Να το γράψω όσο πιο απλά γίνεται: Η κυβέρνηση με τα μέσα που διαθέτει, για να αντιμετωπίσει την ύφεση από το lockdown, κάνει ό,τι είναι δυνατόν! Και το κάνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο… Να προσθέσω όμως και κάτι εξ ίσου σημαντικό: Δεν αρκεί!
Του Θανάση Κ.
Να σας δώσω και μερικά στοιχεία:
* Πρώτον, οι επίσημες εκτιμήσεις για την επερχόμενη ύφεση (λόγω καραντίνας κλπ.) βαθμιαία επιδεινώνονται: Αρχή-αρχή εκτιμούσαν απλή επιβράδυνση της ανάπτυξης. Αμέσως μετά μηδενισμό της ανάπτυξης. Ύστερα ύφεση 2-3%. Τώρα επισήμως εκτιμούν ύφεση μέχρι 5% (4% λέει η Τράπεζα Ελλάδος, και 4,7% λέει η κυβέρνηση). Νομίζω ότι οι εκτιμήσεις θα συνεχίσουν να επιδεινώνονται. Ήδη Ευρωπαϊκοί οργανισμοί προβλέπουν για την Ελλάδα διπλάσια ύφεση (9,7%)…
* Δεύτερον, να θυμάστε ότι μιλώντας για επικείμενη ύφεση, υπάρχουν πάντα δύο «εκτιμητές». Πόση θα είναι η «αρχική» (χωρίς τα μέτρα για την αντιμετώπισή της, το λεγόμενο impact effect) και πόση θα είναι η «τελική» (effective recession): δηλαδή η ύφεση που θα προκύψει αφού τα μέτρα απορροφήσουν το μεγαλύτερο μέρος της.
Οι προβλέψεις που ακούτε συνήθως αναφέρονται όλες στην «τελική» ύφεση…
Μέχρι προχθές η κυβέρνηση είχε διακηρύξει ότι θα χρησιμοποιήσει μέτρα ύψους 14,3 δισεκατομμυρίων (περίπου 7,5% του ΑΕΠ), προσδοκώντας μια τελική ύφεση σχεδόν 5%.
Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι ο βραχυχρόνιος πολλαπλασιαστής τέτοιων μέτρων είναι 1,5 περίπου, αυτό σημαίνει ότι περίμεναν πως το «οπλοστάσιό» τους θα μπορούσε να απορροφήσει «αρχική» ύφεση της τάξης του (7,5% x 1,5 =) 11,3%
Κι επειδή προέβλεπαν ότι η τελική ύφεση θα έφτανε τελικά το 4,7%, αυτό σημαίνει ότι η αρχική ύφεση που περίμεναν (το impact effect) θα έφτανε 16%!
Άρα, περίμεναν 16% «αρχική» ύφεση….
(Τα νούμερα είναι αναγκαστικά «στρογγυλεμένα», αλλά παίρνετε μια σαφή τάξη μεγέθους)
Κατά τη γνώμη μου η αρχικά αναμενόμενη ύφεση θα είναι αρκετά παραπάνω.
Επομένως ήμουν πολύ πιο κοντά στις προβλέψεις των Ευρωπαϊκών οργανισμών. (περί το 10%)
* Τρίτον, τώρα με τα νέα μέτρα που ανακοινώθηκαν χθες, διευκρινίζονται πολλά κενά, εξειδικεύονται πολλά και προστίθενται νέα «όπλα» στο οπλοστάσιο της Κυβέρνησης.
Έτσι τώρα το πακέτο ενίσχυσης της οικονομίας φτάνει τα 24 δισεκατομμύρια για φέτος δηλαδή 12,8% του ΑΕΠ.
Αυτό σημαίνει ότι (με τους παρόμοιους υπολογισμούς όπως πριν) μπορούν να απορροφήσουν «αρχική» ύφεση ύψους περίπου 19%!
Αν ο στόχος της τελικής ύφεσης παραμένει στο 4,7% αυτό σημαίνει ότι πλέον περιμένουν «αρχική» ύφεση (19+5=) 24%!
Νομίζω ότι τώρα είναι πολύ πιο ρεαλιστικοί οι υπολογισμοί τους…]
* Αλλά και πάλι τα μέτρα δεν αρκούν – και να γιατί:
Ένα μέρος αυτού του «οπλοστασίου» είναι «δυνητικό». Και θα είναι διαθέσιμο μόνο με «μόχλευση», δηλαδή με δανειοδότηση. Κι εδώ υπάρχουν ερωτηματικά: Γιατί διαθέσιμα κεφάλαια υπάρχουν (θεωρητικά τουλάχιστον), αλλά εγγυήσεις επαρκείς δεν είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν. Τα ίδια τα κυβερνητικά μέτρα προσφέρουν «εγγυήσεις» από πλευράς του κράτους. Και με καλούς όρους…
Αλλά υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις κυρίως μικρομεσαίες – που είναι και οι μακράν περισσότερες στην Ελληνική Οικονομία – που με το ζόρι έβγαιναν πριν. Και που δεν αντέχουν να πάρουν νέο δανεισμό, έστω και με σημαντικές διευκολύνσεις και εγγυοδοσία από την πλευρά του κράτους. Αν ο αριθμός αυτών των επιχειρήσεων αποδειχθεί ότι είναι μεγάλος, τότε σημαντικό μέρος αυτού του οπλοστασίου δεν θα χρησιμοποιηθεί. Θα παραμείνει «ανενεργό». Άρα δεν θα «απορροφήσει» ύφεση. Οπότε η «τελική» ύφεση θα είναι πάλι αρκετά μεγαλύτερη…
(Δεν συζητάμε καν την περίπτωση να προκύψει και σοβαρό δεύτερο κύμα πανδημίας από το Φθινόπωρο. Οπότε ό,τι συζητάμε τώρα θα είναι ήδη «ξεπερασμένο». Κατά πολύ μάλιστα).
Για να το γράψω ωμά: ενώ τα μέτρα είναι τα καλύτερα δυνατά αυτή τη στιγμή, μάλλον δεν αρκούν. Είτε γιατί δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο έπακρο, είτε για το πρόβλημα είναι αρκετά μεγαλύτερο, είτε γιατί έρχεται και άλλο «κύμα».
Ο,τιδήποτε από αυτά τα τρία να συμβεί, τα πράγματα θα χειροτερέψουν, παρά τα μέτρα. Αν συμβούν δύο από τα τρία ή και τα τρία, τα πράγματα θα χειροτερέψουν πολύ…
* Νομίζω λοιπόν, ότι πρέπει να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε «έξω από το «κουτί», έξω από τα «συνηθισμένα», έξω από τα πλαίσια «μικρο-διαχείρισης» (micromanagement) της κρίσης. Και δεν το εννοώ καθόλου «υποτιμητικά». Κάθε ολοκληρωμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης ενός εξωγενούς shock κάνει υποχρεωτικά και micromanagement: τι θα δοθεί, σε ποιους, με ποιο τρόπο (conditionality κλπ) και από ποιους πόρους.
Το πακέτο που ανακοινώθηκε χθες κάνει πλήρως το micronamagement. Αλλά δεν αρκεί. Και τώρα πρέπει να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε πέρα από το micormanagment…
Και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι…
Το «τούτο» ξέρουμε πια τι είναι: όσα ήδη ανακοινώθηκαν.
Τώρα να δούμε τι ακριβώς συνιστά το «κακείνο».
Με δύο κουβέντες χρειάζονται… δύο πράγματα:
Μεταρρυθμίσεις και Αξιοποίηση αδρανούς Περιουσίας (του Δημοσίου και όχι μόνο…)
Και επιχειρηματικές δυνατότητες ή επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που μπορούν να προκύψουν από το συνδυασμό αυτών των δύο!
Αναφέρω μερικά πρόχειρα παραδείγματα:
* Δημιουργία δικτύου μαρίνων σε όλη την Ελλάδα. Τα ελληνικά αρχιπέλαγα θα έπρεπε να είναι το παγκόσμιο κέντρο του τουρισμού αναψυχής. Αλλά μαρίνες έχουμε ελάχιστες κι αυτές υπολειτουργούν κι έχουν συχνά πρόβλημα προσβασιμότητας. Εδώ χρειάζονται υποδομές που πρέπει και μπορούν να προγραμματιστούν, να πραγματοποιηθούν και ταχύτατα να αποδώσουν. Χρειάζεται όμως παράλληλα, η κυβέρνηση να φτιάξει task force που θα λύνει ή θα «παρακάμπτει» όλα τα εμπόδια. Εν ανάγκη προτείνοντας και νομοθετικές πρωτοβουλίες επιτάχυνσης επενδύσεων – απαραίτητες έτσι κι αλλιώς.
* Εκσυγχρονισμός και επέκταση δικτύων. Η μεγάλη πρόκληση: Χρειάζεται οπωσδήποτε να προχωρήσει η «οπτική ίνα στο σπίτι». Τουλάχιστον στις πυκνοκατοικημένες περιοχές (Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Μεγάλα αστικά κέντρα της Περιφέρειας) Να γίνει πραγματικό δίκτυο που θα φτάνει αληθινά σε κάθε σπίτι και θα αναβαθμίζει πραγματικά τις ταχύτητες και τη χορητικότητα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Αυτό που γίνεται σήμερα είναι «οριακή βελτίωση» των – «προϊστορικών» – υποδομών του χαλκού. Δεν είναι «οπτική ίνα στο σπίτι».
Οι οπτικές ίνες στο σπίτι, θα φέρουν αληθινή επανάσταση στον τρόπο που λειτουργεί και η κοινωνία και η οικονομία και οι εργασιακές σχέσεις και το τραπεζικό σύστημα. Εκτεταμένη «ηλεκτρονική τραπεζίκή» χωρίς αναπτυγμένο δίκτυο οπτικών ινών ως το σπίτι δεν θα υπάρξει…
* Αναδιάρθρωση καλλιεργειών στον πρωτογενή τομέα! Με «ομάδες παραγωγών» και ISO που θα τους επιτρέπει να βγάζουν τη παραγωγή τους στο διαδίκτυο και να δέχονται προσφορές πριν ακόμα τη μαζέψουν από το χωράφι! Και να ενθαρρυνθεί η μίσθωση τεράστιων κατακερματισμένων αγροτικών εκτάσεων που παραμένουν ανενεργές σήμερα, σε ομάδες παραγωγών που ήδη μπορούν να επεκτείνουν τη διαθέσιμη προς καλλιέργεια γη τους. Κι έτσι να αυξηθούν οι εκμεταλλεύσεις και να μειωθεί το κόστος τους, παρακάμπτοντας τον κατακερματισμό της ιδιοκτησίας γης. Δύο-τρείς τέτοιες «ομάδες παραγωγών» να λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε κάθε αγροτικό νόμο, μπορούν να δημιουργήσουν αληθινή «χιονοστιβάδα μίμησης» σε πολύ λίγο χρόνο! Και τέτοιοι «πυρήνες» υπάρχουν ήδη. Αρκεί να τους ενθαρρύνουμε και να τους ενισχύσουμε…
* Ενθάρρυνση της μεταποίησης αλλά και της βιομηχανίας. Το μόνο που αναφέρω εδώ είναι ότι το «δόγμα» πως «η Ελλάδα μπορεί να παράγει μόνο Τουρισμό και Πολιτισμό – καιρός να εγκαταλειφθεί!
Η Ελλάδα μπορεί να παράγει τα πάντα – όπως κάνουν η Ολλανδία, η Ιρλανδία, η Δανία και το Ισραήλ. Χώρες με συγκρίσιμα μεγέθη προς τα δικά μας (οι περισσότερες είναι και μικρότερες από μας, εδαφικά ή πληθυσμιακά ή και τα δύο).
Για παράδειγμα: Σήμερα έχουμε 40 μαρίνες περίπου που… υπολειτουργούν. Θα μπορούσαμε να είχαμε 200 τουλάχιστον! Κι αν διέθεταν – όπως συμβαίνει στο εξωτερικό – και μονάδες συντήρησης σκαφών δίπλα θα μπορούσαν να φιλοξενούν σκάφη όλο το χρόνο! Πράγμα που θα πολλαπλασίαζε και το τζίρο τους πολλές φορές και την απασχόληση και τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου.
Αν είναι εδώ δεμένα τα σκάφη το χειμώνα, κάποιοι μπορούν να τα χρησιμοποιούν και το φθινόπωρο και την άνοιξη που οι θάλασσες το επιτρέπουν. Αλλά αυτό προϋποθέτει, ότι θα μπορούν να συντηρούνται εδώ.
Κι αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι, αν έχουμε ένα δίκτυο δεκάδων συντηρητηρίων σκαφών σε όλη την επικράτεια, και φιλοξενούμε κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες σκαφών αναψυχής, τότε τα Ναυπηγεία μας μπορούν να στραφούν και στην κατασκευή τέτοιου τύπου σκαφών. Κι αυτό έχει πολύ χρήμα…
Θα μπορούσα να αναφερθώ σε δεκάδες τέτοια παραδείγματα από Ενέργεια μέχρι Ρομποτική μέχρι μεγάλα Θεματικά πάρκα σε όλη τη χώρα με έμφαση τον Ιστορικό, Αρχαιολογικό και Θρησκευτικό τουρισμό.
Μόνο αν φύγουμε από τη παρακμιακή λογική «μονοκαλλιέργειας» του τύπου:
–«Λίγο κρασί λίγο θάλασσας και το αγόρι μου» θα μπορέσουμε να αναβαθμίσουμε αισθητά και το Τουριστικό μας προϊόν. Αλλά θα μπορέσουμε να παράγουμε και χιλιάδες άλλα πράγματα. Για τα οποία η χώρα έχει τεράστια πλεονεκτήματα. Αλλά δεν τα διανοείται σήμερα…
Όταν μιλάμε για «επενδύσεις» πια, ο νους όλων πάει σχεδόν «αυτόματα» (και απόλυτα περιοριστικά) σε αξιοποίηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ!
Ξένες επενδύσεις σε πραγματικούς τομείς μεγάλων δυνητικών πλεονεκτημάτων για τη Ελλάδα δεν προσελκύουμε, γιατί δεν το διανοούμαστε καν εμείς. Κι όταν ξεστραβωθεί κανείς κι έλθει κατά δω, τον διώχνουμε…
Τώρα που πρέπει να ξεπεράσουμε την ύφεση, σε αυτές τις αναξιοποίητες δυνατότητες της χώρας πρέπει να στραφούμε. Αυτό είναι το τεράστιο ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο που πρέπει να αξιοποιήσουμε.
Όλα τα υπόλοιπα δεν φτάνουν να μας ξελασπώσουν.
Αυτό, όμως, μπορεί να μας απογειώσει (όχι απλώς αν μας ξελασπώσει)…
Φτάνει να μάθουμε και να τολμήσουμε να σκεφτούμε: Έξω από το κουτί!
(Out of the Box!)
