗΠΑ και την άμεση μετάδοση των κραδασμών στην Ευρώπη. Υπήρξαν και στο παρελθόν τέτοιοι κραδασμοί:
— Με σοβαρότερο το σοκ της περιόδου 1971-73 όταν εγκαταλείφθηκε το Σύστημα του Bretton Woods (πρώτα εγκαταλείφθηκε η σχέση του δολαρίου με το χρυσό κι ύστερα η σταθερές ισοτιμίες του δολαρίου με όλα τα υπόλοιπα νομίσματα).
— Με επόμενη κρίση εκείνη των “μικρών τραπεζών” Savings and Loans στην Αμερική, τον Οκτώβριο του 1987.
— Με επόμενη την κρίση των εταιριών υψηλής τεχνολογίας DotCom στις ΗΠΑ, το 2000.
— Και με πιο πρόσφατη και σοβαρότερη, την κρίση των Subprimes, πάλι στις ΗΠΑ, το 2008, που σηματοδοτήθηκε από την κατάρρευση της Lehman Brothers.
Η τωρινή κρίση βέβαια είναι – ακόμα – μικρότερων διαστάσεων απ’ ό,τι η προηγούμενη, του 2008.
Εδώ όμως υπάρχουν δύο ιδιομορφίες που δημιουργούν μεγάλες ανησυχίες, όχι για τη ζημιά
που έγινε ήδη, αλλά για όσα έπονται:
Το 1987 με τις Savings and Loans του 1987, το 2002 με τις εταιρίες DotCom και το 2008 με τα Subprimes η κρίση είχε χτυπήσει τραπεζικά ιδρύματα που είχαν επενδύσει αξιόγραφα υψηλού ρίσκου! Τώρα, στην περίπτωση της SVB τουλάχιστον, χτυπήθηκε Τράπεζα που είχε επενδύσει στα “πιο ασφαλή“ αξιόγραφα: σε ομόλογα του Αμερικανικού Δημοσίου!
Επίσης, στις προηγούμενες περιπτώσεις, οι αρχές έσπευσαν αμέσως μετά να καταστήσουν αυστηρότερο το ρυθμιστικό τους πλαίσιο, ώστε να ελέγχονται καλύτερα οι τοποθετήσεις των τραπεζών. Αυτή τη φορά αποδείχθηκε ότι είχαν ήδη χαλαρώσει το “αυστηρό” ρυθμιστικό πλαίσιο που είχαν οι ίδιες επιβάλλει – και στη συνέχεια σχεδόν το… κατάργησαν εντελώς! Η απόφαση της Αμερικανικής Κυβέρνησης να εγγυηθεί πλήρως της καταθέσεις της SVB και πάνω από το όριο των 250 χιλιάδων, προκάλεσε σοκ στους Ευρωπαίους…
Φαίνεται ότι οι “ρυθμίσεις” τίθενται για να ΜΗ τηρούνται!
Η τρίτη ιδιορρυθμία της τωρινής κρίσης είναι ότι φαίνεται να την πυροδότησε η ίδια η πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών να αυξάνουν τα “κεντρικά” επιτόκιά τους, προκειμένου να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό. Πράγμα που είναι, έτσι κι αλλιώς, βασική Καταστατική τους υποχρέωση. Έτσι η αξία των κρατικών ομολόγων στην δευτερογενή αγορά πέφτει και τα περιουσιακά στοιχεία όσων έχουν επενδύσει σε “ασφαλή” κρατικά ομόλογα απαξιώνονται.
Εδώ όμως αμέσως διχάστηκαν οι Κεντρικές Τράπεζες. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να σταματήσει η αύξηση των επιτοκίων (για να μην προκαλέσει νέες τραπεζικές καταρρεύσεις). Και κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να συνεχιστεί, γιατί ο αλλιώς ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός, θα προκαλέσει την κατάρρευση των πάντων.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), παρά τις αντιρρήσεις κάποιων, τάχθηκε υπέρ της δεύτερης άποψης και ανέβασε τα επιτόκια κατά 50 μονάδες βάσης, όπως είχε προ-δεσμευτεί: Η καταπολέμηση του πληθωρισμού για την ΕΚΤ είναι η “υπέρτατη προτεραιότητα”. Την επόμενη βδομάδα θα αποφασίσουν η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα Fed και η Βρετανική, ΒοΕ.
Υπάρχουν βέβαια εδώ δύο προβλήματα:
Πρώτον ο πληθωρισμός που υπάρχει σήμερα είναι δύο διαφορετικών ειδών. Είναι πληθωρισμός Ζήτησης (από τα χρήματα που “τύπωσαν” μαζικά οι Κεντρικές Τράπεζες την περίοδο της πανδημίας), αλλά είναι και πληθωρισμός Κόστους, που προκάλεσε η αύξηση των τιμών ενεργείας και οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία. Ο πληθωρισμός Ζήτησης αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά με αύξηση των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες. Αλλά ο πληθωρισμός Κόστους ΔΕΝ αντιμετωπίζεται με αύξηση των επιτοκίων – αντίθετα κινδυνεύει να δημιουργήσει μακροχρόνια περίοδο στασιμότητας ΚΑΙ πληθωρισμού ταυτόχρονα. Στασιμοπληθωρισμός λέγεται αυτό και διαλύει τόσο τις οικονομίες όσο και τα δημοκρατικά συστήματα…
Τέλος έχουμε τους Κινέζους και τους Άραβες να πουλάνε σταδιακά ό,τι δυτικό (κυρίως αμερικανικό) χρέος έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους, επιδεινώνοντας το πρόβλημα, ανεξάρτητα από το τι κάνουν οι Δυτικές Κεντρικές Τράπεζες. Οι πωλήσεις αυτές δεν γίνονται απότομα. Γίνονται πολύ “μαλακά“, αλλά γίνονται συνεχώς. Πράγμα που τις καθιστά λιγότερο “οδυνηρές” και πολύ περισσότερο υπονομευτικές για την αξία του δυτικού χρέους (στα χαρτοφυλάκια των δυτικών οικονομιών). Όλα αυτά έχουν δημιουργήσει στις δυτικές χώρες μιαν αίσθηση ασφυκτικής παγίδευσης μέσα σε πολλαπλά αδιέξοδα. Ό,τι κι αν κάνουν, σε οποιοδήποτε “μέτωπο”, αντιμετωπίζουν πολύ επικίνδυνες επιπτώσεις σε ΟΛΑ τα μέτωπα!
— Αν στηρίξουν τις τράπεζες που κινδυνεύουν, ακυρώνουν το ρυθμιστικό τους πλαίσιο. Αν δεν τις στηρίξουν, διακινδυνεύουν γενικευμένο τραπεζικό πανικό (και σε άλλες, υγιέστερες τράπεζες – bank run).
— Aν ανεβάσουν τα επιτόκιά τους, επιδεινώνουν τη θέση όσων έχουν επενδύσει σε κρατικά ομόλογα. Αν δεν ανεβάσουν τα επιτόκιά τους, διακινδυνεύουν να τους ξεφύγει ο πληθωρισμός.
— Είτε ανεβάσουν είτε δεν ανεβάσουν τα επιτόκια, ο πληθωρισμός Κόστους τους ξεφεύγει
έτσι κι αλλιώς, όσο οι τιμές ενέργειας είναι “αγκυρωμένες” σε μακροχρόνια υψηλά επίπεδα.
— Αν εξακολουθήσουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας εξακολουθούν να κρατάνε τις τιμές
ενέργειας ψηλά και να υπονομεύουν τις ίδιες τις οικονομίες τους. Αν χαλαρώσουν τις
κυρώσεις κατά της Ρωσίας κινδυνεύουν να φανούν ότι εγκαταλείπουν την Ουκρανία ή ότι
απέτυχαν οι κυρώσεις τους – ή και τα δύο.
— Αν αναπτύξουν τις δυτικές πηγές ενεργείας – όπως κάνει τώρα η Ουάσιγκτον με τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Αλάσκας – θα πάρουν μιαν ανάσα. Αλλά τότε θα φανεί ότι εγκαταλείπουν όλη αυτή τη Σταυροφορία περί “κλιματικής αλλαγής”. Αν πάλι εξακολουθήσουν να επιμένουν για “μηδενικούς ρύπους ως το 2050”, τότε θα βρεθούν σε σύγκρουση με όλο τον υπόλοιπο κόσμο, που θα καταναλώνει υδρογονάνθρακες σε πολύ χαμηλότερες τιμές – και θα αναπτύσσεται, ενώ η Δύση θα παραπαίει σε μια, όλο και διευρυνόμενη, “υστέρηση ανταγωνιστικότητας”.
Σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις, η τωρινή κρίση ΔΕΝ είναι “ένα πράγμα”.
Είναι ΟΛΑ μαζί.
Δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με “στρατηγικές μετατοπίσεις” σε ένα μέτωπο. Πρέπει να αντιμετωπιστεί με αλλαγές στρατηγικής σε ΟΛΑ τα μέτωπα μαζί κι αυτό ισοδυναμεί με συνολική Ανατροπή, μέσα στις δυτικές κοινωνίες. Κι είναι πολύ δύσκολο να γίνει αυτό με ήπιο και “ελεγχόμενο” τρόπο.
Είναι ακόμα δυσκολότερο να γίνει παντού ταυτόχρονα….
Πράγμα που οδηγεί σε κατακερματισμό πολιτικών δυνάμεων, συμφερόντων και γεωπολιτικών προτεραιοτήτων, για την κάθε περιοχή και την κάθε χώρα. Μέσε σε αυτές τις διεθνείς συνθήκες, η Ελλάδα εμφανίζεται και πάλι να οδεύει ολοταχώς προς το δικό της εσωτερικό κατακερματισμό πολιτικών δυνάμεων. Όταν έχουμε εξωτερικά EXplosions κινδυνεύουμε να βιώσουμε εσωτερικό IMplosion! Όταν ζούμε “πόλεμο πάντων κατά πάντων” παντού γύρω μας”, κινδυνεύουμε να ζήσουμε ακριβώς το ίδιο και στο εσωτερικό της χώρας.
Όταν παντού γύρω μας ξεσπάνε πρωτοφανείς “καταιγίδες”, εμείς πάνω στο “καράβι” μας βιώνουμε κάτι χειρότερο από “ανταρσία”: Απελπισία και γενικευμένη “παραίτηση”!
Τα πράγματα ΔΕΝ θα διορθωθούν αυτόματα, ούτε θα “φτιάξουν” από μόνα τους.
Κάτι πρέπει να γίνει – και πρέπει να γίνει ΤΩΡΑ.
Δεν ζούμε απλώς την “τέλεια καταιγίδα”.
Βλέπουμε να πλησιάζει ο εφιάλτης που κάποτε ο Coppola ονομάτισε:
“Αποκάλυψη Τώρα”.
ΥΓ. Κι όλα αυτά σε μια χώρα που δεν μπορεί να συμφωνήσει… να πιάνει όσους βανδαλίζουν και λεηλατούν το σιδηροδρομικό δίκτυο επί χρόνια. Και έπρεπε να γίνει πολύνεκρο δυστύχημα, για να αρχίσει να… ΜΙΛΑΕΙ (για την ώρα, απλώς να “μιλάει”) γι’ αυτό..
